38 Harcerstwo

Harcerstwo – polski ruch społeczny i wychowawczy / pedagogiczny, będący częścią ruchu skautowego. Oparty na służbie, samodoskonaleniu i braterstwie. Zasady postępowania harcerza wyznacza Przyrzeczenie harcerskie i Prawo harcerskie. Zasady postępowania zucha wyznacza Obietnica zucha i Prawo zucha.

Apel harcerski – jedna z form pracy harcerskiej. Zbiórka harcerzy w celu sprawdzenia stanu jednostki, przekazania informacji, odczytania rozkazu, podniesienia flagi lub bandery czy oficjalnego wręczenia nagród bądź odznaczeń. Cały apel jest przeprowadzony z wykorzystaniem musztry.

Betlejemskie Światło Pokoju – coroczna skautowa i harcerska akcja przekazywania przed Świętami Bożego Narodzenia symbolicznego ognia, zapalonego w Grocie Narodzenia Chrystusa w Betlejem.

Bieg na orientację – nieolimpijska dyscyplina sportowa, w której zawodnik, posługując się mapą i kompasem, ma za zadanie w jak najkrótszym czasie przebiec określoną trasę wyznaczoną w terenie przez punkty kontrolne. Przebieg pomiędzy punktami kontrolnymi jest dowolny i właśnie wybór wariantu przebiegu stanowi istotę biegu na orientację.

Centralna Składnica Harcerska – przedsiębiorstwo państwowe handlowe i produkcyjne powołane jako baza zaopatrzeniowa dla ZHP, szkół i organizacji zajmujących się wychowaniem młodzieży. Przez długie lata podstawowe źródło zaopatrzenia dla modelarzy i młodych majsterkowiczów. CSH posiadała 15 oddziałów terenowych. Słynna była witryna Domu Handlowego „Harcerz” przy ulicy Marszałkowskiej 82/84 w Warszawie, w której można było oglądać ogromną, działającą makietę kolejki elektrycznej.

Dzień Myśli Braterskiej - święto przyjaźni obchodzone w dniu 22 lutego każdego roku przez harcerzy i skautów na całym świecie.

Dzień Polskiej Harcerki, Światowy Dzień Harcerki – święto harcerek obchodzone w pierwszą niedzielę października.

Finka, nóż fiński – nóż używany zwykle przez harcerzy i turystów. Ma głownię długości około 12 cm, rękojeść najczęściej z tworzywa sztucznego i skórzaną pochewkę. Zwykle posiada jelec.

Harcówka − na ogół pomieszczenie, zazwyczaj w budynku szkoły, parafii lub np. piwnicy budynku mieszkalnego, przystosowane do potrzeb zbiórek harcerskich zastępów, drużyny lub szczepu.

Kamienie na szaniec – książka Aleksandra Kamińskiego opowiadająca o działalności grupy członków Szarych Szeregów w Warszawie podczas II wojny światowej.

Kanadyjka – rodzaj składanego łóżka stosowanego powszechnie w namiotach typu NS lub "10" (dziesiątka) w wojsku i harcerstwie.

Krzyż Niezłomnych – harcerskie kombatanckie odznaczenie ustanowione w 1998 roku przez Stowarzyszenie Polskich Byłych Więźniów Politycznych.

Kwapiszon – imię głównego bohatera i (potocznie) ogólna nazwa serii komiksowej autorstwa Bohdana Butenki, wydawanej w latach 1976-1981 przez wydawnictwo Nasza Księgarnia.

Lotnictwo harcerskie, harcerska specjalność lotnicza – specjalistyczna działalność organizacji harcerskich, związana z lotnictwem i po części także z astronautyką, a w szczególności takimi ich dziedzinami jak:szybownictwo, spadochroniarstwo, baloniarstwo, paralotniarstwo, modelarstwo lotnicze i kosmiczne, meteorologia lotnicza, wychowanie lotnicze, na wielu poziomach wiedzy i umiejętności, popularyzacja lotnictwa i astronautyki.

Menażka – lekki, zamykany pojemnik, dwu- lub trzyczęściowy, służący jako naczynie do spożywania posiłków, a czasem też ich przygotowywania. Menażka używana jest głównie przez żołnierzy i harcerzy.

Mundur harcerski – rodzaj ubioru noszonego przez członków organizacji harcerskich. Pierwotnie zaprojektowany na wzór mundurów wojskowych miał zastępować ubrania cywilne mogące zniszczyć się na zbiórkach oraz budować wspólnotę harcerzy poprzez ich zewnętrzny jednolity wygląd. Krój mundurów zmieniał się kilkukrotnie w historii harcerstwa. Szczegóły dotyczące umundurowania są regulowane przez regulaminy mundurowe poszczególnych organizacji.

Namiot – schronienie składające się z tkaniny lub innego materiału, rozpostartego na ramie lub słupkach oraz zazwyczaj rozciągniętej przez linki napinające. W mniejszych namiotach tkanina może obejmować także dół namiotu. Najczęściej zarówno sam namiot, jak i linki napinające przymocowywane są do podłoża przy pomocy wbijanych śledzi lub szpilek.

Obóz harcerski – forma wypoczynku dzieci i młodzieży, wyjazd zorganizowanej grupy harcerzy, najczęściej drużyny, trwający powyżej 5–6 dni, przeciętnie od 14 do 26 dni w ZHP i ok. miesiąca w ZHR. Jest podstawową formą pracy harcerskiej.

Ognisko – płonący stos, najczęściej z drewna lub innej substancji łatwopalnej. Używane do ogrzewania i gotowania, pełni rolę miejsca spotkań towarzyskich, służy także do spalania odpadów roślinnych na działkach i przydomowych ogródkach, np. gałęzi, liści.

Organizacja Harcerska „Rodło” im. Szarych Szeregów – niewielka, lokalna organizacja harcerska, założona w 1993 roku przez grupę instruktorów występujących ze Związku Harcerstwa Polskiego. „Rodło” działa współcześnie w Jarocinie i jego okolicach.

Pałatka, płaszcz pałatka – długa i obszerna wojskowa peleryna, dająca okrycie całej postaci wraz z plecakiem i bronią osobistą. Dwie razem spięte pałatki tworzą powłokę namiotu w kształcie stożka.

Plama na Złotej Puszczy – powieść młodzieżowa o tematyce mazurskiej autorstwa Bolesława Mrówczyńskiego, napisana w latach 1957-1958.

Prawo harcerskie – system zasad obowiązujących w harcerstwie, będący podstawą wychowania harcerskiego. Każda organizacja harcerska ma własną redakcję prawa.

Proporzec harcerski – specyficzne weksylium, reprezentujące pewną określoną jednostkę harcerską. Proporce są oznaką suwerenności jednostki. W przeciwieństwie do sztandarów, ich wygląd, wykonanie i zatwierdzanie regulują zasady panujące w poszczególnych środowiskach harcerskich. Proporce odgrywają kluczową rolę w systemie obrzędowości jednostki. Proporzec, podobnie jak chorągiew, występuje tylko w jednym egzemplarzu.

Rodło – znak przedstawiający bieg rzeki Wisły wraz z zaznaczonym Krakowem, używany przez Związek Polaków w Niemczech od 3 grudnia 1932 do dzisiaj.

Rogatywka – rodzaj nakrycia głowy z kwadratowym denkiem, charakterystyczna polska czapka narodowa i wojskowa.

Sprawności harcerskie – harcerski instrument metodyczny. Sprawnością jest biegłość harcerza w pewnej dziedzinie, wykazana w praktyce. Zdobycie sprawności wskazuje, że dany harcerz wykonał określone zadania i posiadł niezbędne umiejętności. Sprawności są zdobywane indywidualnie.

Stanica harcerska – baza harcerska o różnym standardzie: wyposażona w ujęcie wody, budynek kuchenny i plac namiotowy. Zawsze w ramach pionierki stawiana jest także brama wartownicza oraz maszt flagowy.

Suwak (pierścień) na chustę - element munduru harcerskiego spinający chustę harcerską pod szyją. Jest to najczęściej pleciony ze skóry pierścień. W zależności od zwyczaju panującego w drużynie harcerskiej, może zastąpić go kora, albo suwak może zostać ozdobiony szyszką lub symbolem drużyny. W niektórych drużynach nie nosi się suwaków, lecz wiąże chustę na węzeł.

System zastępowy – w harcerstwie, system opisany przez Rolanda E. Philippsa w książce "The Patrol System", polegający na skoncentrowaniu działalności w komórkach organizacyjnych – zastępach – mających być zgranymi zespołami 6-12 harcerzy (skautów) kierowanymi przez nieznacznie starszego lub odznaczającego się predyspozycjami zastępowego. Został on utworzony w oparciu o przeprowadzane przez Baden-Powella obserwacje bawiących się dzieci. Generał zauważył, że młodsze dzieci słuchają się swojego starszego rodzeństwa . W harcerstwie Robert Baden-Powell wypróbował go pierwszy raz podczas obozu doświadczalnego dla chłopców na wyspie Brownsea w 1907 roku.

Szeregowy – to harcerz, któremu nie jest powierzona żadna funkcja. Szeregowi stanowią trzon harcerstwa, jest ich najwięcej w każdej jednostce i organizacji.

Sznur funkcyjny – element umundurowania harcerskiego. Jego kolor, faktura i sposób noszenia świadczą o funkcji, jaką w organizacji pełni członek.

Światowa Organizacja Ruchu Skautowego – międzynarodowe stowarzyszenie zrzeszające organizacje skautowe z całego świata. Skupia ponad 40 mln członków w 163 państwach (2016) – głównie skautów (chłopców), ale czasami również skautki (dziewczynki), w przypadku gdy dana organizacja jest koedukacyjna i nie jest równocześnie członkiem WAGGGS.

Święci skauci – stosowane przez katolickich, prawosławnych skautów i niektórych innych chrześcijan określenie osoby w sposób wybitny realizującej określone, specyficzne dla skautingu wartości. Święci pełnią funkcję wzorca osobowego i są otaczani kultem. Najczęściej osoby, które były skautami lub przyczyniły się propagowania tego ruchu.

Trzy pióra – jedna ze sprawności harcerskich, należąca do grupy sprawności puszczańskich, a jednocześnie wyrabiających siłę ducha. Jest sprawnością mistrzowską w ZHP i ZHR, zdobywaną przez wędrowników, wyłącznie na obozie letnim.

Unia Najstarszych Drużyn Harcerskich Rzeczypospolitej (UNDHR) – rodzaj federacji zrzeszającej szczepy i drużyny harcerskie powstałe przed rokiem 1939 i pracujące w sposób ciągły do dziś. Unia nie jest strukturą formalną. Nie działa przy żadnej organizacji. Nie jest podmiotem gdziekolwiek zarejestrowanym. Istnieje i działa dzięki woli swoich założycieli i woli ich kontynuatorów w kolejnych pokoleniach harcerzy.

Watra wędrownicza – symbol wędrowników, znajdujący się na naramienniku wędrowniczym, będącym odznaką zdobywaną przez wędrowniczki i wędrowników w ZHR i ZHP. Na ten symbol składa się ognisko ułożone w sposób skautowski na tzw. długie palenie. Tworzą je trzy skrzyżowane polana i znajdujące się nad nimi trzy płomienie.

Zuchy – najmłodsza grupa metodyczna w organizacji harcerskiej.