57 Obiekty z listy Pamięć Świata

Pamięć Świata – międzynarodowy projekt sygnowany przez UNESCO, zapoczątkowany w 1992 roku, którego celem jest podejmowanie działań służących zachowaniu, ratowaniu i udostępnianiu dokumentów: rękopisów, druków, inskrypcji, dokumentów audiowizualnych, itp. o światowym znaczeniu historycznym lub cywilizacyjnym.

21 postulatów MKS – lista postulatów ogłoszonych 17 sierpnia 1980 przez Międzyzakładowy Komitet Strajkowy (MKS). Listę otwierało żądanie utworzenia wolnych związków zawodowych. Pozostałe dotyczyły przestrzegania konstytucyjnych praw i wolności, zniesienia przywilejów partyjnych oraz poprawy warunków bytowych społeczeństwa.

Codex Beratinus 2, znany także jako Minuskuł 1143, ε 1035 – purpurowy rękopis Nowego Testamentu pisany minuskułą na pergaminie w języku greckim, datowany na wiek IX. Jest jednym z nielicznych rękopisów pisanych złotem. Przechowywany jest w Tiranie, zachowały się wszystkie karty kodeksu, jednak w nie najlepszej kondycji. Choć nie cieszy się zainteresowaniem ze strony krytyków tekstu i nie jest wykorzystywany w krytycznych wydaniach greckiego Nowego Testamentu, ceni się go ze względu na sposób wykonania. Jest jednym z najcenniejszych rękopisów przechowywanych w Albanii.

Alfabet fenicki – najstarszy zachowany linearny alfabet świata, modyfikacja istniejącego wcześniej alfabetu protokananejskiego. Powstał około XIII wieku p.n.e., najprawdopodobniej dla potrzeb rozwijającego się handlu.

Apostoł eniński – pisany cyrylicą manuskrypt z XI wieku, będący najstarszym znanym lekcjonarzem Nowego Testamentu w przekładzie na język staro-cerkiewno-słowiański. Odkryty został w 1960 roku w trakcie remontu cerkwi św. Paraskiewy we wsi Enina koło Kazanłyku w Bułgarii. Obecnie znajduje się w zbiorach Biblioteki Narodowej Bułgarii w Sofii.

Autograf De revolutionibus Mikołaja Kopernika – rękopis sześciu ksiąg De revolutionibus orbium coelestium (1543) Mikołaja Kopernika spisany w latach 1520–1541, od 1956 przechowywany w Bibliotece Jagiellońskiej w Krakowie.

Baśnie braci Grimm – zbiór baśni spisanych przez niemieckich pisarzy i językoznawców, braci Wilhelma i Jacoba Grimmów i opublikowany w roku 1812 i w roku 1815. Zbiór ten, powstały na podstawie wieloletnich badań podań, mitów i opowieści ludowych, stał się klasyką literatury, przetłumaczoną na wiele języków.

Biblia Gutenberga – pierwsze wydawnictwo dziełowe w Europie wykonane za pomocą druku. Jest kompletnym wydaniem Pisma Świętego.

Biblioteca Malatestiana – biblioteka założona w 1452 roku we włoskim mieście Cesenie przez Dominica Malatesta Novello. Zachowała się do współczesnych czasów w nie zmienionym stanie. W budynku działa również założona w 1804 roku Biblioteca Malatestiana pełniąca funkcję biblioteki publicznej.

Biblioteka Polska w Paryżu – polska placówka kulturalna, założona w 1838 m.in. przez Adama Jerzego Czartoryskiego, Juliana Ursyna Niemcewicza, Karola Sienkiewicza jako fundacja Wielkiej Emigracji. Miała za zadanie zbierać, ocalałe od grabieży i zniszczeń, książki, archiwa i pamiątki narodowe. Stała się ośrodkiem dokumentacyjnym otwartym do dyspozycji Polaków i cudzoziemców. W 2013 r., UNESCO wpisało Bibliotekę, Towarzystwo Historyczno-Literackie w Paryżu i Muzeum Adama Mickiewicza w Paryżu do Rejestru Pamięci Świata.

Bibliotheca Bodmeriana – mieści się w Cologny, (Szwajcaria) dokładnie poza Genewą. Biblioteka została założona przez bibliofila z Genewy Martina Bodmera (1899-1971).

Bibliotheca Corviniana, Biliotheca Corvina, Corvinae – biblioteka króla Macieja Korwina założona przy współudziale jego drugiej małżonki Beatrycze Aragońskiej na zamku w Budzie, tworzona pomiędzy 1460 a 1490 r., uważana za jeden z najbardziej znanych i najwspanialszych księgozbiorów renesansowych. Bibliotekarzem zarządzającym księgozbiorem królewskim był przybyły z Italii humanista Galeotto Marzio.

Codex Beratinus – pochodzący z VI wieku grecki rękopis Nowego Testamentu; pisany uncjałą na nasączonym purpurą welinie. Zawiera Ewangelię Mateusza i Ewangelię Marka, z lukami. Jest jednym z purpurowych kodeksów uncjalnych, obok Petropolitanus Purpureus, Sinopensis i Rossanensis.

Czarnoksiężnik z Oz – amerykański film familijny, fantastyczno-przygodowy musical, z 1939 roku. Produkcję tę wyreżyserowali Victor Fleming oraz George Cukor, Mervyn LeRoy, Norman Taurog i King Vidor.

Deklaracja praw człowieka i obywatela – dokument programowy rewolucji francuskiej, uchwalony 26 sierpnia 1789 przez Konstytuantę. Wywodziła się z filozoficznych i politycznych nurtów oświecenia. W 1791 potępiona w liście pasterskim papieża Piusa VI a w roku 2003 została wpisana na listę UNESCO Pamięć Świata.

Dysk z Nebry – brązowy dysk z epoki brązu, pochodzący z miejscowości Nebra (Unstrut) w kraju związkowym Saksonia-Anhalt w Niemczech. Został odkryty wraz z kilkoma innymi zabytkami brązowymi w lipcu 1999 roku za pomocą wykrywacza metali przez dwójkę poszukiwaczy skarbów rabujących znajdujące się w pobliżu Nebry kurhany. Byli to Henry Westphal i Mario Renner. Mężczyźni ci wpadli w lutym 2002 roku w Bazylei w ręce szwajcarskiej policji przy próbie wywiezienia Dysku z Nebry za granicę. Zabytek został przekazany w ręce głównego archeologa kraju związkowego Saksonia-Anhalt, Haralda Mellera. Dzięki zeznaniom poszukiwaczy skarbów udało się ustalić miejsce znalezienia – wzniesienie Mittelberg w gminie Ziegelroda. Obszar ten był zamieszkany już w neolicie. W okolicy znajduje się ok. tysiąca kurhanów.

Dziennik Anne Frank – książka powstała na podstawie obszernych fragmentów pamiętnika napisanego przez Anne Frank podczas ponad dwuletniego pobytu w ukryciu jej rodziny oraz czwórki znajomych w czasie niemieckiej, nazistowskiej okupacji Holandii. Ich kryjówka została ujawniona przez donosiciela w sierpniu 1944 roku, a Anne Frank zmarła na tyfus w obozie koncentracyjnym Bergen-Belsen, krótko przed wyzwoleniem obozu przez Brytyjczyków. Po wojnie pamiętnik odzyskał Otto Frank – ojciec Anne.

Ewangeliarz archangielski – pergaminowy manuskrypt z 1092 roku, sporządzony rękoma dwóch kopistów. Zawiera wybór fragmentów czterech Ewangelii w przekładzie na język staro-cerkiewno-słowiański, przeznaczonych na każdy dzień roku. Obecnie przechowywany jest w Rosyjskiej Bibliotece Państwowej w Moskwie.

Ewangeliarz Mirosława – pisany cyrylicą manuskrypt, zawierający wybór tekstów z czterech Ewangelii, uważany za najstarszy zachowany do dzisiaj zabytek piśmiennictwa serbskiego. Ewangeliarz został sporządzony najprawdopodobniej w latach 80. XII w. na polecenie księcia Zahumla, Mirosława.

Ewangeliarz Ostromira – jeden z najcenniejszych zabytków piśmiennictwa staroruskiego powstały w latach 1056–1057. Spisana w języku staro-cerkiewno-słowiańskim księga liturgiczna zawierająca fragmenty Ewangelii na wszystkie dni roku liturgicznego. Ewangeliarz Ostromira jest drugim najstarszym po Kodeksie Nowogrodzkim rękopisem ruskim i aż do odnalezienia w 2000 roku Kodeksu Nowogrodzkiego uchodził za najstarszy. Ewangeliarz Ostromira został po raz pierwszy opublikowany w 1846 roku w Petersburgu.

Ewangelie z Rossano – kodeks majuskułowy Nowego Testamentu, przekazujący tekst dwóch pierwszych Ewangelii. Rękopis przechowywany jest w katedrze, w Rossano we Włoszech. Powstał w VI wieku, miejsce powstania jest nieznane. Nazywany jest Codex purpureus Rossanensis i jest jednym z purpurowych kodeksów uncjalnych Nowego Testamentu. Do naszych czasów zachowała się mniej niż połowa rękopisu, pozostała jego część została zniszczona w pożarze w XVII lub XVIII wieku.

Hikayat Hang Tuah – epos malajski opowiadający o losach Hanga Tuaha, legendarnego bohatera żyjącego w czasach świetności sułtanatu w Malakce, w XV wieku.

Inskrypcja na dzwonie pagody Szwezigon – wielojęzyczna inskrypcja umieszczona na dzwonie ufundowanym przez króla Bayinnaunga z Taungngu i znajdującym się na terenie pagody Szwezigon w Paganie w Mjanmie (Birmie). Zapisana w językach birmańskim, mońskim i palijskim inskrypcja wymienia najważniejsze wydarzenia pierwszych sześciu lat panowania Bayinnaunga. Jest to jedyny współczesny tekst birmański nazywający króla „Zdobywcą Dziesięciu Stron Świata”, pod którym to imieniem był on szeroko znany w literaturze mońskiej i tajskiej.

Jikji – antologia tekstów buddyzmu zen, wydrukowana w 1377, najstarsza książka drukowana z użyciem ruchomych czcionek metalowych – powstała ponad 75 lat przed drukiem Biblii Gutenberga (1452–1455).

Kodeks supraski, właśc. Mineja čet'ia, na mart – pochodzący z początku XI w. rękopis spisany w języku staro-cerkiewno-słowiańskim na pergaminie; zbiór żywotów świętych i nauk Ojców Kościoła. Kodeks o wymiarach 33×25 cm, został napisany ręką Retko na stronach w 30 wierszach jednej kolumny cyrylicą i bez zdobień.

Kodeks z Aleppo – jeden z dwóch najważniejszych rękopisów Starego Testamentu z tekstem masoreckim. Przez wiele wieków stanowił punkt odniesienia jako najdokładniejszy tekst Biblii hebrajskiej, wielokrotnie konsultowany w przypadku wątpliwości. Z powodu jego ogromnego znaczenia w języku hebrajskim jest określany jako כֶּתֶר (Keter), czyli „Korona”. Druga część nazwy hebrajskiej nawiązuje do miejsca jego przechowywania – Aleppo. Jest to najstarszy kompletny tekst Biblii hebrajskiej, który zachował się do czasów współczesnych. Obecnie dostępny jedynie w formie okaleczonej. W wydaniach krytycznych oznaczany zwykle literą A.

Konfederacja warszawska – określenie uchwały podjętej 28 stycznia 1573 r. na sejmie konwokacyjnym w Warszawie, zawierającej postanowienia dotyczące zapewnienia swobody wyznania szlachcie w Rzeczypospolitej. Gwarantowała bezwarunkowy i wieczny pokój między wszystkimi różniącymi się w wierze, zapewniała innowiercom równouprawnienie z katolikami i opiekę państwa jednocześnie zabraniając władzom świeckim wspierania kleru w prześladowaniach religijnych. Dokument uważany jest za początek gwarantowanej prawnie tolerancji religijnej. W 2003 tekst konfederacji warszawskiej został wpisany na listę UNESCO Pamięć Świata.

Księga z Kells, znana również pod nazwą Ewangeliarz z Kells lub Ewangeliarz świętego Kolumby – manuskrypt z około 800 roku, bogato iluminowany przez celtyckich mnichów, pochodzący prawdopodobnie z klasztoru na wyspie Iona założonego przez św. Kolumbę. Będąc jednym z najważniejszych zabytków chrześcijaństwa irlandzkiego i dzieł irlandzko-saskiej sztuki, stanowi również jeden z najpiękniejszych iluminowanych manuskryptów średniowiecznych, jakie zachowały się do naszych czasów. Z uwagi na wartość artystyczną i precyzję wykonania, mimo że niedokończony, rękopis ten uważany jest przez wielu specjalistów za jedno z najbardziej godnych uwagi zachowanych dzieł średniowiecznej sztuki religijnej.

La Galigo, także: Sureq Galigo – indonezyjski epos stworzenia pochodzący z południowej części Celebesu, spisany w starej formie języka bugijskiego w ok. XIV w., zachowany w formie wielu manuskryptów, obejmujący 6 tys. foliałów – jedno z najobszerniejszych dzieł literatury na świecie, półtora razy dłuższe od hinduskiej Mahabharaty.

Latopis Ławrientiewski, Latopis Laurentego, Latopis Suzdalski – zbiór kronik zawierający najstarszą wersję Powieści minionych lat i jej kontynuację zwaną Latopisem Suzdalskim, związaną głównie z wydarzeniami dotyczącymi Rusi Włodzimiersko-Suzdalskiej.

Magna Charta Libertatum, czyli Wielka Karta Swobód lub Wielka Karta Wolności (ang. The Great Charter) – akt wydany w Anglii 15 czerwca 1215 przez króla Jana bez Ziemi pod naciskiem możnowładztwa, wzburzonego królewską samowolą i uciskiem podatkowym. Formalnie była przywilejem mającym równocześnie znamiona umowy między królem a jego wasalami. Ograniczała władzę monarszą, głównie w dziedzinie skarbowej i sądowej, określając uprawnienia baronów, duchowieństwa i zakres swobód klas niższych.

Mapa z Hereford – średniowieczna mapa świata stworzona około 1300 roku w schemacie O i T. Autorstwo przypisywane jest "Richardowi z Haldingham i Lafford".

Metropolis – niemiecki ekspresjonistyczny film science fiction z 1927 roku w reżyserii Fritza Langa. Scenariusz został napisany przez Fritza Langa i Theę von Harbou, której powieść Metropolis wydana w 1926 powstała głównie na potrzeby filmu. Monumentalne dzieło prezentuje dystopijną wizję miasta przyszłości, którego społeczeństwo jest podzielone na dwie kasty: wąską i uprzywilejowaną grupę intelektualistów oraz robotników utrzymujących miasto przy życiu (ręce) mieszkających w podziemnych osiedlach.

Napisy na kościach wróżebnych – najstarsza zachowana forma pisma chińskiego. Są to inskrypcje, które ryto na skorupach żółwi (甲) i kościach zwierzęcych (骨) podczas procesu wróżenia w czasach dynastii Shang. Od nich wywodzą się Napisy na brązach.

Oneg Szabat – kryptonim podziemnej organizacji społecznej, założonej przez historyka Emanuela Ringelbluma w getcie warszawskim.

Opis Królestwa Gruzji – dzieło Wachusztiego Bagrationiego, które powstało w latach 1743-1755. Pełna nazwa dzieła to „Opis Królestwa Gruzji, jego zwyczajów i kanonów ”.

Papirus z Derveni – najstarszy znany zachowany manuskrypt w dziejach literatury europejskiej, zapisany na papirusie. Został znaleziony w 1962 niedaleko Salonik w grobowcu bogatego Macedończyka. W roku 2015 został wpisany na listę UNESCO Pamięć Świata.

Pieśń o Nibelungach lub Niedola Nibelungów – średniowieczny germański epos bohaterski, napisany w języku średnio-wysoko-niemieckim ok. 1200 roku przez nieznanego autora pochodzącego prawdopodobnie z okolic Pasawy, który opierał się na opowieściach zawartych w Eddach, Sadze rodu Wölsungów i Sadze o Dytryku z XIII w. (Dietrichsage). Wedle tradycyjnego poglądu był to rycerz z rodu Kürenbergów.

Psałterz moguncki – inkunabuł z 1457 roku zawierający łaciński psałterz, pierwsza drukowana książka w Europie opatrzona datą wydania i sygnaturą wydawcy. Zachowało się zaledwie 10 egzemplarzy, wydrukowanych w różnych wariantach kompozycyjnych, z których najważniejszy znajduje się w Austriackiej Bibliotece Narodowej w Wiedniu.

Psałterz utrechcki – iluminowany manuskrypt powstały na początku IX wieku, zawierający łaciński psałterz. Jego nazwa pochodzi od miejsca przechowywania w bibliotece Uniwersytetu Utrechckiego.

Punkt etapowy – jeden z pięciu rysunków pokazujących życie na terenie getta warszawskiego i losy zamkniętych w nim dzieci. Ich autorem jest bliżej nieznany twórca podpisujący się jako Rozenfeld. Rysunek powstał najprawdopodobniej jesienią i zimą 1941 roku, prawdopodobnie na zamówienie twórców tzw. Archiwum Ringelbluma.

Raport Stroopa – oficjalny raport napisany w maju 1943 przez Jürgena Stroopa, dowódcę niemieckich sił likwidacyjnych w getcie warszawskim przygotowany dla Heinricha Himmlera. 75-stronicowy dokument opisuje niemiecką wersję wydarzeń podczas powstania w getcie warszawskim.

Roczniki dynastii Joseon – kronika rządzącej Koreą w latach 1392-1910 dynastii Joseon, jeden z najważniejszych zabytków koreańskiego piśmiennictwa historiograficznego. 888 ksiąg, spisanych w łącznie 1893 tomach, redagowano w klasycznej chińszczyźnie między rokiem 1413 a 1865. Obejmuje 472 lata historii dynastii Joseon z lat 1392-1864. Stanowi najdłuższy zapis dziejów jednej dynastii królewskiej w historii świata. Z uwagi na wartość dla historii i kultury Korei, kronika znajduje się na liście Narodowych Skarbów Korei, a także na stworzonej przez UNESCO liście dziedzictwa kulturowego „Pamięć Świata”.

Rycerz w tygrysiej skórze – średniowieczny gruziński epos narodowy, którego autorstwo tradycyjnie przypisuje się Szocie Rustawelemu, poecie, ministrowi skarbu, działającemu na dworze gruzińskiej królowej Tamary.

Rygweda – jedna z sanhit (zbiorów) wchodząca w skład wed, najstarszy zabytek literacki indoaryjski, niejednolity treściowo i chronologicznie.

Srebrna Biblia – pochodzący z VI wieku, pisany srebrnym tuszem, kodeks purpurowy, zawierający tekst czterech Ewangelii w języku gockim według przekładu dokonanego przez Wulfilę. Pierwotnie zawierał 336 kart, z których zachowało się 188. Przechowywany jest w bibliotece Uniwersytetu w Uppsali. Znana historia kodeksu zaczyna się w XVI wieku, wcześniejsza jego historia oraz miejsce powstania jest przedmiotem spekulacji. Powstało kilka hipotez usiłujących odtworzyć wczesną historię kodeksu.

Tabula Hungariae – mapa sporządzona około 1515 roku, będąca najstarszą zachowaną mapą przedstawiającą teren Królestwa Węgier. Drukowana kopia tej mapy pochodząca z roku 1528, została w 2007 roku wpisana na listę Pamięć Świata UNESCO po wspólnym zgłoszeniu ze strony Węgier i Chorwacji.

Tabula Peutingeriana – rozległa mapa połączeń komunikacyjnych z czasów późnego cesarstwa rzymskiego.

The Battle of the Somme – brytyjski propagandowy film niemy z 1916 w reżyserii Geoffreya H. Malinsa o początkowej fazie (lipiec) bitwy nad Sommą w czasie I wojny światowej. W 2005 UNESCO wpisało film na listę Pamięć Świata.

The Story of the Kelly Gang – australijski film pełnometrażowy z 1906 w reżyserii Charlesa Taita. Film jest powszechnie uważany za pierwszy w dziejach kina pełnometrażowy film fabularny.

Tkanina z Bayeux – ręcznie haftowane płótno przedstawiające podbój Anglii przez Wilhelma I Zdobywcę i bitwę pod Hastings w 1066 roku; dzieło sztuki świeckiej; cenne ikonograficzne źródło historyczne.

Traktat Waitangi – traktat podpisany 6 lutego 1840 roku w Waitangi przez przedstawicieli Korony Brytyjskiej oraz różnych wodzów maoryskich, uważany przez historyków za dokument tworzący Nową Zelandię. Traktat ustanowił urząd gubernatora kolonii Nowej Zelandii, uznał maoryską własność ziemi i wszelkich innych dóbr oraz nadał im prawa obywateli brytyjskich. Prawa te nie zostały dotrzymane, co doprowadziło do trwających ponad trzydzieści lat maoryskich wojen.

Traktat z Tordesillas – umowa dotycząca podziału sfer wpływów w Nowym Świecie, podpisana przez władców Portugalii i Hiszpanii 7 czerwca 1494.

Ułożenie soborowe – zbiór praw, przyjęty w roku 1649 w Rosji na skutek zmian w organizacji państwa.

Wielka msza h-moll BWV 232 uważana jest przez krytyków za najdoskonalsze dzieło muzyki religijnej Johanna Sebastiana Bacha.

Wyprawa Amundsena na biegun południowy – norweska ekspedycja kierowana przez Roalda Amundsena, której członkowie jako pierwsi dotarli do bieguna południowego. Amundsen i czterej jego towarzysze zdobyli biegun w dniu 14 grudnia 1911 roku, na pięć tygodni przed przybyciem w to miejsce Roberta Falcona Scotta na czele ekspedycji Terra Nova. Amundsen wraz ze swym zespołem bezpiecznie powrócił do bazy położonej u wybrzeży Antarktydy. Kilkanaście miesięcy później dotarła do niego wiadomość o śmierci Scotta podczas powrotu z bieguna południowego.

Złota Bulla Karola IV – dokument reformujący ustrój Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Wydana przez Karola IV Luksemburskiego. Przyjęta w 1356 r. na sejmie w Norymberdze, obowiązywała aż do XIX w.