41 Lotnictwo

Lotnictwo – ogół zagadnień związanych z wszelkiego rodzaju statkami powietrznymi. Lotnictwo dzieli się na cywilne i wojskowe.

Międzynarodowy Dzień Lotnictwa Cywilnego – coroczne święto obchodzone 7 grudnia ustanowione przez Zgromadzenie Ogólne ONZ 6 grudnia 1996 roku z inicjatywy Organizacji Międzynarodowego Lotnictwa Cywilnego (ICAO).

Aerofiniszer — rodzaj łapacza samolotu, urządzenia stosowanego do skracania dobiegu samolotu i jego wyhamowania wykorzystywany głównie na pokładach lotniskowców, ale także na lotniskach lądowych. Zespół aerofiniszera składa się z kilku grubych lin stalowych, zazwyczaj czterech, zamocowanych w poprzek pokładu startowego do specjalnych tłumików hydraulicznych. Liny te instaluje się na wysokości od kilkunastu, a czasem nawet powyżej 20 cm nad powierzchnią lądowiska. Zadaniem pilota lądującego samolotu jest złapanie przy pomocy specjalnego wysuwanego z części ogonowej haka za jedną z lin, co powoduje gwałtowne wyhamowanie maszyny na odcinku od kilkunastu do kilkudziesięciu metrów. Liny aerofiniszera na lotniskowcu są numerowane od 1 do 4 licząc od rufy, a idealne lądowanie polega na złapaniu liny numer 3. Siła tłumienia lin hamujących jest regulowana w zależności od typu lądującego samolotu i jego masy, dlatego też przed lądowaniem, pilot raportuje obsłudze pokładu startowego stan paliwa i uzbrojenia. Zbyt luźna lina nie zatrzyma samolotu przed końcem pokładu, natomiast zbyt mocno napięta może poważnie uszkodzić maszynę. Przeciążenie podczas lądowania z wykorzystaniem aerofiniszera dochodzi do 4 g.

Aerofotografia – dziedzina wykorzystywania fotografii, polegająca na wykonywaniu zdjęć z "lotu ptaka": balonów, samolotów, helikopterów, satelitów, spadochronów, latawców oraz modeli zdalnie sterowanych.

Aeronautyka – jest to nauka zajmująca się szeroko pojętym lotnictwem, obejmująca swoim zakresem konstrukcję statków powietrznych, aerodynamikę, materiałoznawstwo, technologię produkcji i eksploatacji, dynamikę lotu, zagadnienia automatyki i sterowania, wyposażenie pokładowe, nawigację, łączność oraz ryzyko i niezawodność. Zwana jest także awiacją.

Agrolotnictwo – lotnictwo świadczące usługi w zakresie ochrony roślin, agrotechniki.

Atmosfera wzorcowa, atmosfera standardowa – pionowy, umowny rozkład ciśnienia, temperatury, gęstości i lepkości kinematycznej powietrza oraz prędkości dźwięku przyjęty za wzorzec międzynarodowy do porównywania wyników badań statków powietrznych i zespołów napędowych przeprowadzanych w różnych warunkach. Parametry atmosfery wzorcowej są obliczane przy założeniu, że atmosfera jest układem statycznym, powietrze jest gazem suchym, a jego skład chemiczny nie zależy od wysokości. Ponadto przyjmuje się stałe wartości graniczne dla wysokości równej poziomowi morza:temperatura: = 288,15 K ciśnienie: = 1013,25 hPa gęstość: = 1,2255 kg/m³ lepkość kinematyczna: = 1,461·10−5 m²/s prędkość dźwięku: = 340,3 m/s pionowy gradient temperatury do 11 km wynoszący –6,5 K/km (°C/km), od 11–20 km temperatura jest stała, a od 20 do 32 km dodatni gradient wynoszący 1 K/km (°C/km).

Automatyczna przepustnica pozwala pilotowi regulować moc silników samolotu przez określenie pożądanej charakterystyki lotu, a nie ręczne sterowanie przepływem paliwa. Ten system pozwala oszczędzać paliwo i wydłużać żywotność silników dzięki odmierzaniu dokładnych ilości paliwa potrzebnych do osiągnięcia wymaganej prędkości przyrządowej lub ustalać moc dla różnych faz lotu. A/T i AFDS pracują razem, realizując plan lotu i zmniejszają obciążenie pracą pilotów.

Awaryjne zrzucanie paliwa – awaryjna procedura stosowana najczęściej w samolotach pasażerskich, która polega na wypuszczeniu paliwa ze zbiorników samolotu w celu jego odciążenia przed lądowaniem bądź też zmniejszenia prawdopodobieństwa wybuchu pożaru w przypadku konieczności awaryjnego lądowania.

Ciąg wektorowany – rozwiązanie konstrukcyjne pozwalające na zmianę kierunku wektora siły ciągu silnika odrzutowego i rakietowego względem własnej osi podłużnej. Kierowanie wektorem ciągu uzyskuje się przez zmianę kąta pomiędzy osiami symetrii dyszy wylotowej a pozostałej części silnika. Zmianę ustawienia kierunku dyszy lub tylko jej elementów wykonują siłowniki. Próby zbudowania samolotu z ciągiem wektorowanym, w którym do uzyskania zmiany kierunku wektora ciągu porusza się całym silnikiem nie wyszły poza fazy badań eksperymentalnych. Podczas załogowych lotów na Księżyc, w programie Apollo, człon zniżania modułu księżycowego miał przegubowo zawieszony silnik, w którym zmianę wektora ciągu uzyskiwano poprzez poruszanie całym silnikiem.

Dni NATO w Ostrawie – jedna z największych imprez lotniczych i militarnych w Europie. Jej celem jest zaprezentowanie publiczności środków i możliwości Republiki Czeskiej i jej sojuszników z NATO w zakresie bezpieczeństwa. Wydarzenie odbywa się corocznie w drugiej połowie września i trwa dwa dni.

ETOPS – certyfikat pozwalający samolotom dwusilnikowym latać na trasach długodystansowych, które były wcześniej niedostępne dla maszyn o takiej liczbie silników. Istnieją różne rodzaje certyfikatów ETOPS, każdy z nich pozwala samolotom na operowanie na trasach odległych o określoną ilość czasu od najbliższego lotniska awaryjnego. Przykładowo, jeśli maszyna posiada certyfikat ETOPS 180 minut, może lecieć każdą trasą, która jest odległa o maksymalnie 180 minut od najbliższego awaryjnego lotniska. ETOPS odnosi się do wszystkich tras nad lądem i wodą.

Incydent lotu Eastwind Airlines 517 miał miejsce 9 czerwca 1996, gdy Boeing 737-200 linii Eastwind Airlines gwałtownie przechylił się na prawo w czasie podchodzenia do lądowania w Richmond, jednak maszyna w ostatniej chwili została przez pilotów przywrócona do pozycji właściwej i pilotom udało się bezpiecznie wylądować. Śledztwo po zdarzeniu w Richmond pozwoliło rozwiązać tajemnicze do tej pory przyczyny katastrofy w Colorado Springs oraz katastrofy w Pittsburghu. Stało się też ważnym elementem w rozwiązaniu przyczyn katastrofy w Dżakarcie.

ILS – radiowy system nawigacyjny, wspomagający lądowanie samolotu w warunkach ograniczonej widzialności. ILS CAT 3c pozwala na automatyczne lądowania.

Kod lotniska IATA – trzyliterowy kod alfanumeryczny służący do oznaczania portów lotniczych na całym świecie. Kody te nadawane są przez Międzynarodowe Zrzeszenie Przewoźników Powietrznych (IATA). Kodowe oznaczenia ułatwiają organizację transportu lotniczego, m.in. przy przewozie bagaży pasażerów. Oznaczenie lotniska kodem IATA nie jest jednak unikatowe: spośród 17 576 możliwych kodów używanych przez lotniska powtarza się 323 z nich.

Liga Lotnicza (LL) – polskie stowarzyszenie lotnicze wyższej użyteczności publicznej, powołane w miejsce zlikwidowanej przedwojennej Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej (LOPP), działające w latach 1946–1953.

Linia Armstronga – wysokość, na której panuje tak niskie ciśnienie atmosferyczne, że woda zaczyna wrzeć w temperaturze ciała ludzkiego, 37° C. Wysokość linii Armstronga różnie jest podawana, zazwyczaj w przedziale pomiędzy 18 900 a 19 350 metrów n.p.m.

Lotnictwo ogólne – obejmuje cały ruch lotniczy z wyłączeniem lotów rozkładowych oraz wojskowych. Jest to kategoria bardzo szeroka – zaliczają się do niej i loty paralotniami, z jednej strony, i kursy wynajmowanych na pojedyncze loty odrzutowych samolotów transportowych z drugiej.

Lotniskowa Straż Pożarna – zawodowa, umundurowana straż pożarna działająca na terenie portów lotniczych.

Most powietrzny – termin z dziedziny wojskowości odnoszący się do transportu żołnierzy, zaopatrzenia i sprzętu drogą lotniczą, przy wykorzystaniu samolotów, śmigłowców lub szybowców z rejonu będącego pod kontrolą wojsk własnych, do innego takiego rejonu odciętego przez siły nieprzyjaciela. Mosty powietrzne dzielą się na stałe i okresowe, co jest związane ze zdolnością do osłony samolotów transportowych przez własne lotnictwo bojowe i okresem trwania sytuacji kryzysowej.

Paliwo lotnicze – rodzaj paliwa stosowany do napędzania silników statków powietrznych.

Pasy inwazyjne – naprzemienne czarno-białe pasy malowane na kadłubach i skrzydłach alianckich samolotów podczas II wojny światowej, aby zmniejszyć prawdopodobieństwo, że zostaną zaatakowane przez własne siły, głównie podczas lądowania w Normandii i bezpośrednio po nim. Trzy białe i dwa czarne pasy malowano wokół tylnej części kadłuba tuż przed ogonem i od przodu do tyłu wokół górnej oraz dolnej powierzchni skrzydła. Sporadycznie pasy inwazyjne były używane także w innych wojnach i konfliktach.

Poczta balonowa – jeden z rodzajów poczty powietrznej. Transport przesyłek pocztowych odbywa się za pomocą wolnych balonów. Przesyłki z miejsca lądowania balonu dostarcza się do najbliższego urzędu pocztowego, skąd są one następnie wysyłane do adresatów.

Poczta Lotnicza – poczta przetransportowana samolotem. Przeważnie dochodzi o wiele szybciej od poczty naziemnej i jej nadanie jest droższe. Poczta lotnicza może być jedynym wyjściem w niektórych przypadkach, zwłaszcza jeśli chodzi o wyspy i inne kontynenty. Transport takiego listu statkiem wodnym trwałby niekiedy tygodnie.

Licencja pilota turystycznego – kategoria licencji pilota statku powietrznego uprawniającą do pilotowania w celach niezarobkowych.

Przelot Alcocka i Browna przez Atlantyk – pierwszy nieprzerwany przelot samolotu bez międzylądowania ponad Oceanem Atlantyckim, dokonany przez brytyjskich lotników Johna Alcocka i Arthura Whittena Browna z 14 na 15 czerwca 1919, samolotem Vickers Vimy.

Rakieta fotograficzna, fotorakieta – urządzenie służące do wykonywania fotografii z powietrza głównie w celach wywiadowczych.

Skafander przeciwprzeciążeniowy – rodzaj odzieży chroniącej pilotów oraz pierwszych astronautów przed utratą przytomności podczas manewrowania statkiem powietrznym w wyniku działających przeciążeń.

Smuga kondensacyjna – chmury typu cirrus w postaci długich linii, powstająca najczęściej za samolotem odrzutowym lecącym w górnej troposferze i dolnej stratosferze, zazwyczaj na wysokości między 8 a 15 km nad ziemią. Może utrzymywać się nawet kilka dni.

Symulator lotu – urządzenie, które oddaje dokładny obraz kabiny konkretnego typu statku powietrznego w zakresie obejmującym mechaniczne, elektryczne, elektroniczne itp. funkcje sterowania systemów statku powietrznego, środowisko pracy członków załogi lotniczej oraz osiągi i charakterystyki lotu danego typu statku powietrznego.

Śmigłowcowa Służba Ratownictwa Medycznego – służba ratownictwa medycznego, wykonująca zadania z zakresu ratownictwa medycznego, lotniczego transportu ratowniczego i sanitarnego. W Polsce rolę tę pełni powstałe w 2000 roku Lotnicze Pogotowie Ratunkowe.

Tankowanie w powietrzu – popularne określenie uzupełniania paliwa przez samoloty lub śmigłowce w locie. Służą do tego specjalne samoloty nazywane powietrznymi tankowcami.

Transport naddźwiękowy – transport realizowany przez cywilne samoloty ponaddźwiękowe zaprojektowane do przewożenia pasażerów z prędkościami przekraczającymi prędkość dźwięku.

Operacja Turkey Buzzard, znana również jako operacja Beggar – brytyjska operacja zaopatrzeniowa dla sił alianckich stacjonujących w Afryce Północnej, przeprowadzona w okresie od czerwca do sierpnia 1943 r. podczas II wojny światowej. Operacja została nazwana w odmienny sposób przez poszczególne rodzaje brytyjskich sił zbrojnych: armia brytyjska nazwała ją „Turkey Buzzard”, podczas gdy w lotnictwie była znana pod kryptonimem „Beggar”.

UFO, inaczej niezidentyfikowany obiekt latający (NOL) – wywodzące się z nazewnictwa wojskowego United States Air Force określenie obiektu latającego niedającego się zidentyfikować jako żaden znany pojazd ani wyjaśnić żadnym ze znanych zjawisk atmosferycznych. W okresie zimnej wojny utrwaliło się mylne terminologicznie potoczne znaczenie UFO jako pojazdu cywilizacji pozaziemskiej.

Węzłowy port lotniczy, hub lotniczy – port lotniczy, który spełnia rolę głównego portu przesiadkowego z ofertą przelotów w wielu relacjach i infrastrukturą dostosowaną do obsługi ruchu przesiadkowego.

Widzialność (met.) – zależny od warunków atmosferycznych zasięg dostrzegania obiektów.

Wirówka przeciążeniowa – urządzenie służące do wytwarzania przeciążeń. Powszechnie stosuje się ją w lotnictwie i astronautyce w celu badania ich wpływu na człowieka. Składa się ona z długiego ramienia, na końcu którego znajduje się kabina. Podczas wykonywania ruchu obrotowego na kabinę działa duża siła odśrodkowa wywołująca stan przeciążenia. Na wirówkach można uzyskiwać siły wielokrotnie przekraczające możliwości ludzkiego organizmu, rzędu kilkadziesiąt g. Jedna z najnowocześniejszych wirówek przeciążeniowych na świecie jest na wyposażeniu Wojskowego Instytutu Medycyny Lotniczej w Warszawie.

Wodowanie – lądowanie planowane lub lądowanie awaryjne statku powietrznego lub kosmicznego na powierzchni wody.

Wstyd przed lataniem, szw. flygskam, ang. flight shaming – poczucie wstydu motywowanego względami ekologicznymi z tego powodu, że korzysta się z usług lotniczych zamiast używać bardziej ekologicznych środków transportu, np. kolei. Wskazuje się, że linie lotnicze są jednym z największych producentów dwutlenku węgla w Europie, np. Ryanair jest na dziesiątym miejscu pod względem produkcji CO2, a całkowita produkcja dwutlenku węgla przez linie lotnicze w roku 2019 wyniosła miliard ton i jest odpowiedzialna za 2% emisji CO2 do atmosfery. Przelot samolotem na długiej trasie (np. z Europy do Nowego Jorku) wiąże się z emisją 2–3 ton dwutlenku węgla w przeliczeniu na osobę i stanowi znaczącą część jej śladu węglowego w danym roku.

Zwichrzenie skrzydeł wczesny sposób na zapewnienie kontroli poprzecznej (przechylania) samolotów ze stałymi skrzydłami. Technika, użyta i opatentowana przez braci Wright, opierała się na systemie bloków i lin skręcających krawędzie spływu skrzydeł w przeciwne strony. Pod wieloma względami to rozwiązanie jest podobne do poprawiania osiągów papierowych samolotów przez wywijanie papieru na tyle skrzydła.