37 Środki i sprzęt gaśniczy

Środek gaśniczy – substancja w postaci ciała stałego, ciekłego lub gazowego, który po odpowiednim wprowadzeniu do strefy ognia powoduje przerwanie procesu palenia.

Armatura wodna – w ogólnym znaczeniu, pomocnicze wyposażenie instalacji wodnej, umożliwiające jej właściwe wykorzystanie.

Bosak – długi drąg zakończony metalowym hakiem i grotem (szpikulcem).

Drabina hakowa – typ drabiny pożarniczej używany obecnie w Polsce jedynie w sporcie pożarniczym. W przeszłości drabiny tego typu były wykorzystywane również w akcjach ratowniczych.

Drabina pożarnicza – konstrukcja używana przez straż pożarną, ułatwiająca wchodzenie na wysokości. Wykonana z drewna lub metalu. Składa się z dwóch pionowych belek (bocznic) połączonych poziomymi szczeblami (stopniami).

Thunderbolt — amerykańska syrena ostrzegawcza produkowana przez Federal Signal.

Gaśnica – urządzenie służące do gaszenia pożarów. Mniejsze gaśnice stosuje się w samochodach, większe w obiektach publicznych i przemysłowych. Istnieją także agregaty gaśnicze złożone z jednej lub większej liczby dużych gaśnic zaopatrzonych we wspólną dyszę i umieszczonych na dwukołowym podwoziu oraz zestawy gaśnicze na wózku trolley2 - zestawy takie składają się z kilku gaśnic przez co zwiększona jest skuteczność gaśnicza.

Gaśnica halonowa – gaśnica, w której środkiem gaśniczym są halony, wyrzucane za pomocą sprężonego azotu albo pod ciśnieniem własnych par.

Gaśnica na środek czysty – podręczny sprzęt gaśniczy, w którym jako środek gaśniczy zastosowano gaz FE-36, zamiennik halonu 1211). Urządzenie przeznaczone do zwalczania pożarów grupy A, B i C oraz elektrycznych urządzeń nisko- i średnionapięciowych. Gaśnica z grupy X – urządzeń ze stałym ciśnieniem gazu napędzającego środek gaśniczy. Zastąpiła gaśnice halonowe, które zostały wycofane z użytku z uwagi na szkodliwość dla środowiska naturalnego.

Gaśnica proszkowa - gaśnica, w której środkiem gaśniczym jest proszek wyrzucany za pomocą sprężonego gazu. Głównym składnikiem proszków gaśniczych są zwykle węglany lub fosforany sodu. Działanie gaśnicze proszku polega przede wszystkim na przerwaniu reakcji spalania w wyniku antykatalizy. Ponadto proszki typu ABC topią się i pienią w wysokiej temperaturze odcinając dopływ tlenu. Dodatkowo jeszcze występuje efekt tłumienia płomieni strumieniem niepalnego gazu, będącego nośnikiem proszku. Gaśnice proszkowe przeznaczone są do gaszenia pożarów z grup A, B i C albo B, C w zależności od rodzaju użytego proszku. Możliwe jest także gaszenie urządzeń elektrycznych pod napięciem.

Gaśnica śniegowa (prawidłowa nazwa: Gaśnica CO2) – gaśnica, w której środkiem gaśniczym jest zawarty w wysokociśnieniowej butli, skroplony dwutlenek węgla, który rozprężając się adiabatycznie oziębia się do ok. -78 °C i zestala w formę tzw. suchego lodu. Działanie gaśnicze polega na odcinaniu dostępu tlenu i znacznym obniżeniu temperatury. Jednak ze względu na niewielkie ciepło parowania dwutlenku węgla efekt chłodzący jest mniejszy niż zwykłej wody. Gaśnice śniegowe służą do gaszenia pożarów z grup B, C, urządzeń elektrycznych zwykle do 1000 V a zwłaszcza elektroniki i maszyn precyzyjnych. Zaletą gaśnic śniegowych jest brak jakiegokolwiek zanieczyszczenia gaszonych przedmiotów i pomieszczeń. Wadą jest natomiast ich duża masa w porównaniu z innymi gaśnicami o podobnej skuteczności. Gaśnicą śniegową nie należy gasić ludzi, gdyż działanie tak niskiej temperatury powoduje dodatkowe obrażenia.

Gaśnica tetrowa – gaśnica, w której środkiem gaśniczym jest czterochlorek węgla wyrzucany za pomocą sprężonego gazu. Gaz zawarty jest w zbiorniku gaśnicy nad lustrem środka gaśniczego.

Gazy gaśnicze – terminem tym określamy te gazy, które przy normalnym ciśnieniu powietrza i w przedziale temperatur, które występują przy pożarze są nie palne, nie podtrzymują spalania ani nie wchodzą w reakcje chemiczne z gaszonymi materiałami w sposób podtrzymujący proces spalania. Gazy gaśnicze wykorzystuje się do gaszenia pożarów sklasyfikowanych w grupach A, B oraz C, czyli odpowiednio: ciał stałych, cieczy, gazów palnych i zawiesin pyłów palnych w powietrzu z kilkoma wyjątkami, jakie stanowią charakterystyczne substancje chemiczne: nadtlenki organiczne i hydrazyny, wodorki metali, reaktywne metale, proch strzelniczy oraz azotan celulozy. Gazy gaśnicze nadają szczególnie do gaszenia materiałów o dużej wartości materialnej, gdzie użycie innych środków gaśniczych mogłoby spowodować ich zniszczenie lub uszkodzenie.

1,1,1,3,3,3-Heksafluoropropan – organiczny związek chemiczny z grupy halogenoalkanów, pochodna propanu, w której obie grupy metylowe CH3 zostały całkowicie podstawione atomami fluoru. Stosowany jako gazowy środek gaśniczy do gaszenia pożarów grupy A (ciała stałe), B (ciecze łatwopalne) i C (gazy łatwopalne) oraz urządzeń pod napięciem do 110 kV. Należy do grupy chlorowcopochodnych węglowodorów – najskuteczniejszych obecnie środków gaśniczych (po wycofaniu z powszechnego użytku halonów ze względu na szkodliwe oddziaływanie na atmosferę – postanowienia Protokołu Montrealskiego). FE-36 gasi pożar utrudniając rozwój płomienia poprzez odbiór ciepła oraz przerwanie łańcucha reakcji rodnikowych podtrzymujących spalanie. Zaliczany do grupy czystych środków gaśniczych – po wyzwoleniu odparowuje z gaszonych powierzchni, nie pozostawiając osadów (chwilowy efekt zamglenia wskutek skroplenia pary wodnej). Urządzenia gaśnicze z FE-36 mogą skutecznie zabezpieczać m.in. serwerownie, centra telekomunikacyjne, akumulatorownie, zbiory muzealne i archiwalne.

Heptafluoropropan (apafluran) – organiczny związek chemiczny, fluoropochodna propanu, stosowany środek gaśniczy używany w systemach elektromagnetycznych, oznaczany kodem HFC-227ea. Magazynowany w postaci skroplonej, uwalniany jako bezbarwny, nieprzewodzący prądu elektrycznego gaz o lekkim eterycznym zapachu.

Hydrant – urządzenie, które umożliwia bezpośredni pobór wody z głównych przewodów sieci wodociągowej. Hydrant jest wyposażony w zawór i złącze do węża, ma zastosowanie w celach gospodarczych oraz przeciwpożarowych. Rozróżnia się hydranty:uliczne : nadziemne podziemne wewnętrzne – zaliczane do stałych urządzeń gaśniczych uruchamianych ręcznie

Hydronetka – podręczny, przenośny sprzęt gaśniczy przystosowany do podawania strumienia wody poprzez pompowanie ręczną pompką dwustronnego działania.

Motopompa – pompa wirowa tworząca z napędzającym ją silnikiem spalinowym zespół dostosowany do przenoszenia bądź do umieszczania na stałe na przyczepie pożarniczej lub samochodzie pożarniczym.

Nasada – element armatury wodnej, służący do połączenia węży pożarniczych z rozdzielaczem, pompą, hydrantem, prądownicą, zbieraczem.

Piana gaśnicza – środek chemiczny, powstały po zmieszaniu z wodą i użyciu prądownicy, wytwornicy lub agregatu pianotwórczego. Stosowany jest do gaszenia pożarów ciał stałych i cieczy, niereagujących z wodą. Piana gaśnicza jest podstawowym składnikiem gaśnic pianowych.

Prądownica – znajdujące się na końcu linii gaśniczej urządzenie do podawania wody na ognisko pożaru oraz formowania prądu wodnego.

Proszki gaśnicze – mianem tym określane są wszystkie drobno zmielone (niepalne) związki węglanowe lub fosforanowe otoczone błoną hydrofobową, mające za zadanie odizolować płonące ciała od dostępu tlenu. Rozdrobnienie proszku powinno być takie, aby średnica ziaren mieściła się w przedziale między 20-60 µm. W przypadku proszków węglanowych dodatkowo wydzielany jest dwutlenek węgla, mający obniżyć stężenie utleniacza w strefie spalania, natomiast proszki fosforanowe mają zdolność wytwarzania szklistej powłoki pokrywającej powierzchnię gaszonego ciała stałego. Mechanizm gaśniczy proszków polega na inhibicji hetero- i homofazowej, tzn. na przejmowaniu przez proszek energii aktywacji od wolnych rodników odpowiedzialnych za proces spalania.

Pulaski – narzędzie będące połączeniem topora i ciesaka znajdujące się na wyposażeniu jednostek ratowniczych walczących z pożarami lasów w Stanach Zjednoczonych, wynalezione przez Eda Pulaskiego (1866–1931) w roku 1911.

Rozdzielacz – służy do rozdzielenia strumienia wody tłoczonej linią główną zbudowaną z węży W75 na trzy nasady. Dwie skrajne nasady umożliwiają podłączenie łączników węży W52, a środkowa - łącznika węża W75. To rozdzielacz "klasyczny" B-C/B/C. W Polsce w pożarnictwie stosujemy następujące średnice węży i nasad i określamy je: średnica 110 mm - oznaczenie A, średnica 75 mm - oznaczenie B, średnica 52 mm - oznaczenie C, średnica 25 mm - oznaczenie D. W praktyce spotyka się różne konfiguracje nasad wejściowych i wyjściowych oto kilka przykładów: A-B/B/B/B, A-B/A/B, B/B-B/B/B, B-C/C, B-C/C/C, C-C/C, C-D/D itd. Na potrzeby różnych zadań np. gaszenia czy tworzenia zaopatrzenia wodnego powinno stosować się odpowiednie rozdzielacze dobrane do wariantu taktycznego wynikającego z sytuacji pożarowej.

Samochód pożarniczy, samochód strażacki, wóz strażacki, pojazd pożarniczy, pożarowóz – specjalnie oznakowany i przygotowany samochód używany przez straż pożarną albo inną jednostkę ochrony przeciwpożarowej do udziału w akcjach ratowniczo-gaśniczych lub innych działaniach statutowych. W większości państw świata wozy strażackie malowane są na czerwono, są także uprzywilejowane w ruchu drogowym.

Sikawka to potoczna nazwa pompy tłokowej (wyporowej). Urządzenie mechaniczne służące do tłoczenia wody, lub wody ze środkiem pianotwórczym podczas akcji gaszenia pożaru. Dzięki temu możliwe jest prowadzenie akcji gaśniczej. Mogą być dwucylindrowe lub jednocylindrowe.

Pierwsza sikawka parowa zbudowana została w roku 1829, przez londyńską fabrykę Braithwaite and Cricson. Powstała z połączenia lekkiej lokomobilii i pompy. Produkowano ją potem przez następne 20 lat, wprowadzając tylko niewielkie zmiany w jej konstrukcji.

Skokochron − sprzęt ratowniczy amortyzujący skok i zabezpieczający przed obrażeniami ludzi wyskakujących z pięter zagrożonych budynków. Zazwyczaj występuje w postaci poduszki napełnianej powietrzem.

Spray gaśniczy – podręczne, przenośne urządzenie gaśnicze, przeznaczone do gaszenia pożarów grup A i B, w tym urządzeń elektrycznych pod napięciem do 1 kV oraz tłuszczy jadalnych. Środkiem gaśniczym zastosowanym w sprayu jest 1-procentowy, wodny roztwór pianotwórczej substancji typu AFFF. Dostępny na polskim rynku od 1999 roku.

Sprzęt ratowniczy i pomocniczy – to grupa sprzętu wykorzystywanego przez straż pożarną, służącego do uwalniania osób poszkodowanych z miejsc trudno dostępnych lub miejsc do których dotarcie byłoby niemożliwe bez jego użycia. Główny podział sprzętu przedstawia się następująco:sprzęt tnący – narzędzia, służące do wykonywania cięć ratowniczych w konstrukcjach betonowych, stalowych, drewnianych. Zalicza się do niego różnego rodzaju piły do betonu i stali, pilarki do drewna, szlifierki tarczowe itp. sprzęt burzący – służy do wykonywania różnych prac rozbiórkowych na terenie akcji ratunkowej. Zaliczamy do niego przede wszystkim różnego typu bosaki, kotwice, liny z hakami itp. sprzęt podnoszący – są to specjalistyczne narzędzia, służące do podnoszenia konstrukcji czy pojazdów, a także ciężarów zalegających w miejscach dojazdowych. Zalicza się do niego różnego rodzaju poduszki pneumatyczne, lewary, podnośniki kolumnowe, dźwignie jedno i dwustronne itp. sprzęt rozpierający – jest to sprzęt wykorzystywany przede wszystkim do otwierania drzwi w zakleszczonych konstrukcjach pojazdów, a także służący do wykonywania dostępu do miejsc trudno dostępnych. Zalicza się do niego różnego rodzaju rozpieraki hydrauliczne, siłowniki hydrauliczne i pneumatyczne, wyważarki do drzwi itp. sprzęt specjalistyczny – jest to sprzęt będący na wyposażeniu straży pożarnej, który w normalnych okolicznościach wykorzystywany jest przez specjalnie do tego przystosowane zespoły. Zalicza się do niego przede wszystkim sprzęt nurkowy, alpinistyczny, pływający, sprzęt służący zapewnieniu oświetlenia na miejscu akcji, sprzęt oddymiający, itp. sprzęt ewakuacyjny – jest to specjalistyczny sprzęt, przeznaczony do przeprowadzania ewakuacji z zagrożonych miejsc i terenów. Zalicza się do niego przede wszystkim ewakuacyjne wory ratunkowe, aparaty rollgliss, skokochrony, drabiny itp.

Statek pożarniczy – jednostka pływająca przeznaczona do zwalczania pożarów na jednostkach pływających i na obszarach portowo-stoczniowych.

Syrena – urządzenie akustyczne, w którym dźwięk generowany jest przez obracający się wirnik lub wiatraczek. Używane do powiadamiania ludności o zaistniałych klęskach żywiołowych lub stanach alarmowych. W dzisiejszych czasach używane przede wszystkim przez ochotnicze straże pożarne do alarmowania swoich członków czynnych o zaistniałym pożarze lub innym miejscowym zagrożeniu, a także przez polską Obronę Cywilną do powiadamiania o zagrożeniach powodziowych. Są również używane przez pojazdy uprzywilejowane do powiadamiania uczestników ruchu drogowego o uprzywilejowaniu owego pojazdu w ruchu drogowym.

System gaszenia gazem – automatyczny system przeciwpożarowy przeznaczony na gazowe środki gaśnicze, jeden z typów stałych urządzeń gaśniczych (SUG). Najbardziej popularne są systemy na czyste środki gaśnicze, jak gazy FE-36, FM-200 lub Novec 1230, gazy obojętne (tzw. inergeny) lub CO2. Systemy gaszenia gazem stosowane są w ochronie serwerowni, centrów przetwarzania danych, centrów finansowych i banków, skarbców, stacji transformatorowych, rozdzielni elektrycznych, elektrowni i elektrociepłowni, zakładów produkcyjnych, laboratoriów, szpitali, archiwów, muzeów, galerii i bibliotek - wszędzie tam, gdzie zastosowanie niegazowych środków gaśniczych (woda, piana, proszek) może doprowadzić do trwałych uszkodzeń gaszonych przedmiotów i pomieszczeń. System gaszenia gazem współdziała z systemem sygnalizacji pożarowej (SSP).

Tryskacz lub główka tryskaczowa – element instalacji tryskaczowej używany do rozprowadzenia wody znajdującej się w rurociągach instalacji po powierzchni obiektu, w którym został zamontowany. Tryskacze są jednym z systemów samoobrony budynku przed pożarem. Ich rodzaj, sposób rozmieszczania i obliczania są ściśle określone przez przepisy przeciwpożarowe i budowlane.

Wąż pożarniczy, wąż strażacki – jeden z elementów wodnej armatury pożarniczej. Służy do podawania wody jako środka gaśniczego.

Zbiornik przeciwpożarowy – zwykle wielkogabarytowy rezerwuar na wodę profilaktycznie zgromadzoną do gaszenia pożaru.

Zraszacz - urządzenie służące do rozpylania cieczy