51 Ekosystemy, biomy i formacje roślinne

Biom – rozległy obszar o określonym klimacie, charakterystycznej szacie roślinnej i szczególnym świecie zwierzęcym. Typ roślinności biomu jest charakterystyczny, choć skład gatunkowy może być różny w zależności od położenia geograficznego i historii flory. Podobnie rzecz się ma ze składem gatunkowym zwierząt. O zaliczeniu różnych obszarów do tego samego biomu decyduje podobieństwo fizjonomiczne, a nie pokrewieństwo zasiedlających je organizmów i ich zespołów. Większe biomy wyróżnia się na podstawie roślinności i dużych zwierząt, często ssaków.

Ekosystem – dynamiczny układ ekologiczny, na który składa się zespół organizmów (biocenoza) połączonych relacjami troficznymi wraz ze środowiskiem przezeń zajmowanym, czyli biotopem, w którym zachodzi przepływ energii i obieg materii. W skrócie zatem ekosystem to biocenoza wraz z biotopem. Ekosystemy wyodrębniane są na podstawie istnienia silniejszych powiązań w ich obrębie niżeli między ich składowymi a otoczeniem.

Balds – rodzaj ekosystemów charakterystyczny dla Appalachów we wschodnich Stanach Zjednoczonych. Składa się na nie niska, krzaczasta lub trawiasta roślinność.

Bocage – słowo pochodzenia normańskiego, które jest używane zarówno w języku francuskim, jak i języku angielskim, może odnosić się do lasku, elementu dekoracyjnego w formie listowia lub mieszanego terenu rzędów drzew i pastwisk.

Busz – formacja roślinna, charakterystyczna dla suchych obszarów podrównikowych, głównie południowej Afryki, Australii, w mniejszej skali wschodniej Afryki i Ameryki Południowej. Przeważają w nim krzewy, często kolczaste, zrzucające liście na okres suszy.

Caatinga – formacja roślinna występująca na suchych obszarach północno-wschodniej Brazylii. Tworzą ją rzadko rosnące, suchoroślowe, niskie i zwykle cierniste drzewa i krzewy, zrzucające liście na okres suszy, często z dużym udziałem sukulentów, za to zwykle z niewielkim udziałem traw.

Czyżnie – syntakson w randze zespołu (fitocenoza), wielogatunkowe zarośla składające się z niskich krzewów. Głównymi gatunkami są tu głogi i śliwa tarnina, towarzyszą im zwykle leszczyna pospolita, odroślowe postacie grabu, dzikie czereśnie, różne gatunki jeżyn, róż, trzmielin, wiciokrzewów, jarzębów, a także dereń, kalina, paklon, wiąz, szakłak i in. Rozwijają się przeważnie na dawnych siedliskach grądów, przejściowo zajętych pod uprawę. Zajmują przy tym stosunkowo żyzne, ale słabsze jakościowo gleby, o małej zawartości wapnia i miejsca niewykorzystywane gospodarczo. Jest to również charakterystyczne zbiorowisko okrajkowe dla torowisk kolejowych, dróg oraz terenów przemysłowych.WystępowanieW Polsce pospolite na terenach nizinnych.Charakterystyczna kombinacja gatunków ChCl., Ch.O. : klon polny (Acer campestre)(?), powojnik pnący (Clematis vitalba), dereń świdwa (Cornus sanguinea), głóg dwuszyjkowy (Crataegus laevigata), głóg jednoszyjkowy (Crataegus monogyna), głóg odgiętodziałkowy (Crataegus rhipidophylla var. rhipidophylla), trzmielina zwyczajna (Euonymus europaeus) (opt.), trzmielina brodawkowata (Euonymus verrucosus), śliwa tarnina (Prunus spinosa), szakłak pospolity, róża dzika, róża gęstokolczasta, róża kutnerowata, wiąz pospolity . ChAll. : jeżyna krzewiasta (Rubus fruticosus coll.), wiciokrzew pomorski (Lonicera periclymenum) (reg.), żarnowiec miotlasty (Sarothamnus scoparius), kalina koralowa (Viburnum opulus). DAll. : kłosówka miękka (Holcus mollis), orlica pospolita (Pteridium aquilinum).ChAss. :jeżyna dwubarwna (Rubus bifrons), jeżyna szorstka (Rubus radula), jeżyna Sprengla (Rubus sprengelii) i inne z grupy jeżyna krzewiasta . DAss.:grab zwyczajny (Carpinus betulus), wiechlina gajowa (Poa nemoralis), gwiazdnica wielkokwiatowa (Stellaria holostea).

Erg – pustynia piaszczysta z masami lotnego piasku oraz licznymi barchanami lub tzw. piaskami zamarłymi. Terminu erg używa się także często jako określenie pustyń w północnej części Afryki np. Wielki Erg Zachodni i Wielki Erg Wschodni.

Granica drzew – skrajne środowisko, w którym warunki dla życia są tak nieprzyjazne, że rosną tam tylko krzewy i trawy. Drzewa w tych miejscach nie są w stanie utrzymać się z powodu silnych wiatrów, niskich temperatur, braku opadów, częstych pożarów, silnej presji zwierząt i in. Czynniki te mogą synergistycznie współdziałać. Środowisko takie występuje typowo na stokach wysokich gór, w strefie arktycznej i antarktycznej oraz na granicy stepów i półpustyń.

Jalca – trawiasta formacja roślinna występująca w Andach powyżej górnej granicy lasu, głównie w północnym Peru. Ma charakter pośredni między paramo i puna, przy czym zaliczana jest do tej drugiej jako jej najbardziej wilgotna postać. Jalca wyróżnia się ze względu na opady – większe niż w suchej, położonej dalej na południu typowej formacji puna, ale mniejsze niż w występującej dalej na północy formacji paramo. Budują ją głównie kępiaste trawy.

Kidzina – wał plażowy utworzony przez organiczne szczątki wyrzucone przez fale na brzeg morza. Składa się głównie ze szczątków wodorostów morskich. Oprócz tego może zawierać szczątki zwierzęce, np. martwe ryby lub meduzy, muszle, a także bursztyn i szczątki pochodzące pierwotnie z lądu.

Kwongan, kwongkan – rodzaj niskiej formacji roślinnej, występujący na nadbrzeżnych równinach południowo-zachodniej Australii Zachodniej, w śródziemnomorskiej strefie klimatycznej. Charakteryzuje się dużą bioróżnorodnością i dużym udziałem gatunków endemicznych.

Lasostep – formacja roślinna stanowiąca w Eurazji strefę przejściową między stepami na południu a lasami liściastymi na północy. Ma charakter makromozaiki tworzonej przez przemieszane wzajemnie płaty zbiorowisk stepowych i leśnych. W części północnej lasostepu przeważają powierzchniowo lasy, a w południowej – stepy. Ze względu na oddziaływanie człowieka obszary roślinności stepowej w ogromnej części zamienione zostały na pola uprawne.

Lasotundra – strefa przejściowa między bezdrzewną (właściwą) tundrą i tajgą, w której zbiorowiska roślinne typowe dla obu tych stref przenikają się wzajemnie tworząc makromozaikę. W jej obrębie przebiega granica drzew. W południowej części lasotundry dominują lasy, w obrębie których pojawiają się polany, zwłaszcza w miejscach wyżej położonych, na eksponowanych wzniesieniach i stokach. Im dalej na północ tym udział terenów otwartych się zwiększa, a maleje powierzchnia i zwarcie lasów. W północnej części lasotundry drzewa rosną pojedynczo i w niewielkich kompleksach. Im dalej na północ drzewa rosną nie tylko rzadziej, ale też z powodu trudnych warunków rozwoju mają pokrój krzaczasty i określane są mianem krzywulców, tworząc tzw. tundrę krzewiastą. Tereny bezleśne w obrębie lasotundry pokrywa głównie tundra krzewinkowa.

Llanos, llano − trawiasta, sawannowa formacja roślinna, występująca w Ameryce Południowej . Typowa roślinność to wysokie trawy, niskie drzewa, sukulenty, kolczaste krzewy. W większości występują tam gleby czerwone. Powierzchnia llanos wynosi około 570 000 km2.

Łan – rosnące w dużych skupieniach nadziemne części roślin zielnych rosnących na jakiejś powierzchni, pokrywające większość tej powierzchni. Na przykład łan żyta na polu, łan rzepaku, łan buraków, łan traw na łące. Analogiczne masowe wystąpienia roślin drzewiastych nazywamy stanami. W fitosocjologii łanowe wystąpienia danego gatunku dominującego w fitocenozie określa się 5. (najwyższym) stopniem skali towarzyskości Braun-Blanqueta.

Łąka – zbiorowisko roślinne tworzone przez byliny ze znacznym udziałem traw. Stosowane są różne kryteria przy definiowaniu i wyodrębnianiu łąk odwołujące się do składu i struktury pokrywy roślinnej, sposobu użytkowania i funkcjonowania w krajobrazie. W szerokim znaczeniu termin obejmuje wszelkie formacje trawiaste występujące na Ziemi, w tym stepy i sawanny. Łąka wąsko definiowana to półnaturalne lub antropogeniczne zbiorowisko, którego utrzymywanie się zależne jest od koszenia. Łąki kośne określane bywają „łąkami właściwymi” i przeciwstawiane są naturalnym formacjom trawiastym oraz pastwiskom. W klasyfikacji fitosocjologicznej łąki właściwe należą do klasy roślinności Molinio-Arrhenatheretea.

Miedza – nieuprawiany pas terenu rozgraniczający pola.

Murawa kserotermiczna – nieleśne zbiorowisko roślinne o charakterze murawowym lub murawowo-ziołoroślowym. Murawy kserotermiczne rozpowszechnione są w południowej i południowo-wschodniej Europie, w obszarach o suchym i ciepłym lecie. W Europie Zachodniej i Środkowej, w tym w Polsce, murawy kserotermiczne rozwijają się na nasłonecznionych zboczach na suchym podłożu wapiennym. W związku z tym gatunki budujące tego typu fitocenozy to głównie rośliny światłolubne i wapieniolubne. W Polsce murawy kserotermiczne to w zdecydowanej przewadze zbiorowiska seminaturalne, dla stabilności których konieczna jest ingerencja w postaci np. ekstensywnego wypasu.

Neuston – zespół organizmów, których środowiskiem życia jest błonka powierzchniowa wody. Zalicza się do nich drobne organizmy, między innymi nartniki, poślizgi, pluskolcowate, larwy komarów, bakterie i wiele jednokomórkowych pierwotniaków, glony, oraz wrotki. Neuston występuje głównie w niewielkich zbiornikach wód stojących lub wolno płynących. W dużych jeziorach i rzekach może tworzyć się sporadycznie w zacisznych miejscach, gdyż w zbiornikach tych występują silne ruchy wód.

Pampa – formacja roślinna o charakterze stepowym tj. z dominacją traw, ale też udziałem zarośli. Stanowiła największy kompleks roślinności trawiastej na półkuli południowej zajmując około 700 tys. km² w Ameryce Południowej – we wschodniej Argentynie, w Urugwaju i południowo-wschodniej Brazylii. W środkowej części rozcina ją rozległe estuarium La Platy. Niemal w całości formacja ta została zamieniona w obszary rolnicze i zurbanizowane.

Paramo – formacja roślinna o charakterze trawiastym i zaroślowym występująca w Andach powyżej górnej granicy lasu na obszarach o klimacie zimnym i wilgotnym. Występuje w Ameryce Centralnej i Południowej między 11° szerokości geograficznej północnej i 8° szerokości geograficznej południowej. Największy areał formacja zajmuje w Ekwadorze i Kolumbii, na mniejszych powierzchniach wykształca się w północnym Peru, Wenezueli, Panamie i Kostaryce. Nie ma charakteru ciągłego – występuje w różnych obszarach górskich, w tym wyodrębnianych jako osobne ekoregiony np. najdalej na północ wysunięty w Ameryce Południowej ekoregion górskich formacji trawiastych i zaroślowych północnej Kolumbii obejmujący góry Sierra Nevada de Santa Marta. Największy areał formacji znajduje się w ekoregionie rozciągającym się w Andach Północnych od Środkowego Ekwadoru po Kolumbię, przy czym występuje w jego obrębie także w odrębnych pasmach m.in. Kordyliery Środkowej i Cordillera de Mérida.

Playa (plaja), takyr, kewir – odsłonięte dno bezodpływowego okresowego jeziora w klimacie gorącym i suchym, którego powierzchnię pokrywa stwardniały, spękany ił lub muł, silnie zasolony, z wykwitami węglanu wapnia, gipsu i soli kamiennej.

Połonina – lokalna nazwa zbiorowisk muraw alpejskich i subalpejskich wykształconych ponad górną granicą lasu w Karpatach Wschodnich, w Polsce najczęściej wiązana z Bieszczadami.

Półpustynia – teren o bardzo skąpej i mało zróżnicowanej roślinności, pokrywającej od 10 do 50% powierzchni, jednak bujniej rozwiniętej niż na pustyniach. Występują na niej gatunki przystosowane do warunków dotkliwej suszy, podobnie jak w obszarach pustynnych. Są to suchorosty i sukulenty.

Preria – formacja roślinności o charakterze stepowym występująca w centralnej części Ameryki Północnej, na Wielkich Równinach. Ze względu na znaczną zmienność wyróżnia się szereg typów prerii, przy czym do podstawowych należy: preria typowa (wysoka), niska i mieszana. Pokrywę roślinną tworzą głównie trawy z rodzajów: ostnica, perz, palczatka i butulea. Pierwotnie formacja zajmowała ok. 300 mln ha w USA, 50 mln ha w Kanadzie i 20 mln ha w Meksyku. Współcześnie prerie, zwłaszcza na żyznych glebach we wschodniej części ich zasięgu, zachowały się w zasadzie tylko na obszarach poddanych ochronie, podczas gdy gdzie indziej w ich miejscu znajdują się uprawy polowe z kukurydzą, pszenicą, soją i sorgo. W zachodniej części zasięgu prerie zachowały się na większym areale i wykorzystywane są do wypasu bydła.

Puna – wysokogórska formacja roślinna o suchym i chłodnym klimacie, występująca w Andach na wysokości 3200–6600 m n.p.m. od Peru przez Boliwię po Chile i Argentynę. Wykształca się na obszarze o powierzchni ok. 550 tys km². Typową roślinnością są murawy kępkowe, podobne do stepów zbiorowiska traw oraz niskie, wrzosowiskopodobne zarośla. Puna na północy jest wilgotna, a na południu sucha i często pustynna. W obrębie formacji występują rozległe solniska zwane tu salarami, rzadko obecne są tu także słodkowodne mokradła i niskie, świetliste lasy.

Pustynia – teren o dużej powierzchni, pozbawiony zwartej szaty roślinnej wskutek małej ilości opadów i przynajmniej okresowo wysokich temperatur powietrza, co sprawia, że parowanie przewyższa ilość opadów. Na gorących pustyniach temperatury przekraczają nawet 50 °C, nocą zaś spadają do 0 °C. Charakterystyczne są dla nich znaczne amplitudy dobowe temperatury, stały deficyt wilgotności oraz silne nasłonecznienie.

Pustynia polarna, pustynia chłodna – obszar znajdujący się pod wpływem surowego klimatu polarnego, cechujący się ubóstwem roślinności i jej małym pokryciem. Pustynie te kształtują się w strefie peryglacjalnej pomiędzy obszarami przykrytymi przez lodowce i strefą tundry właściwej. Pustynie polarne na półkuli północnej określane są jako pustynie arktyczne lub tundra arktyczna, na półkuli południowej jako tundra antarktyczna. W klasyfikacjach biogeograficznych pustynie polarne uznawane są za jeden z wariantów tundry o skrajnie ubogim świecie żywym, zdominowanym przez morskie ptaki i ssaki. Ze względu na długotrwałe mrozy, bardzo małe opady, trwanie okresu wegetacyjnego nie dłużej niż 6 tygodni – utrzymują się tu tylko porosty, drobne skupienia mchów i nieliczne gatunki roślin naczyniowych.

Puszta – bezleśna formacja roślinna typowa dla Wielkiej Niziny Węgierskiej, głównie doliny Cisy. Dawniej dominowała w tym obszarze roślinność stepowa na czarnoziemach, jednak w jej miejsce wprowadzono uprawy polowe. W efekcie stepy spotkać można obecnie tylko w obszarach chronionych i na niewielkich skrawkach wśród pól, poza tym pozostałości roślinności naturalnej i półnaturalnej zachowały się na glebach zasolonych i piaszczystych. Wyróżnia się pusztę lessową (stepową), alkaliczną (solniskową), piaszczystą i podmokłą. Siedliska przyrodnicze tworzące pusztę podlegają ochronie w europejskiej sieci Natura 2000.

Restinga – mianem tym określa się pas wydm nadmorskich Ameryki Południowej, skąpo porośnięty roślinnością krzaczastą. Nazwa stosowana jest wyłącznie do zarośli krzewiastych lub niskich lasów. Zarośla te są często silnie zdeformowane pod wpływem wiatru, często płożą się i przylegają do podłoża. W miarę posuwania się w kierunku lądu "podnoszą się". W zależności od składu gatunkowego wyróżnia się restingę wrzosowiskową i mirtową.

Sawanna – formacja trawiasta strefy międzyzwrotnikowej o klimacie gorącym z wyraźnie zaznaczoną porą suchą oraz porą deszczową.

Sawanna drzewiasta – formacja roślinna charakterystyczna dla suchych obszarów podzwrotnikowych. Okres suszy wynosi 7‒9 miesięcy. Występuje w Australii, Afryce i Ameryce Południowej.

Sawanna trawiasta – formacja roślinna charakterystyczna dla suchych obszarów międzyzwrotnikowych. Występuje w Afryce i Ameryce Południowej.

Sebha, sebkha, sabkha – równina nadmorska regresywnego wybrzeża w strefie suchego i ciepłego klimatu, okresowo zalewana przez sztormy lub chwilowe ingresje morskie, w pozostałych odcinkach czasu obszar lądowy.

Siedlisko półnaturalne – siedlisko wtórne w niewielkim stopniu zmienione w wyniku działalności człowieka. Jest to mało precyzyjne określenie, obejmujące siedliska pośrednie między naturalnymi, a synantropijnymi. Siedliska półnaturalne powstały w wyniku działalności człowieka, ale są tylko pod jego okresowym, albo stałym, ale niewielkim wpływem.

Siedlisko ruderalne – obszar poddany bardzo intensywnej działalności człowieka, w wyniku której całkowicie, lub w bardzo dużym stopniu uległy zniszczeniu znajdujące się na nim naturalne siedliska roślin i zwierząt, wykształcił się natomiast nowy typ roślinności ruderalnej. Szczególnie dużo siedlisk ruderalnych znajduje się w miastach, przy drogach i na terenach przemysłowych, tutaj bowiem siedliska naturalne zostały najbardziej zniszczone w wyniku działalności człowieka, a teren przekształcony. W zasiedlaniu terenów ruderalnych często dużą rolę odgrywają gatunki synantropijne. Przykłady siedlisk ruderalnych:Szczeliny murów, dachów, schodów, płyt chodnikowych i asfaltuWarunki życia w tych siedliskach charakteryzują się dużymi różnicami temperatur w różnych porach dnia, utrudnionym dostępem roślin do wody i gleby, narażeniem roślin na wydeptywanie i zwykle dużym skażeniem środowiska. W Polsce przebadano florę wielu siedlisk tego typu, m.in. w Pałacu Kultury i Nauki i na nieistniejącym już Stadionie X-lecia w Warszawie.Hałdy górnicze i poprzemysłoweWarunki życia na hałdach są dla organizmów wybitnie niekorzystne. Hałdy to niestałe, osypujące się podłoże, brak w nim wody, szczególnie w górnych partiach, mała jest zawartość pierwiastków chemicznych niezbędnych roślinom do życia, duża natomiast pierwiastków zbędnych, często toksycznych. Hałdy są bardzo zróżnicowane pod względem składu chemicznego, warunki siedliskowe w ich różnych miejscach są bardzo różne i bardzo wolno zachodzą w nich procesy glebotwórcze. Przydroża, wydepczyska, pobocza ulic i autostradCharakteryzują się silnie ubitym, więc źle napowietrzonym podłożem. Pobocza dróg i autostrad są ponadto zazwyczaj silnie zasolone i skażone metalami ciężkimi, substancjami pochodzącymi z ropy naftowej oraz herbicydami używanymi do niszczenia roślinności. Zawartość soli jest zmienna w ciągu roku i zależna od odległości od nawierzchni drogi. Najwyższa koncentracja soli jest wiosną i maleje wraz z odległością od drogi. Najsilniej zanieczyszczona jest strefa najbliższa jezdni, w której dodatkowo zalega błoto pośniegowe. Torowiska kolejowe i tramwajowerośliny są systematycznie niszczone chemicznie za pomocą herbicydów, większe rośliny są ciągle mechanicznie niszczone przez pociągi i tramwaje, podłoże jest silnie skażone smarami, olejami i metalami ciężkimi, w kamienistym podłożu jest bardzo mało próchnicy, tłuczeń i szyny torowisk w słońcu silnie nagrzewają się, istnieją więc duże wahania temperatur, w podłożu jest niedostatek wody.

Siedlisko segetalne lub siedlisko polne – wytworzone w wyniku działalności człowieka sztuczne siedlisko przeznaczone do uprawy roślin (agrocenoza). Są to pola uprawne, sady, ogrody itp. Obecnie w Polsce zajmują one około 45% powierzchni kraju, dawniej było to jeszcze więcej. Powierzchnia ta zmniejsza się wskutek zajmowania części tych siedlisk polnych pod zabudowę, działalność przemysłową, drogi, itd. Zmniejszająca się powierzchnia pól uprawnych nadal zapewnia ludziom wystarczającą ilość żywności dzięki zwiększeniu wydajności produkcji rolniczej.

Step – formacja roślinna, zwykle wielogatunkowa, ale pozbawiona drzew. W pokrywie roślinnej znaczną rolę odgrywają trawy, którym towarzyszą kseromorficzne rośliny zielne, rzadko także krzewy. Stepy kształtują się na obszarach pod wpływem klimatu kontynentalnego – z gorącym i suchym latem oraz mroźną i wietrzną zimą. Warunki takie uniemożliwiają rozwój roślin drzewiastych i krzewów. Pierwotnie termin „step” odnosił się tylko do formacji euroazjatyckiej, jednak stosowany jest też w szerokim znaczeniu obejmując typowe dla innych kontynentów formacje trawiaste, takie jak preria w Ameryce Północnej i pampa w Ameryce Południowej.

Szuwar – strefa roślin przybrzeżnych (helofitów), występujących w litoralu jezior, rzek i wód przejściowych oraz ich dolinach. Wyróżnia się szuwar niski, na który składają się głównie turzyce, oraz szuwar wysoki.

Tundra – bezdrzewna formacja roślinna kształtująca się w zimnym klimacie strefy arktycznej i subarktycznej na półkuli północnej Ziemi. Charakteryzuje się występowaniem gleb tundrowych, stale zamarzniętym podglebiem i bardzo niską pokrywą roślinną, zdominowaną przez mchy i porosty. Wyróżnia się cztery podstawowe typy tundry : lasotundra, tundra krzewinkowa, tundra mszysto-porostowa, tundra arktyczna. Ze względu na przejściowy charakter skrajnych stref mianem tundry właściwej (prawdziwej) określa się jej postać krzewinkową i mszysto-porostową, czasem też włącza się tundrę arktyczną. Od południa tundra sąsiaduje z lasami borealnymi (tajgą), a od północy z pustyniami lodowymi. Na obszarach górskich wyróżnia się specyficzną tundrę górską, a na półkuli południowej – tundrę subantarktyczną.

Tundra krzewinkowa – typ tundry związany z obszarami o stosunkowo łagodniejszym klimacie, znajdującym się pod wpływem oceanicznym, tworzący pas w południowej części tundry właściwej. Roślinność składa się w niej z trzech warstw, górną tworzą wyższe krzewinki, środkową – niższe wraz z roślinami zielnymi i dolną – mchy i porosty. W wyższej warstwie przekraczającej nad rzekami 1,5 m wysokości, poza tym jednak znacznie niższej, w zachodniej części tundry eurazjatyckiej dominuje brzoza karłowata Betula nana, a na wschód od Jeniseju – jej podgatunek B. nana subsp. exilis. Obficie zwykle rośnie tu: bagno zwyczajne Rhododendron tomentosum, borówka bagienna Vaccinium uliginosum oraz karłowate wierzby – Salix glauca i Salix pulchra. Przy rzekach rosną też bardziej okazałe gatunki jak wierzba lapońska Salix lapponum i Salix lanata. Niższą warstwę budują takie gatunki jak: turzyca tęga Carex bigelowii, bażyna czarna Empetrum nigrum, borówka brusznica Vaccinium vitis-idaea, kostrzewa niska Festuca airoides, miejscami liczne są takie gatunki jak: Phyllodoce caerulea, kasjopeja czworogroniasta Cassiope tetragona i Diapensia lapponica. W miejscach suchych dominować mogą efektowne rośliny zielne takie jak: fiołek dwukwiatowy Viola biflora, Ranunculus borealis, niezapominajka alpejska Myosotis alpestris, skalnica zwisła Saxifraga cernua i różne gatunki głodków Draba. Warstwę najniższą tundry krzewinkowej tworzą mchy oraz porosty z rodzajów chrobotek Cladonia i płucnica Cetraria.

Tundra mszysto-porostowa – typ tundry, wykształcający się w północnej części strefy tundry właściwej i sąsiadujący z jeszcze dalej na północy występującymi pustyniami polarnymi. Formację tę tworzą zbiorowiska roślinności zdominowanej przez mchy w miejscach wilgotnych albo przez porosty w miejscach suchych, skalistych i piaszczystych. Skupienia porostów w obszarach pod wpływem klimatu oceanicznego zdominowane są przez chrobotki Cladonia, a w bardziej kontynentalnej tundrze środkowej Syberii przez żyłeczniki Alectoria, zwłaszcza przez żyłecznik halny Alectoria ochroleuca. W płatach roślinności mszystej w tundrze tej nie występują już torfowce Sphagnum. Kobierce mchów tworzą przedstawiciele głównie rodzajów próchniczek Aulacomnium, sierpowiec Drepanocladus, skalniczek Rhacomitrium i widłoząb Dicranum. Wśród mchów rosną takie gatunki roślin naczyniowych jak: malina moroszka Rubus chamaemorus, dębik ośmiopłatkowy Dryas octopetala, wiechlina arktyczna Poa arctica, rdest żyworodny Polygonum viviparum.

Tundra subantarktyczna – formacja roślinna typowa dla wysp subantarktycznych, tworzących odrębny obszar Wysp Subantarktycznych w obrębie państwa florystycznego Holantarctis. Podobnie jak tundra na półkuli północnej jest bezdrzewna. Odmienne warunki klimatyczne i kompozycja gatunkowa powodują, że poza brakiem drzew brak w zasadzie innych podobieństw między tundrami obu półkul. Formacje subantarktyczne o charakterze tundrowym są różnie definiowane i różnie przedstawiany jest zakres ich występowania. Mianem tundry antarktycznej określane bywają porostowo-mszyste zbiorowiska występujące na południe od strefy konwergencji antarktycznej. Północną granicę zasięgu tundry subantarktycznej stanowi granica subantarktyki, przy czym jej zasięg w niektórych źródłach bywa mniejszy i nie obejmuje wysp atlantyckich lub też są one włączane. Niektóre zbiorowiska i gatunki typowe dla wysp subantarktycznych występują także na Tasmanii i na południowych krańcach Ameryki Południowej, a nawet wzdłuż Andów docierają w okolice równika.

Tussock – formacja roślinna, zdominowana głównie przez trawy, przybierające formę kęp, tworzących rozległe i charakterystyczne krajobrazy. Występuje naturalnie w Australii i Nowej Zelandii, a także w Argentynie i na Falklandach. Tussock tworzą głównie gatunki traw z rodzajów Chionochloa, kostrzewa (Festuca), wiechlina (Poa) oraz przedstawiciel ciborowatych – turzyca (Carex). Formacja ta występuje na terenach otwartych, bardzo rzadko jest spotykana na terenach leśnych. Czasami tussock rozwija się na wydmach lub nadmorskich klifach, ale nie tworzy tam rozległych łąk.

Wrzosowisko – bezleśna, azonalna formacja zimozielonych krzewinek o charakterystycznym pokroju. Dominują w niej rośliny wrzosopodobne o kseromorficznych (erikoidalnych) liściach – niewielkich, zwykle wałeczkowatych. Wykształca się na siedliskach ubogich, zwykle wilgotnych, znajdujących się pod wpływem klimatu morskiego.

Wydma – piaszczyste wzniesienie usypane przez wiatr. Warunki środowiska wpływają na różny kształt i rozmiar wydm. Powstawanie wydmy jest ściśle związane z transportem materiału piaszczystego: piasek pędzony wiatrem blisko powierzchni lub wleczony po niej zatrzymuje się za takimi przeszkodami jak głazy, zarośla czy nierówności gruntu – gromadząc się wówczas tworzy wydmę.

Wydma nadmorska – typ wydmy, która rozwija się na wybrzeżach piaszczystych. Przeważnie wydmy nadmorskie mają paraboliczny kształt.

Wydma szara – rodzaj wydm nadmorskich, częściowo ustabilizowana wydma pokryta ubogą roślinnością, z zaczątkiem procesów glebotwórczych.

Wyleżysko to miejsce, w którym długo zalega śnieg. Wyleżyska znajdują się głównie na północnych stokach wysokich gór, w miejscach, gdzie prawie nigdy nie dociera bezpośrednio słońce i gdzie zgromadzone są duże masy śniegu. Są to głębokie nisze skalne, rowy rozpadlinowe i górne odcinki żlebów, w których w czasie zimy gromadzą się duże ilości śniegu, głównie w wyniku nawiewania ze stoków południowych, a także z drobnych lawin. Miejsca takie znajdują się w niewielkich kotlinach, na dnie kotłów polodowcowych, w lawiniskach. Miąższość śniegu jest tu największa i wynosi pod koniec zimy do kilku metrów a śnieg zalega od kilku miesięcy do wielu lat.

Zadrzewienia śródpolne – zbiorowiska roślinne, składające się z rosnących w niewielkich grupach drzew i krzewów, między innymi brzóz, osik, grabu, tarniny, mirabelki i innych. Pełnią one bardzo ważną funkcję w ekosystemie, m.in. chronią przed erozją, silnymi wiatrami oraz są miejscem życia wielu drobnych zwierząt. Oddziałują też korzystnie na plony przyległych upraw – przyczyniają się do wzrostu plonu zbóż o 5‒20%, buraków cukrowych o 5‒10%, ziemniaków do 20%, warzyw w specyficznych warunkach nawet do 50%. W wyniku działalności człowieka zadrzewienia takie są coraz rzadszym elementem krajobrazu. Przyczynia się do tego wielkoobszarowa gospodarka rolna.