36 Żeński układ płciowy

Żeński układ płciowy służy do wytwarzania komórek płciowych żeńskich, a w przypadku zapłodnienia stwarza dogodne warunki do rozwoju i wzrastania płodu. Z uwagi na rozmieszczenie narządy płciowe żeńskie dzielimy na wewnętrzne i zewnętrzne.

Błona dziewicza – zazwyczaj cienki i elastyczny fałd błony śluzowej, który ogranicza wejście do pochwy.

Endometrium, wyścielisko – błona śluzowa macicy ssaków, wrażliwa na hormony steroidowe, w szczególności na estrogeny i gestageny, w związku z czym zmieniająca się wraz z cyklem miesięcznym.

Gruczoły przedsionkowe mniejsze, gruczoły przycewkowe, gruczoły Skenego – leżące wewnątrz warg sromowych mniejszych gruczoły wytwarzające rodzaj ejakulatu.

Gruczoły przedsionkowe większe, gruczoły Bartholina – leżące wewnątrz warg sromowych mniejszych gruczoły wytwarzające śluzową wydzielinę.

Infibulacja – rytualne usunięcie zewnętrznych żeńskich narządów płciowych oraz zaszycie sromu, które jest praktykowane głównie w północno-wschodniej Afryce, w szczególności w Dżibuti, Erytrei, Etiopii, Somalii i Sudanie. Zazwyczaj praktykowane bez zasad zachowania aseptyki, bez znieczulenia i na osobie przed osiągnięciem okresu dojrzewania. Celem jest odebranie kobiecie możliwości doznawania przyjemności seksualnych i zapewnienie jej wierności wobec męża.

Jajnik – gonada występująca u samic większości zwierząt.

Jajowód to przewód o długości ok. 10-12 cm, który biegnie od rogu macicy, dochodząc do jajnika. Koniec jajowodu w sąsiedztwie jajnika ma kształt lejka z wypustkami zwanymi strzępkami jajowodu; strzępki ułatwiają wprowadzanie komórki jajowej do światła jajowodu. Zadaniem jajowodów jest przeprowadzenie komórki jajowej do jamy macicy co odbywa się dzięki skurczom ich mięśniówki, obecności wydzieliny produkowanej przez gruczoły jajowodów oraz ruchowi rzęsek wyścielających ich błonę śluzową.

Jama macicy – przestrzeń wewnątrz trzonu i cieśni macicy, wewnątrz której podczas ciąży rozwija się płód. Jest ograniczona endometrium.

Łechtaczka – nieparzysty, zewnętrzny narząd płciowy samic ssaków. Znajduje się w pobliżu przedniego połączenia warg sromowych mniejszych. Część widoczna znajduje się powyżej pochwy. Odgrywa podstawową rolę w pobudzeniu seksualnym i orgazmie.

Macica – narząd żeńskiego układu rozrodczego, w którym zachodzi rozwój embrionalny kręgowców lub odcinek dróg rodnych bezkręgowców, w którym gromadzone są jaja przechodzące wstępny rozwój.

Macica – nieparzysty narząd, o kształcie zbliżonym do spłaszczonej gruszki, służący do przyjęcia zapłodnionego jaja oraz rozwoju płodu i wydalenia go poza ustrój matczyny po zakończeniu rozwoju. Wymiary macicy u kobiety, która nie rodziła, są następujące: długość około 7,5 cm, największa szerokość około 4 cm i grubość około 2,5–3 cm, przy wadze 50–60 g.

Myometrium – błona mięśniowa macicy. Najgrubsza warstwa ściany macicy tworząca mięsień maciczny. Składa się ze zwartego układu pęczków mięśniowych gładkich, wśród których występuje znikoma ilość tkanki łącznej, głównie w otoczeniu licznych naczyń krwionośnych. Błona mięśniowa jest jednocześnie błoną naczyniową.

Nadjajnik – narząd szczątkowy występujący niestale u kobiet, będący pozostałością środkowej części śródnercza. Homologicznym narządem jest najądrze mężczyzny. Leży między blaszkami krezki jajowodu.

W kobiecej anatomii napletek łechtaczki to fałdka skóry, która otacza i chroni łechtaczkę. Rozwija się on jako część warg sromowych mniejszych i jest homologiem napletka u mężczyzn.

Okaleczanie żeńskich narządów płciowych, potocznie obrzezanie kobiet lub wyrzezanie – rytualne nacinanie lub usuwanie niektórych lub wszystkich części zewnętrznych żeńskich narządów płciowych. Praktyka ta spotykana jest w Afryce, Azji i na Bliskim Wschodzie. UNICEF oszacował w 2016 roku, że 200 milionów kobiet żyjących obecnie w 30 krajach – 27 państw afrykańskich, Indonezji, irackiego Kurdystanu i Jemenu – poddało się tym zabiegom.

Opuszki przedsionka – dwa ciała gąbczaste, długości 3–4 cm, będące częścią narządów rodnych kobiety. Opuszki przedsionka pochwy leżą u podstawy warg sromowych mniejszych, po obu stronach przedsionka pochwy. Są to sploty żylne, będące odpowiednikiem ciała gąbczastego prącia. Wypełnienie ich krwią powoduje powiększenie łechtaczki.

Owulacja, jajeczkowanie – jeden z elementów cyklu miesiączkowego. U ssaków w trakcie owulacji pęka pęcherzyk Graafa, do jajowodu lub jamy ciała uwalniana jest komórka jajowa oraz następuje wydzielenie hormonu hamującego następną owulację, która u większości kręgowców odbywa się w regularnych cyklach. U kobiet owulacja występuje co ok. 28 dni, mniej więcej między 13. a 15. dniem przed wystąpieniem krwawienia. Niepoprawnym jest stwierdzenie, że jajeczkowanie ma miejsce w połowie cyklu, ponieważ długości jego trwania są zróżnicowane. Najczęściej do owulacji dochodzi na 14 dni przed krwawieniem. Wystąpienie owulacji uwarunkowane jest również czynnikami zewnętrznymi.

Perimetrium – błona surowicza zbudowana z nabłonka jednowarstwowego płaskiego (mesothelium). Jest to część otrzewnej, która pokrywa powierzchnię tylną odcinka nadpochwowego szyjki, cieśń, trzon, dno macicy oraz następnie powierzchnię przednią trzonu, skąd nie dochodząc do szyjki macicy na wysokości cieśni przerzuca się na pęcherz moczowy. Perimetrium leży na cienkiej warstwie tkanki łącznej włóknistej, przechodzącej z jednej strony w tkankę luźną więzadła szerokiego macicy, z drugiej łączącej się z błoną mięśniową macicy.

Pęcherzyk jajnikowy – pęcherzyk wypełniający zewnętrzną warstwę jajnika, zawierający oocyt wraz z komórkami towarzyszącymi. U samicy człowieka rozumnego w chwili narodzin jajniki zawierają od 1 do 2 mln pęcherzyków, jednakże tylko ok. 500 z nich dojrzewa w okresie między pokwitaniem a przekwitaniem (menakme), po którym pęcherzyki zanikają. Przed owulacją komórki pęcherzyków wytwarzają estradiol, zaś po owulacji reszta komórek przemienia się w ciałko żółte.

Pochwa – odcinek żeńskich dróg rodnych. Jest przewodem mięśniowo-błoniastym, silnie rozciągliwym i elastycznym, długości 5 cm do 14 cm, stanowiącym połączenie między macicą a przedsionkiem pochwy, będącym częścią sromu. Najwęższa w swojej dolnej części stopniowo się rozszerza. W części środkowej ma około 2 cm do 3 cm szerokości. Pochwa stanowi miejsce wprowadzenia nasienia, obejmując prącie w czasie kopulacji oraz drogę, którą wydostaje się płód podczas porodu, a także drogę odpływu krwi menstruacyjnej. W czasie rozwoju płodowego powstaje z połączenia części dystalnych przewodów przyśródnerczowych.

Przedsionek pochwy − eliptyczna, płytka przestrzeń, ograniczona z boków wargami sromowymi mniejszymi, z przodu wędzidełkami łechtaczki, z tyłu wędzidełkiem warg sromowych. Do przedsionka pochwy uchodzą oddzielnie cewka moczowa i pochwa; w obrębie przedsionka skóra zewnętrzna przechodzi w błonę śluzową; jest ona wysłana wielowarstwowym nabłonkiem płaskim niezrogowaciałym.

Przydatki macicy – określenie medyczne struktur anatomicznych powiązanych anatomicznie i czynnościowo z macicą. W zależności od źródła, przydatki macicy definiowane są jako:jajowody i jajniki jajowody, jajniki i podpierające je tkanki struktury miednicy mniejszej do tyłu od więzadeł szerokich

Przyjajnik – narząd szczątkowy niestale występujący u kobiet, mający postać kłębka kanalików leżącego w krezce jajowodu między odgałęzieniami tętnicy jajnikowej. Jest pozostałością dolnej części śródnercza, odpowiada przyjądrzu u mężczyzny.

Punkt G – obszar uważany za jedną z najwrażliwszych stref erogennych ciała kobiety. John Perry i Beverly Whipple nazwali go tak na cześć niemieckiego lekarza Ernsta Gräfenberga, który opisał go po raz pierwszy w 1957 roku. Punkt ten ma znajdować się na przedniej ścianie pochwy i być wielkości 1,5 cm x 2 cm, a jego stymulacja ma prowadzić do orgazmu. Większość badaczy utożsamia go z występującym u niektórych kobiet fragmentem ściany pochwy unerwianym przez nerw sromowy. Według innych definicji jest to punkt nerwowy, w którym nerw przechodzi bardzo blisko cewki moczowej.

Srom, rzadziej wulwa – zewnętrzna część żeńskiego układu płciowego. Srom składa się z wzgórka łonowego, dwóch warg sromowych większych i dwóch mniejszych, spoidła przedniego i tylnego warg, wędzidełka warg sromowych, łechtaczki, napletka łechtaczki, wędzidełka łechtaczki oraz przedsionka pochwy.

Szyjka macicy – zgrubiała, dolna część mięśniówki macicy. Łączy pochwę z jamą macicy. Dzięki licznym zmarszczeniom sprzyja wydostawaniu się płodu na zewnątrz. Szyjka macicy jest kanałem dla plemników, który je wiedzie z pochwy do macicy.

Śluz estrogenny – śluz szyjkowy występujący u kobiety w cyklu miesięcznym w dniach okołoowulacyjnych. Ocena jego parametrów jest wykorzystywana w metodach naturalnego planowania rodziny.

Śluz szyjkowy − wydzielina śluzowa wytwarzana przez gruczoły szyjki macicy w reakcji na zmiany poziomu estrogenów i progesteronu. W zależności od fazy cyklu miesiączkowego śluz może pełnić rolę bariery broniącej plemnikom dostępu do macicy, lub też środowiska sprzyjającego szybszemu ich przemieszczaniu.

Torebka kopulacyjna, torebka zbiorcza – uchyłek żeńskiego układu rozrodczego lub żeńskiej części obojnaczego układu płciowego wyróżniany u różnych bezkręgowców.

Wargi sromowe – parzyste fałdy skórne otaczające szparę sromową oraz przedsionek pochwy.

Więzadło obłe macicy – łącznotkankowy powrózek długości 12–14 cm i około 0,5 cm grubości, rozpoczynający się obustronnie na bocznym brzegu macicy, do przodu i nieco niżej od jajowodu, przebiegający następnie w więzadle szerokim macicy i zaotrzewnowo, wstępujący ostatecznie do kanału pachwinowego. Z kanału pachwinowego więzadło obłe wychodzi przez pierścień pachwinowy powierzchowny i rozdziela się na drobne pasma, kończące w tkance podskórnej warg sromowych większych i wzgórka łonowego.

Więzadło szerokie macicy – poprzeczny fałd tkanki łącznej, składający się z dwóch blaszek otrzewnej przechodzącej z boków macicy na ściany miednicy mniejszej.

Wydzielina pochwy – naturalnie produkowany płyn nawilżający, który redukuje tarcie w czasie stosunku płciowego. Suchość pochwy jest stanem, w którym wydzielina jest produkowana w niewystarczającej ilości.

Wzgórek łonowy – jest wyniosłością skórną spowodowaną skupieniem tkanki tłuszczowej. Znajduje się w przedniej części sromu. Wzgórek łonowy leży powyżej spojenia łonowego i ma kształt trójkątny. Wierzchołek trójkąta skierowany jest ku dołowi i przedłuża się w obręb warg większych. Podstawa leży u góry, odgraniczona poziomą linią skórną od przedniej ściany brzucha, zaś ramiona boczne trójkąta odpowiadają z obu stron bruździe pachwinowej w jej odcinku przyśrodkowym, gdzie przechodzi w bruzdę skórną płciowo-udową. Grubość wzgórka jest osobniczo bardzo zmienna, waha się od 2 do 8 cm lub nawet więcej u kobiet bardzo otyłych. W okresie dojrzewania pokrywa się włosami łonowymi. Inna nazwa to wzgórek Wenery – od imienia bogini miłości. Termin ten odnosi się również do mężczyzn.

Zbiornik nasienny, spermateka – narząd żeńskiego układu rozrodczego lub żeńskiej części obojnaczego układu rozrodczego, występujący u wielu grup zwierząt.