34 Ekosystemy i formacje leśne

Caatinga – formacja roślinna występująca na suchych obszarach północno-wschodniej Brazylii. Tworzą ją rzadko rosnące, suchoroślowe, niskie i zwykle cierniste drzewa i krzewy, zrzucające liście na okres suszy, często z dużym udziałem sukulentów, za to zwykle z niewielkim udziałem traw.

Drzewo biocenotyczne – drzewa nie spełniające norm produkcyjnych pozostawiane w lasach gospodarczych w celu zwiększenia różnorodności biologicznej. Drzewa biocenotyczne mogą być żywe lub martwe. Drzewami biocenotycznymi są drzewa z widoczną miejscową próchnicą, drzewo dziuplaste, z gniazdem ptasim o średnicy ponad 25 cm, drzewa w których ponad 1/3 korony jest martwe, drzewa na których występują huby lub rośliny, zwierzęta lub grzyby chronione. Drzewami biocenotycznymi są także drzewa o nietypowym pokroju lub z nietypowymi formami morfologicznymi. Do drzew biocenotycznych zalicza się też drzewa będące pamiątkami kultury leśnej. Drzewami biocenotycznymi są też "przestoje" czyli drzewa pozostawione na następną kolej rębu. Jako drzewa biocenotyczne traktuje się też gatunki rodzime poprawiające bazę żerową zwierzyny, nektarodajne, urozmaicające krajobraz,.

Dżungla – termin oznaczający pierwotnie i współcześnie w części publikacji specjalistycznych rodzaj formacji roślinnej charakterystycznej dla nadrzecznych terenów w północno-wschodniej części Azji Południowej. W języku niefachowym i niektórych publikacjach specjalistycznych określenie funkcjonuje jako synonim szeroko ujmowanego wilgotnego lasu równikowego.

Flatwoods, Pineywoods, Pine Savannas, Longleaf Pine-Wiregrass Ecosystem – rodzaj biocenozy występujący na nadbrzeżnych równinach południowo-wschodniej Ameryki Północnej. Istnienie flatwoods podtrzymywane jest przez naturalne pożary lasów, jak i ich wypalanie. W piętrze drzew dominują: sosna długoigielna i sosna Elliotta, a w podszycie: Serenoa repens, Ilex glabra i inne łatwopalne, wiecznie zielone krzewy, współwystępując z silnie zróżnicowaną roślinnością zielną. Dawniej był to jeden z dominujących ekosystemów południowo-wschodniej Ameryki Północnej. Choć roślinność trawiasta i sosny są cechami charakterystycznymi flatwoods, to ich szczegółowy skład zmienia się od Teksasu na zachodzie po Florydę na wschodzie. W Luizjanie różnice widoczne są nawet pomiędzy zbiorowiskami na wschodnim i zachodnim brzegu rzeki Mississippi.

Kołki, lasy drobnolistne – lasy występujące w Azji między strefą tajgi na północy a stepami na południu. Tworzą wąskie i przerywane pasmo ciągnące się od Uralu na zachodzie po górny bieg Jeniseju na wschodzie. Stanowią jedną z dwóch azjatyckich formacji lasów liściastych zrzucających liście na zimę – drugą są wschodnioazjatyckie lasy wielkolistne. Gatunki drobnolistne tworzące drzewostan kołków to brzozy i osiki. W południowej części pasma tych lasów niewielkie powierzchniowo płaty kołków zaliczane bywają do lasostepu. Z kolei na północy przechodzą w mieszane lasy iglasto-drobnolistne tajgi. Gatunki drobnolistne lokalnie w tajdze też dominują, zwłaszcza w pierwszych stadiach sukcesji, na zrębach po pozyskaniu drewna lub sytuacjach klęskowych, np. po pożarach lasów.

Las galeriowy – rodzaj wilgotnych lasów równikowych, porastających doliny rzeczne. Gdy rzeka jest wąska, korony drzew stykają się nad nią, tworząc zacienioną galerię. Flora tego typu lasu może być różna, w zależności od strefy klimatyczno-roślinnej:w Ameryka Południowa – akacje, figowce, wierzby, balsy, kauczukowce; w Afryce – osoczynowate, zatwarowate, morwowate, wilczomleczowate, brezylkowe, marzanowate.

Lasy gospodarcze (użytkowe) – powierzchnie leśne, na których prowadzi się użytkowanie lasu. Dostarczają głównie surowca drzewnego, ale też inne płody leśne. Minimalna powierzchnia leśna uznawana na las gospodarczy wynosi 0,1 ha. Las gospodarczy jest przeciwstawieniem lasu pierwotnego.

Las iglasty, bór – jest to las, w którym wszystkie albo większość drzew to drzewa iglaste.

Las kserofityczny – zespół leśny występujący w klimacie podrównikowym o niskich opadach, mieszczących się w przedziale 400-90 mm na rok i nieregularnej, stosunkowo krótkiej porze deszczowej.

Las liściasty, las właściwy, las – ekosystem leśny z dominacją w drzewostanie drzew liściastych należących do roślin okrytonasiennych, bez udziału lub tylko z niewielką domieszką gatunków drzew iglastych. Lasy liściaste tworzą kilka typów formacji roślinnych. W warunkach środkowoeuropejskich termin ten stosowany jest często do określania typowych dla klimatu umiarkowanego chłodnego lasów liściastych zrzucających liście na zimę.

Las mglisty – niski las strefy międzyzwrotnikowej występujący na obszarach górskich, gdzie stale zachodzi kondensacja pary wodnej, wskutek czego utrzymują się chmury i mgły.

Las monsunowy – formacja roślinna związana z klimatem podrównikowym wyraźnie zróżnicowanym na bardzo wilgotną porę deszczową oraz porę suchą trwającą od 3 do 5 miesięcy. W czasie pory deszczowej pogoda kształtowana jest przez wiatry monsunowe wiejące znad mórz, a w porze suchej – od wnętrza lądów. Temperatura wykazuje w cyklu rocznym zwykle nieznaczne wahania, zwykle jest niższa w okresie suchym. Lasy te zawierają zwykle dwie warstwy drzew, są świetliste, z bogatym runem. Ze względu na warunki siedliskowe dzielone są na dwa podstawowe typy – wilgotne i suche.

Las odroślowy – las powstały jako efekt cięć, które prowadzą do powstawania odrośli. Drzewostan w lesie odroślowym jest pochodzenia wegetatywnego. Regularne cięcia zapewniają kontynuację przyrostów drzew, a pozyskany materiał przeznaczany jest na różne cele użytkowe. Lasy odroślowe tworzą bardzo zróżnicowane ekosystemy nawet na stosunkowo niewielkich terenach.

Las pastewny – zazwyczaj dębowy lub bukowy las, w którym w średniowieczu wypasano świnie. Cechą charakterystyczną takich lasów jest obecność głównie starych drzew, gdyż młode, wyrastające dopiero pędy były zjadane przez pasące się zwierzęta. W czasach średniowiecza miarą jakości dąbrowy była liczba świń, które mogła wyżywić. Przeciętnie 25 dorosłych dębów umożliwiało utuczenie jednego wieprza. Wypasanie owiec w drzewostanach stoków bieszczadzkich, rozpoczęte w XVI–XVII w., doprowadziło w nich do zmiany struktury ekosystemu.

Las pierwotny – las, który nie został poddany bezpośrednim ani też pośrednim modyfikacjom ze strony człowieka; pierwotny ekosystem leśny.

Las urwiskowy – typ ekosystemu leśnego, las rosnący na bardzo stromych zboczach brzegów potoków, urwiskach i ścianach. Występuje głównie w górach i w Europie Środkowej; jego drzewostan tworzą najczęściej świerki, które powykręcanymi korzeniami trzymają się szczelin skalnych, owijają wokół dużych głazów i różnych skalnych formacji. Las taki często niszczony jest przez lawiny śnieżne i kamienne, burze i wichury. Szczególnie narażone na niszczenie są większe, wyrośnięte okazy drzew.

Las zawsze zielony twardolistny – roślinność leśna występująca w klimacie podzwrotnikowym typu śródziemnomorskiego, charakteryzującym się ciepłymi i suchymi latami oraz deszczowymi i ciepłymi zimami, na żółtoziemach, czerwonych ziemiach i glebach cynamonowych. W takich warunkach klimatycznych rozwinęła się w pokrywie roślinnej dominują gatunki o twardych, skórzastych liściach, umożliwiających przetrwanie okresów suszy. Charakterystycznymi terenami, na których rośnie las zawsze zielony, są: obrzeża Morza Śródziemnego, Kalifornia, Chile, Afryka południowa, południowo-wschodnia Australia. Skład gatunkowy jest zróżnicowany w zależności od miejsca występowania: w południowo-zachodniej Europie występuje wawrzyn, dąb korkowy oraz różne gatunki sosny, w Ameryce Północnej – sekwoje, daglezje, świerki, dęby, magnolie, choiny, jodły, żywotniki, w Ameryce Południowej – araukarie, w Australii – eukaliptusy oraz paprocie drzewiaste. Znaczne powierzchnie w zasięgu lasów twardolistnych, często jako zbiorowiska zastępcze, zajmują formacje krzewinkowe i zaroślowe (makia, garig, palmitto – w basenie Morza Śródziemnego, chaparral i encinal – w Ameryce Północnej, fynbos w Afryce południowej.

Las zimozielony – zróżnicowana formacja leśna, która zajmuje niewielkie obszary w strefie klimatu ciepłego i wilgotnego, głównie morskiego i oceanicznego. Lasy tego typu rosną na obszarach wilgotnych o wysokim poziomie opadów deszczu powyżej 1500 mm rocznie do 3000 mm, gdzie nie występuje wyraźna pora zimowa z ujemnymi temperaturami. Do lasów zimozielonych należą także lasy strefy umiarkowanej i subpolarnej.

Lasostep – formacja roślinna stanowiąca w Eurazji strefę przejściową między stepami na południu a lasami liściastymi na północy. Ma charakter makromozaiki tworzonej przez przemieszane wzajemnie płaty zbiorowisk stepowych i leśnych. W części północnej lasostepu przeważają powierzchniowo lasy, a w południowej – stepy. Ze względu na oddziaływanie człowieka obszary roślinności stepowej w ogromnej części zamienione zostały na pola uprawne.

Lasotundra – strefa przejściowa między bezdrzewną (właściwą) tundrą i tajgą, w której zbiorowiska roślinne typowe dla obu tych stref przenikają się wzajemnie tworząc makromozaikę. W jej obrębie przebiega granica drzew. W południowej części lasotundry dominują lasy, w obrębie których pojawiają się polany, zwłaszcza w miejscach wyżej położonych, na eksponowanych wzniesieniach i stokach. Im dalej na północ tym udział terenów otwartych się zwiększa, a maleje powierzchnia i zwarcie lasów. W północnej części lasotundry drzewa rosną pojedynczo i w niewielkich kompleksach. Im dalej na północ drzewa rosną nie tylko rzadziej, ale też z powodu trudnych warunków rozwoju mają pokrój krzaczasty i określane są mianem krzywulców, tworząc tzw. tundrę krzewiastą. Tereny bezleśne w obrębie lasotundry pokrywa głównie tundra krzewinkowa.

Lasy bagienne – zespół zbiorowisk roślinnych, powstawaniu których sprzyja dobre nawilgotnienie gleb oraz okresowe zalewanie wodą. Przede wszystkim są to różnego rodzaju lasy olchowe powstające w zależności od poziomu wód gruntowych.

Tajga, borealny las iglasty – lasy iglaste, które występują w północnej części Azji, Ameryki Północnej i Europy, w obrębie klimatu umiarkowanego chłodnego na półkuli północnej.

Lasy liściaste zrzucające liście na zimę – formacja roślinna zajmująca znaczną powierzchnię Europy, Azji i Ameryki Północnej. Zdominowana jest przez drzewa liściaste, które zrzucają liście podczas zimowej suszy fizjologicznej.

Namorzyny, lasy namorzynowe, mangrowe, mangrowia – wiecznie zielona, pionierska formacja roślinna wybrzeży morskich w niemal całej strefie międzyzwrotnikowej. Jej zasięg w tej strefie ograniczają zimne prądy morskie omywające zachodnie wybrzeża Ameryki Południowej i Afryki. Namorzyny stanowią formację ziemno-wodną powstającą na przybrzeżnych płyciznach morskich, w miejscach osłoniętych. Niektóre płaskie wyspy pokrywają w całości. Szerokość pasa namorzynów sięgać może kilku kilometrów. Na ogół występują w obszarze pływów morskich i dlatego bywają nazywane lasami pływowymi. Określenie to nie jest jednak ścisłe, bowiem nie zawsze w miejscach występowania namorzynów pływy są wyraźne. Namorzyny zajmują około 150 tysięcy km2, przy czym między 1980 i 2010 rokiem ubyło ich 35 tysięcy km2. Państwa, na których wybrzeżach znajdują się największe zasoby tej formacji, to Indonezja (21%), Brazylia (9%) i Australia (7%).

Makaronezyjskie lasy wawrzynolistne – lasy spotykane na Wyspach Kanaryjskich oraz na należących do Portugalii archipelagach Madera i Azorów. Stanowią relikt trzeciorzędowy; 15-40 milionów lat temu podobne im formacje występowały w południowej Europie i północnej Afryce. Część ich obecnego obszaru – Park Narodowy Garajonay na wyspie La Gomera i lasy wawrzynowe Madery – wpisano na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Pierwotnie dominujące na wyspach lasy zostały wyniszczone – miejsca, w których występowały przeznaczono przede wszystkim pod uprawy, m.in. trzciny cukrowej. Najwięcej zachowało się ich na Maderze, gdzie zajmują około 16% powierzchni lądu. Poza Makaronezją zbiorowiska leśne nawiązujące do tych lasów występują na południowych krańcach Półwyspu Iberyjskiego i w północnym Maroku.

Mata Atlântica – wąski obszar bujnych lasów na południowo-wschodnim atlantyckim pobrzeżu Brazylii oraz północnej Argentyny, sięgający w głąb lądu do południowo-wschodniego Paragwaju. Uznany za ekoregion przez WWF, objęty ochroną UNESCO jako rezerwat biosfery. Przyległym do niego ekoregionem jest cerrado. Mata Atlântica pokrywa 1 234 000 km².

Mata dos Cocais – formacja roślinna w Brazylii, stanowiąca formę przejściową pomiędzy lasami deszczowymi Amazonii, cerrado i caatingą. Powstała po wylesieniu okolicznych lasów deszczowych i lasu atlantyckiego i składa się głównie z palm Attalea speciosa, Copernicia prunifera, Licania rigida i Mauritia flexuosa. Występuje w Regionie Północno-Wschodnim na częściowym obszarze stanów Maranhão, Piauí, Ceará, Rio Grande do Norte i Tocantins, a także w Regionie Północnym. Stanowi 3% powierzchni kraju.

Miombo – formacja roślinna, widny las zrzucający liście w porze suchej charakterystyczny dla strefy podrównikowej w Afryce. Wykształca się w Afryce między 5° a 20° szerokości geograficznej południowej, głównie na obszarach wyżynnych. Warunki siedliskowe bywają zróżnicowane, dominują gleby laterytowe, na nizinach formacja wykształca się na piaskach. Opady w skali roku wynoszą od 700 do 1300 mm, ale przez 4–5 miesięcy występuje okres suchy. Z lasami miombo często współwystępują inne formacje typowe dla afrykańskich stref sawannowych.

Ols, oles, bagienny las olszowy – las z dominacją olszy czarnej porastający bagienne siedliska, o okresowo wysokim poziomie wody stojącej i różnej żyzności. Ma zwykle charakterystyczną kępową strukturę runa – na kępach wokół szyi korzeniowej olszy rosną gatunki borowe, w dolinkach przynajmniej okresowo wypełnianych wodą – rośliny bagienne.

Selwa, selva, hylea, puszcza amazońska – największy na Ziemi kompleks wilgotnego lasu równikowego porastający znaczną część dorzecza Amazonki w regionie zwanym Amazonią w Ameryce Południowej. Nazwa w języku polskim pochodzi z języka hiszpańskiego, w którym selva oznacza las. Nazwa hylea nadana mu została przez Alexandra von Humboldta i Aimé Bonplanda. Lasy deszczowe w Amazonii zajmują ponad 5 milionów km2, stanowiąc dominującą formację roślinną całej Amazonii.

Tajga, borealny las iglasty – lasy iglaste, które występują w północnej części Azji, Ameryki Północnej i Europy, w obrębie klimatu umiarkowanego chłodnego na półkuli północnej.

Lasy waldiwijskie – lasy występujące w strefie umiarkowanej ciepłej, na zachód od Andów. Typ wilgotnych lasów strefy umiarkowanej.

Wilgotny las równikowy, las strefy równikowej, puszcza tropikalna, las deszczowy, las tropikalny, las higromegatermiczny – wiecznie zielona formacja leśna strefy międzyzwrotnikowej. Występuje na ubogich glebach laterytowych, w klimacie przez cały rok jednostajnie gorącym i wilgotnym. Na skutek szybkiego rozkładu materii organicznej roślinność jest gęsta i bujna. Lasy te cechuje brak sezonowej rytmiki w życiu roślin, ogromne bogactwo gatunkowe drzew, wielowarstwowy układ drzewostanu oraz obfitość lian i epifitów. Drzewa mają proste, wysokie pnie, dość pospolite jest zjawisko kauliflorii. Wnętrze lasu jest bardzo cieniste, wskutek czego słabo wykształca się warstwa krzewów i runa.