28 Anatomia narządu słuchu i równowagi

Ucho – narząd słuchu występujący jedynie u kręgowców. Najbardziej złożone i rozwinięte uszy występują u ssaków. Ucho odbiera fale dźwiękowe, przekształca je w drgania mechaniczne, a drgania w impulsy nerwowe. Odpowiada także za zmysł równowagi (błędnik).

Błędnik błoniasty – worek łącznotkankowy o zawiłym kształcie znajdujący się we wnętrzu błędnika kostnego zawieszony w przychłonce i wypełniony śródchłonką. Znajdują się w nim właściwe receptory słuchu i równowagi. W błędniku wyróżnia się następujące części: błędnik przedsionkowy i ślimakowy.Budowa błędnika przedsionkowegołagiewka – wewnątrz otolity odbierające wrażenia związane z położeniem głowy, stanowi podstawę kanałów półkolistych woreczek – zawiera plamkę woreczka przewody półkoliste – dostarczają informacje o ruchach głowy, biegną w kanałach półkolistych przewód łagiewkowo-woreczkowy przewód śródchłonkiNa błędnik ślimakowy składa się głównie przewód ślimakowy.

Błędnik kostny – część ucha wewnętrznego. Jest on wypełniony płynem, zwanym przychłonką. Wewnątrz błędnika kostnego mieści się błędnik błoniasty zawieszony na licznych pasemkach łącznotkankowych. Błędnik kostny składa się z: przewodu słuchowego wewnętrznego, przedsionka, trzech kanałów półkolistych i ślimaka.

Błona bębenkowa – błona koloru perłowoszarego oddzielająca przewód słuchowy zewnętrzny od ucha środkowego. Odgradza ucho środkowe od ucha zewnętrznego i zamienia fale dźwiękowe na drgania mechaniczne. Znajduje się ona w kości skroniowej. Grubość błony bębenkowej wynosi 0,1 mm. Jest kształtu eliptycznego o wymiarach 10-11x9 mm. Barwa prawidłowej błony bębenkowej jest perłowoszara, lekko połyskująca i nieco przezroczysta. U płodu błona bębenkowa jest położona prawie poziomo. Po urodzeniu przyjmuje położenie skośne. Kąt jej nachylenia do płaszczyzny poziomej wynosi 43-65° i jest otwarty ku przodowi, z płaszczyzną pionową tworzy kąt 50° otwarty do tyłu .Składa się ona z 2 części: – część napięta – większa część błony bębenkowej. Przymocowana jest ona do części bębenkowej kości skroniowej pierścieniem włóknisto-chrząstkowym ;

Błona podstawowa – błona znajdująca się w ślimaku ucha, która wprawiona w ruch pobudza komórki włoskowe wytwarzające neuronalne efekty stymulacji słuchowej.

Guzek Darwina – zgrubienie w tylnej, górnej części obrąbka małżowiny usznej, będące cechą wrodzoną, obecną u około 10% ludzi. U większości ssaków stanowi koniuszek małżowiny.

Jama bębenkowa – przestrzeń powietrzna, część ucha środkowego ograniczona od strony zewnętrznej błoną bębenkową, a od strony wewnętrznej ścianą kostną ucha wewnętrznego. Jest wypełniona powietrzem i połączona z gardłem trąbką słuchową, zwaną też trąbką Eustachiusza.

Kosteczki słuchowe – najmniejsze kości znajdujące się w uchu środkowym i wchodzące w skład kośćca ssaków. Pośredniczą one w przekazywaniu bodźców dźwiękowych ze świata zewnętrznego do układu nerwowego. Składają się na nie: młoteczek (malleus), kowadełko (incus) i strzemiączko (stapes).

Kowadełko – jedna z trzech kosteczek słuchowych u ssaków. Położona jest w jamie bębenkowej. Przekazuje drgania dźwiękowe z ucha zewnętrznego do ucha wewnętrznego.

Małżowina uszna – część ucha zewnętrznego odpowiedzialna za pobieranie bodźców akustycznych ze środowiska zewnętrznego. Pobrane dźwięki przekazuje dalej do przewodu słuchowego zewnętrznego. Występuje u ssaków. Prócz zbierania dźwięków z otoczenia służy również ochronie przed napływaniem do uszu wody w przypadku ssaków wodnych lub zanieczyszczania ucha ziemią w przypadku tych żyjących w norach.

Młoteczek – jedna z trzech kosteczek słuchowych u ssaków. Położona jest w jamie bębenkowej. Ewolucyjnie wywodzi się z kości stawowej gadów, która pierwotnie była jedną z kości otaczających pierwszą szparę skrzelową (tryskawkę) u ryb. Młoteczek swoją główką połączony jest z kowadełkiem a rękojeścią łączy się z błoną bębenkową. Druga jego odnoga - wyrostek przedni w sąsiedztwie rękojeści stanowi przyczep dla mięśnia napinacza błony bębenkowej.

Narząd Cortiego, narząd spiralny – właściwy narząd słuchu znajdujący się w ślimaku w przestrzeni zwanej schodami środkowymi. Rozciąga się on wzdłuż przewodu ślimakowego poza jego częścią zwaną kątnicą przedsionkową. Położony jest na błonie podstawnej. Przypomina „wał”, który po swojej wewnętrznej stronie zwrócony jest w kierunku bruzdy (blaszki) spiralnej wewnętrznej. Przyśrodkowo od narządu znajduje się rąbek spiralny.

Okienko okrągłe, okienko ślimaka – błoniaste okienko łączące ucho środkowe wypełnione powietrzem z uchem wewnętrznym wypełnionym płynem. Okienko jest zamknięte błoną bębenkową wtórną. Okienko okrągłe jest położone tuż obok okienka owalnego.

Okienko owalne inaczej okienko przedsionka – struktura anatomiczna w obrębie ucha, pokryta błoną stykającą się bezpośrednio ze strzemiączkiem. Prowadzi z ucha środkowego do przedsionka. Ułatwia przenoszenie drgań z ucha środkowego do wnętrza ślimaka. Drgania przenoszone są do schodów przedsionka, czyli zewnętrznej komory ślimaka.

Otolit, statolit, kamyczek błędnikowy, statokonium – występujący u niektórych kręgowców i bezkręgowców element receptorów grawitacyjnych, zwykle w postaci grudki fosforanu lub węglanu wapnia, wchodzący w skład narządu zmysłu słuchu i zmysłu równowagi. U bezkręgowców znajduje się wewnątrz statocysty, na włoskach czuciowych. Najbardziej wykształcone otolity mają ryby promieniopłetwe.

Przedsionek ucha wewnętrznego – środkowa część błędnika kostnego położona między ślimakiem a kanałami półkolistymi.

Przewód słuchowy zewnętrzny – część ucha zewnętrznego odpowiedzialna za przekazywanie dźwięków pobranych z otoczenia przez małżowinę uszną. Rozpoczyna się otworem słuchowym zewnętrznym a kończy błoną bębenkową. Składa się z części chrzęstnej (początkowej) zawierającej włosy oraz gruczoły woskowinowe i części kostnej, która kończy się pierścieniem włóknistym błony bębenkowej.

Przewód śródchłonki – stanowi część błędnika błoniastego. Jest to wąski kanał długości 7-9 milimetrów odchodzący od woreczka. Po drodze przyjmuje drobny przewód, który łączy go z łagiewką. Biegnie w kostnym kanaliku zwanym wodociągiem przedsionka. Wychodzi on z części skalistej kości skroniowej na tylną powierzchnię piramidy przez otwór zewnętrzny wodociągu przedsionka. Leży tam w przestrzeni zewnątrzoponowej. Jego koniec rozszerza się tworząc worek śródchłonki.

Schody bębenka, scala tympani- jedna z 3 przestrzeni zawartych w ślimaku. Jest umiejscowiona najbardziej dolnie, czyli od strony podstawy. Wypełniona jest przychłonką (perilympha).

Schody przedsionka – jedna z 3 przestrzeni zawartych w ślimaku. Na przekroju poprzecznym umiejscowiona najwyżej. Wypełniona jest przychłonką (perilympha).

Staw kowadełkowo-młoteczkowy – połączenie pomiędzy kosteczkami słuchowymi ucha środkowego. Określany jest jako staw siodełkowy, staw śrubowy lub staw hamulcowy, wydaje się jednak, że połączenie to ma bardziej formę chrząstkozrostu.

Strzemiączko – jedna z trzech kosteczek słuchowych, wraz z nimi jest odpowiedzialne za przekazywanie drgań błony bębenkowej do ucha wewnętrznego. Strzemiączko jest najmniejszą kością ciała ludzkiego, mającą długość około 3 mm.

Ślimak – anatomiczna część ucha wewnętrznego ssaków złożony z części kostnej i mieszczącego się w niej przewodu ślimakowego, który zawiera receptor słuchu — narząd Cortiego. Przewód ślimakowy kończy się ślepo na wierzchołku ślimaka, jest wypełniony płynem zwanym śródchłonką, czyli endolimfą. Po obu jego stronach biegną przewody zwane schodami przedsionka i schodami bębenka, łączące się na wierzchołku ślimaka, wypełnione przychłonką, czyli perylimfą.

Ucho środkowe – niewielka przestrzeń w czaszce wypełniona powietrzem, wchodząca w skład ucha. Jego zadaniem jest mechaniczne wzmocnienie i doprowadzenie fal dźwiękowych do ucha wewnętrznego. Część drgań przechodzi też bezpośrednio na okienko okrągłe. W skład ucha środkowego wchodzi błona bębenkowa, jama bębenkowa z trzema kosteczkami słuchowymi oraz trąbka Eustachiusza, a także powierzchnia zewnętrzna okienka owalnego.Błona bębenkowa – błona oddzielająca przewód słuchowy zewnętrzny od ucha środkowego, zamienia fale dźwiękowe w drgania mechaniczne, pobudzając kosteczki słuchowe. Jama bębenkowa – przestrzeń powietrzna zawierająca trzy kosteczki słuchowe, mięśnie ucha środkowego oraz przebiegające w tej okolicy naczynia i nerwy. Trzy kosteczki słuchowe – młoteczek, kowadełko, strzemiączko. Młoteczek z jednej strony łączy się z błoną bębenkową, a z drugiej strony łączy się z kowadełkiem, kowadełko ze strzemiączkiem, a ono z kolei łączy się z błoną okienka owalnego. Ich zadaniem jest wzmocnienie drgań błony bębenkowej i doprowadzenie ich do ucha wewnętrznego. Kosteczki słuchowe są najmniejszymi kośćmi organizmu ludzkiego. Trąbka słuchowa – kanał łączący ucho środkowe z gardłem, o długości ok. 35 mm. Normalnie otwarta jest jedynie wąska część, ale jej przekrój może się zwiększać w celu wyrównania ciśnienia powietrza w uchu. Jest to droga, którą mogą wnikać patogeny lub szerzyć się procesy zapalne. Powierzchnia zewnętrzna okienka owalnego. Przestrzenie powietrzne – jama sutkowa i komórki sutkowe.

Ucho wewnętrzne – wewnętrzna część ucha. Jest jednym z elementów (receptorem) zmysłu równowagi i zmysłu słuchu.

Ucho zewnętrzne składa się z małżowiny usznej i przewodu słuchowego zewnętrznego oddzielonego od ucha środkowego przez błonę bębenkową.

Wodociąg przedsionka – wąski kanalik kostny łączący błędnik z tylnym dołem czaszki. Niekiedy nazywany kanalikiem przedsionka. Długość wodociągu wynosi 6 milimetrów a średnica 0,25 mm. Zawiera on przewód śródchłonki, szczelinowatą przestrzeń przychłonkową oraz żyłę kanalika przedsionka. Wodociąg rozpoczyna się na zachyłku eliptycznym przedsionka. Kończy się na tylnej powierzchni piramidy kości skroniowej otworem zewnętrznym wodociągu przedsionka. Otwór ten znajduje się w przestrzeni zewnątrzoponowej. W tym miejscu przewód śródchłonkowy opuszcza wodociąg i przechodzi w worek śródchłonki. Wodociąg przedsionka łączy płyn mózgowo-rdzeniowy z płynami ucha wewnętrznego.

Worek śródchłonki – część błędnika błoniastego. Stanowi ślepe zakończenie przewodu śródchłonki. Leży on w przestrzeni zewnątrzoponowej w zagłębieniu na tylnej powierzchni piramidy części skalistej kości skroniowej. Ma on ścisłe połączenie z oponami tylnego dołu czaszki. Pełni on funkcję w regulacji płynów ucha wewnętrznego. Za jego pośrednictwem odbywa się ich synteza i absorpcja. Dowodem na to może być obecność w woreczku receptorów dla ANP, który odgrywa dużą rolę w regulacji gospodarki wodno-elektrolitowej. Śródbłonek woreczka endolimfatycznego wytwarza też do światła błędnka błoniastego substancje, które mają wpływ na regulację objętości i ciśnienia wewnątrz błędnika. Biorąc udział w regulacji ciśnienia osmotycznego i hydraulicznego, zapewniając równowagę dynamiczną przestrzeni płynowych w uchu wewnętrznym, pełni on ważną rolę w patogenezie wodniaka błędnika. Jedną z metod leczenia uporczywych objawów związanych z wodniakiem błędnika jest drenaż worka śródchłonki. Przypisuje się mu także udział w reakcjach immunologicznych rozgrywających się na obszarze ucha wewnętrznego. Worek śródchłonki może być także miejscem rozwoju nowotworów. Są to zwykle guzy pochodzenia naczyniowego i często towarzyszą zespołowi von Hippla-Lindaua.