25 Wymarłe gady Azji

Beipiaopterus – rodzaj pterozaura. Zalicza się go do rodziny Ctenochasmatidae z formacji Yixian z barrema, z wczesnej kredy, znajdującej się w okolicy miasta Beipiao w Chinach. Od tego też miasta pochodzi nazwa rodzajowa Beipiaopterus. Jedyny gatunek znany jest z części kręgu, całego skrzydła i obu tylnych łap. Rozpiętość skrzydeł wynosiła 1,5 metra.

Chimaerasuchus – rodzaj krokodylomorfa z kladu Mesoeucrocodylia. Żył we wczesnej kredzie na terenach współczesnej Azji. Został opisany w 1995 roku przez Wu Xiaochuna i współpracowników w oparciu o niekompletną czaszkę z żuchwą i zębami, kręgi oraz kości kończyn i miednicy wydobyte z datowanych na apt–alb osadów formacji Wulong w Chinach. Na stanowisku tym nie odnaleziono szczątków żadnych innych kręgowców. Ogólną budową zęby Chimaerasuchus przypominają zęby zakłowe synapsydów z rodziny Tritylodontidae, dlatego wydobyty w latach 60. XX wieku szkielet początkowo uznano za należący do ssaka z grupy wieloguzkowców. C. paradoxus jest pierwszym znanym roślinożernym przedstawicielem grupy Crocodyliformes. Całkowita długość czaszki jest szacowana na 13,5 cm, a żuchwy na 13,5–14 cm – zwierzę podczas zamykania szczęk mogło poruszać nią do przodu i do tyłu dzięki tylnym mięśniom skrzydłowym, podobnie jak u współczesnej hatterii.

Darwinopterus – rodzaj pterozaura żyjącego w środkowej jurze na obecnych terenach Azji. Wykazywał kombinację cech typowych dla wczesnych, przeważnie długoogonowych form, jak również bardziej zaawansowanych, wyłącznie krótkoogonowych pterodaktyli i przypuszczalnie stanowi formę „pośrednią” pomiędzy tymi grupami.

Dibothrosuchus – rodzaj wymarłego gada z podrzędu Sphenosuchia – bazalnego kladu dla nadrzędu krolodylomorfów. Występował na terenie formacji Junnan w Chinach we wczesnej jurze. W przeciwieństwie do dzisiejszych krokodyli prowadził lądowy tryb życia. Dibothrosuchus mierzył ok. 1,3 m długości, jego czaszka mierzyła zaś 164 mm. Posiadał smukłą sylwetkę, długi ogon, szpiczasty pysk, miał dobrze rozwinięty zmysł słuchu. Jako pierwszy rodzaj Dibothrosuchus opisał w 1965 r. D. J. Simmons.

Dinocefalozaur (Dinocephalosaurus) – rodzaj długoszyjego wodnego gada z rzędu Prolacertiformes, żyjącego w triasie, około 244 mln lat temu. Jego nazwa oznacza „jaszczur o straszliwej głowie” – ze względu na fakt, że pierwszą odnalezioną skamieniałością była czaszka odkryta w 2002 w pobliżu Xinmin w chińskiej prowincji Guizhou. Szczątki drugiego osobnika zostały odkryte niedaleko miejsca znalezienia pierwszego i zawierały głowę i większość szkieletu pozaczaszkowego oprócz ogona. Dinocephalosaurus jest pierwszym protorozaurem odkrytym w środkowotriasowych osadach w Chinach.

Estesia – rodzaj żyjącej w późnej kredzie jaszczurki z kladu Anguimorpha, być może należący do grupy Monstersauria.

Eupodophis – rodzaj wczesnego węża żyjącego w późnej kredzie, około 90 mln lat temu. Eupodophis descouensi, gatunek typowy rodzaju, ze względu na występowanie u jego przedstawicieli dwóch tylnych kończyn, uznawany jest za formę przejściową pomiędzy jaszczurkami a beznogimi wężami.

Geochelone atlas - wymarły gatunek lądowego żółwia skrytoszyjnego, zamieszkującego obszar od północno-zachodnich Indii do wysp Indonezji w pliocenie i plejstocenie. Niekiedy zaliczany do podrodzaju Megalochelys w obrębie rodzaju Geochelone, do odrębnego rodzaju Megalochelys, bądź - jako jedyny jego przedstawiciel - do rodzaju Colossochelys, lub też do rodzaju Testudo.

Gobiosuchus – rodzaj niewielkiego krokodylomorfa z rodziny Gobiosuchidae żyjącego w późnej kredzie na terenach Azji.

Hsisosuchus – rodzaj wymarłego krokodylomorfa z rodziny Hsisosuchidae. Żył na terenach dzisiejszych Chin. Obecnie wyróżnia suię 3 gatunki: H. dashanpuensis z jury środkowej oraz H. chungkingensis i H. chowi z jury późnej. Prawdopodobnie był średniej wielkości drapieżnikiem, mierząc około 3 m długości.

Junggarsuchus – rodzaj niewielkiego krokodylomorfa z grupy Sphenosuchia żyjącego w środkowej jurze na obecnych terenach Azji. Został opisany w 2004 roku przez Jamesa Clarka i współpracowników w oparciu o przednią część szkieletu obejmującą niemal kompletną czaszkę. Skamieniałość tę odkryto w dolnych warstwach formacji Shishugou w prefekturze Ałtaj w chińskim regionie autonomicznym Sinciang. Dolne osady formacji Shishugou, znane też jako formacja Wucaiwan, datuje się na baton–kelowej.

Longiskwama (Longisquama) – rodzaj wymarłego diapsyda żyjącego w późnym triasie na obecnych terenach Azji. Został opisany w 1970 roku przez Aleksandra Szarowa w oparciu o niekompletny szkielet odkryty w Kirgistanie. Szarow przypisał go do grupy Pseudosuchia, należącej do archozaurów. Swoją teorię oparł na obecności u longiskwamy okien przedoczodołowego oraz żuchwowego, będących synapomorfiami archozaurów. Przynależność longiskwamy do Archosauriformes – mimo iż wspierana przez niektórych autorów – nie jest jednak pewna, gdyż obecności okna przedoczodołowego nie można potwierdzić, a domniemane okno żuchwowe jest wynikiem uszkodzenia skamieniałości – i tak zresztą znajduje się ono w innym miejscu niż u archozaurów. Ponadto longiskwamy nie łączą z archozaurami żadne inne cechy diagnostyczne. Uzębienie akrodontyczne oraz skostniałe kości międzyobojczykowe, występujące u longiskwamy, są z kolei cechami typowymi dla lepidozaurów. Najbardziej charakterystyczną cechą longiskwamy są długie twory naskórka znajdujące się na grzbiecie zwierzęcia. W 1987 roku Haubold i Buffetaut zasugerowali, że po ich rozłożeniu na boki mogły umożliwiać longiskwamie krótki lot szybowcowy, jednak teoria ta nie jest obecnie uważana za prawdopodobną. W 2000 roku Terry D. Jones i współpracownicy stwierdzili, że twory te są bardzo podobne do piór współczesnych ptaków i prawdopodobnie z nimi homologiczne, ocenili jednak, że stopień pokrewieństwa pomiędzy longiskwamą a ptakami pozostaje nieznany. David Unwin i Michael J. Benton (2001) oraz Robert Reisz i Hans-Dieter Sues (2000) stwierdzili jednak, że struktury interpretowane przez Jonesa i współpracowników jako „nieptasie pióra” są w rzeczywistości w wielu aspektach całkowicie odmienne od piór ptaków. Unwin i Benton odrzucili hipotezę o przynależności longiskwamy do archozaurów, a wraz z Alifanowem stwierdzili, że teorię mówiącą, iż Longisquama jest przodkiem ptaków należy odrzucić ze względu na brak dowodów na jej poparcie. Analiza filogenetyczna przeprowadzona w 2004 roku przez Phila Sentera sugeruje, że Longisquama nie tylko nie należy do archozaurów, lecz jest bazalnym przedstawicielem diapsydów, przypuszczalnie należącym do grupy Avicephala. Badania Sebastiana Voigta i współpracowników z 2009 roku nie wspierają kategoryzowania wydłużonych tworów na grzbiecie longiskwamy ani jako piór, ani jako łusek. Voigt i in. sugerują, że struktury te wykształciły się w dwustopniowym procesie przypominającym proces powstawania pióra i są przykładem niezwykłej plastyczności tworów naskórka występujących u zauropsydów.

Mimodactylus – rodzaj kredowego pterozaura z rodziny Mimodactylidae.

Notozaur (Nothosaurus) – rodzaj zauropteryga z rzędu notozaurów i rodziny Nothosauridae. Żył od wczesnego do późnego triasu na terenie współczesnej północnej Afryki, Azji, Europy.

Odontochelys semitestacea – najstarszy znany obecnie nauce przedstawiciel żółwi, żyjący przed ok. 220 mln lat. Jest pierwszym odnalezionym żółwiem z niekompletnym pancerzem.OpisW 2008 r., w południowo-zachodnich Chinach, odkopano skamielinę żółwia, która przed około 220 milionami lat spoczęła w morskim osadzie. Te odnalezione, liczące ok. 40 cm długości i dobrze zachowane szczątki należały do gatunku Odontochelys semitestacea. Nazwa wzięła się stąd, że znaleziony osobnik miał zęby, których współczesne żółwie nie mają, a co najistotniejsze, był tylko częściowo opancerzony. Odontochelys semitestacea jest pierwszym znanym nauce osobnikiem pokrytym pancerzem tylko w części. Niekompletny był grzbietowy fragment jego pancerza, karapaks. Odontochelys semitestacea miał za to w pełni rozwinięty plastron, stanowiący dolną brzuszną część pancerza. Potwierdza to, że plastron uformował się w pierwszej kolejności. Te dwie cechy, zdaniem naukowców, dowodzą, że zwierzę żyło w wodzie, a plastron pełnił funkcję tarczy obronnej przed atakami drapieżników od spodu. Badanie szczątków pozwoliło również ustalić, że ciało zwierzęcia nie było pokryte pancerzami kostnymi utworzonymi z płytek, wytworów skóry, na podobieństwo warstw ochronnych występujących dawniej u dinozaurów, a dzisiaj u krokodyli. Odkryty Odontochelys potwierdza tezę, że grzbietowa część pancerza powstała w wyniku przekształcenia żeber i kręgosłupa, a nie ze skóry. Znalezione szczątki wydłużają historię istnienia żółwia na Ziemi o dalszych kilkanaście milionów lat.RozmiaryDługość znalezionego osobnika, od dziobu do ogona - 40 cm Biotopśrodowisko wodne. Miejsce znalezieniaChiny: prowincja Kuejczou, skamieniałe morskie osady.

Pachyrhachis – rodzaj jednego z najstarszych znanych węży; żył na terenach dzisiejszego Izraela w cenomanie, około 100 milionów lat temu. Wąż ten miał jeszcze stosunkowo dobrze rozwinięte tylne kończyny. Przystosowany do życia w morzach. Osiągał długość 1 metra. Jedynym gatunkiem jest Pachyrhachis problematicus.

Rhamphosuchus – rodzaj krokodyla z grupy Tomistominae żyjącego w miocenie na terenach obecnego Pakistanu.

Sanajeh – rodzaj węża z rodziny Madtsoiidae żyjącego w późnej kredzie na terenach Półwyspu Indyjskiego. Został opisany w 2010 roku przez Jeffreya Wilsona i współpracowników w oparciu o niemal kompletną czaszkę i żuchwę połączone z 72 kręgami przedkloakalnymi oraz niektórymi żebrami należące do trzech osobników (GSI/GC/2901-2906). Skamieniałości odkryto w osadach formacji Lameta w indyjskim Gudźaracie. Wiek osadów ocenia się na około 67,5 mln lat. Szczątki Sanajeh odnaleziono tuż przy gnieździe zauropodów z grupy tytanozaurów. Holotyp został odkryty w 1984 roku przez Dhananjaya Mohabeya w pobliżu wioski Dholi Dungri. Wstępny opis skamieniałości ukazał się w 1987 roku, jeszcze zanim zostały one wypreparowane. Identyfikacja jaj oraz kości kończyn jako należących do nowo wyklutego zauropoda wewnątrz gniazda jest poprawna, jednak kręgów – nie. Poprawnej oceny znaleziska dokonał w 1989 roku Sohan Lal Jain, a także – niezależnie od Jaina – Jeffrey Wilson w 2001 roku.

Shokawa – rodzaj niewielkiego, ziemnowodnego diapsyda z kladu Choristodera, żyjącego we wczesnej kredzie (walanżyn) na terenach dzisiejszej Azji. Gatunkiem typowym jest S. ikoi, którego holotypem jest szkielet pozaczaszkowy oznaczony IBEF VP 3, odkryty w osadach formacji Okurodani niedaleko wioski Shokawa w japońskiej prefekturze Gifu; autorzy opisu S. ikoi dodatkowo uznali szereg innych skamieniałości odkryte w osadach tej samej formacji za należące do przedstawicieli tego gatunku. Charakteryzuje go współwystępowanie szeregu cech budowy szkieletu, w tym m.in.: występowania co najmniej 16 kręgów szyjnych ; oddzielenia trzonów wszystkich kręgów poza kręgami szyjnymi od łuków kręgów; występowania na przednich kręgach ogonowych wysokich i cienkich wyrostków kolczystych; występowania stosunkowo krótkich i szerokich kości dłoni, przedramienia i ramiennej oraz występowania zgrubienia (pachyostozy) kości kończyn, kręgów i gastraliów, co prawdopodobnie było przystosowaniem do wodnego trybu życia. Gao i Ksepka (2008) zwrócili uwagę, że budową szkieletu pozaczaszkowego Shokawa bardzo przypomina chiński rodzaj Hyphalosaurus; ponieważ jednak znane są tylko nieliczne kości czaszki S. ikoi, niemożliwe są porównania czaszek przedstawicieli rodzajów Shokawa i Hyphalosaurus – stąd autorzy do czasu odkrycia większej liczby skamieniałości S. ikoi woleli pozostawić ten gatunek w odrębnym rodzaju.

Slavoia – rodzaj jaszczurki żyjącej w późnej kredzie na terenach dzisiejszej Mongolii i Kazachstanu. Został opisany w 1984 roku przez Andrzeja Sulimskiego na podstawie kilkudziesięciu okazów, głównie czaszek i paru niekompletnych szkieletów. Jej skamieniałości znane są z formacji Barun Gojot, Dżadochta w Mongolii i z formacji Bostobe w Kazachstanie. Wszystkie te stanowiska datowane są na kampan, choć Szach-Szach może być nieco starsze od pozostałych i pochodzić już z santonu.

Tanystropheus, tanystrof – rodzaj gadów żyjących podczas środkowego triasu około 230 milionów lat temu. Miały 6 metrów długości, a wyróżniały się bardzo wydłużoną szyją, która mierzyła 3 metry, czyli tyle ile tułów i ogon razem wzięte. Pomimo tak długiej szyi miały tylko dziesięć kręgów szyjnych. Z powodu takiej budowy często przyjmuje się, że prowadziły wodny lub półwodny tryb życia, zamieszkując blisko brzegu i żywiąc się rybami lub skorupiakami. Jednak budowa ciała Tanystropheus nie wskazuje żeby miały jakiekolwiek cechy adaptacji do takiego trybu życia.

Theriosuchus – rodzaj krokodylomorfa z grupy Neosuchia żyjącego od środkowej jury do wczesnej kredy na obecnych terenach Europy i Azji. Został formalnie opisany w 1879 roku przez Richarda Owena w oparciu o skamieniałości pochodzące z Purbeck Shale w Dorset. Nazwa Theriosuchus została jednak po raz pierwszy użyta przez Owena w publikacji z 1878 roku.

Tianyusaurus – rodzaj jaszczurki żyjącej pod koniec okresu kredowego na terenach Azji. Został opisany w 2008 roku przez Lü Junchanga i współpracowników w oparciu o niekompletny szkielet średniej wielkości osobnika, obejmujący czaszkę, żuchwę, pierwszych osiem kręgów szyjnych oraz kości obręczy barkowej (05-f702), odkryty w górnokredowych osadach formacji Qiupa w chińskiej prowincji Henan. W 2010 roku opisane zostały trzy kolejne czaszki wydobyte z odpowiadających im wiekiem – datowanych na około 66 mln lat – warstw formacji Nanxiong w prowincji Jiangxi, zachowane w lepszym stanie niż holotyp. Najistotniejszą cechą morfologiczną Tianyusaurus jest obecność w pełni wykształconej dolnej belki skroniowej – nieznanej wcześniej u żadnego przedstawiciela łuskonośnych, a upodabniającej Tianyusaurus do hatterii i innych sfenodontów, u których występowała dolna belka skroniowa. Czaszka Tianyusaurus jest masywna i w pełni diapsydowa, z niewielkim górnym oknem skroniowym i dużym dolnym. W kości przedszczękowej znajdowało się 6-7 niewielkich zębów, w zębowej około 33, a w szczękowej około 24. Podobnie jak u innych lepidozaurów uzębienie było pleurodontyczne. Duże zęby przypominające kły mogą dowodzić występowania zachowań terytorialnych albo służyły do chwytania dużych kęsów pokarmu.

Toyotamaphimeia – rodzaj krokodyla żyjącego w plejstocenie, około 400 tysięcy lat temu, na terenach dzisiejszej Japonii i Tajwanu. Gatunkiem typowym jest T. machikanensis opisany w 1965 roku przez Karneiego i Matsumoto pod nazwą Tomistoma machikanense. W 1972 roku Riosuke Aoki podczas oglądania repliki holotypu tego gatunku spostrzegł pewne cechy, zwłaszcza nietypowe uzębienie, na podstawie których utworzył dla niego nową nazwę rodzajową Toyotamaphimeia, pochodzącą od imienia Toyotama-hime – japońskiej bogini przedstawianej pod postacią krokodyla.

Yabeinosaurus – rodzaj jaszczurki żyjącej we wczesnej kredzie i być może w jurze na terenach współczesnych Chin.