52 Historia gospodarcza Polski

Abolicja podatkowa – ustawa dotycząca sfery podatkowej, której ideą było darowanie podatnikom zatajonych należności podatkowych, w zamian za przyznanie się i dokonanie wpłaty części ujawnionych oszustw podatkowych. Pomysłodawcą tejże ustawy był Grzegorz W. Kołodko, który w 2002 roku rozpoczął szereg działań, mających przyczynić się do szybkiego i skutecznego opanowania kryzysu finansów publicznych, a w efekcie nadania jemu cech czynnika wzrostu gospodarczego. Ustawa o abolicji podatkowej miała przyczynić się do wyjścia przedsiębiorców z pogłębiającej się szarej strefy podatkowej. Zachętę dla podatników /dłużników podatkowych/ miało stanowić rozwiązanie, zgodnie z którym ujawnione dochody byłyby opodatkowane w wartości 7,5% od wartości niezapłaconych budżetowi należności. Jednocześnie w przypadku nieskorzystania z tej oferty państwa, zaostrzona miała zostać represyjność skarbowa. Wówczas ujawnione przez aparat skarbowy ukrywane dochody zostałyby karnie opodatkowane w wartości 75% od podstawy. Powyższy projekt przyjął formę ustawy, którą przyjął Sejm, zmieniając jednak stawkę podatkową dla ujawnionych dochodów z 7% na 12%. W związku z występującymi wątpliwościami w różnych środowiskach, ustawa została skierowana do Trybunału Konstytucyjnego, który orzekł jej niezgodność z ustawą zasadniczą. Główna teza Trybunału Konstytucyjnego sprowadzała się do tego, iż projekt ten naruszał zasadę równości obywateli wobec prawa. Trybunał uznał, że obywatele, którzy płacili podatki zgodnie z literą prawa nie mogą być traktowani inaczej niż grupa naruszająca przepisy podatkowe.

Brygady Marriotta – ironiczny przydomek, który polska prasa w okresie transformacji systemowej nadała zagranicznym konsultantom doradzającym rządowi RP w procesie budowy gospodarki wolnorynkowej, w tym przy przeprowadzaniu prywatyzacji. Nawiązywał on do najdroższego podówczas w Warszawie hotelu Marriott, uważanego za ulubione miejsce pobytu zagranicznych doradców.

Danina – świadczenie o charakterze przymusowym, funkcjonujące w starożytności oraz średniowieczu, uiszczane monarsze przez poddanych lub władcy silniejszemu przez władcę słabszego jako wyraz uznania jego zwierzchności. W przypadku chłopów zastąpiona przez pańszczyznę lub czynsz.

Dobry Start – polski wieloletni rządowy program społeczny mający na celu wyrównywanie szans edukacyjnych dzieci niezależnie od kapitału kulturowego, społecznego i materialnego ich rodzin.

Dom Słowa Polskiego (DSP) – największy zakład poligraficzny w PRL zlokalizowany przy ulicy Miedzianej 11 w Warszawie.

Dubas – w XVI- XIX wieku był to flisacki statek rzeczny, używany do spławu zbóż, rzadziej artykułów leśnych lub rud metali. Był poruszany za pomocą ośmiu wioseł podczas spływu z prądem rzeki, zaś w drodze powrotnej również żagla podnoszonego na pojedynczym maszcie.

Dziesięcina – podatek religijny w judaizmie i chrześcijaństwie. Obowiązkowe świadczenie pieniężne lub rzeczowe w postaci dziesiątej części swojego dochodu na rzecz Kościoła, przeznaczone głównie na rzecz utrzymania duchowieństwa. Obecnie praktyka składania dziesięciny obecna jest tylko w niektórych Kościołach protestanckich, dziesięcinę płacą również mormoni.

Bank Krajowy Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim – publiczna instytucja kredytowa działająca na terenie Galicji w latach 1883-1920, a następnie w latach 1920-1924 na terenie całego kraju

Gedko Stilvoyt – zasadźca, pierwszy wójt Krakowa, razem z Jakubem, sędzią z Nysy i Dytmarem Wolkiem z Wrocławia, 5 czerwca 1257 we wsi Kopernia koło Pińczowa za przywilejem księcia Bolesława Wstydliwego zawarli umowę lokacyjną nowego miasta w Krakowie na prawie magdeburskim. Gedko Stilvoyt był synem pierwszego wrocławskiego wójta Godinusa Stillevoyta, oraz właścicielem młyna w Oławie koło Wrocławia. Pierwszy raz występuje Gedko w 1254 jako ławnik wrocławski (Gotkinus).

Górnośląska Spółka Bracka – nieistniejąca obecnie spółka z siedzibą w Tarnowskich Górach, powstała w 1857. Jej celem było zabezpieczanie bytu górników i ich rodzin w razie choroby lub inwalidztwa, a pieniądze pochodziły ze składek własnych górników. Spółka została zlikwidowana w latach 1956-1957, a jej mienie i obowiązki przejął Zakład Ubezpieczeń Społecznych.

Historia piwowarstwa w Grodzisku Wielkopolskim – historia piwowarstwa w Grodzisku Wielkopolskim

Historia spółdzielczości na ziemiach polskich

Jatka – miejsce, w którym dawniej sprzedawano mięso z uboju.

Karczma – budynek służący jako miejsce spotkań i wyszynku oraz czasami jako dom zajezdny przeznaczony dla podróżnych.

Kategorie ludności wiejskiej – na przestrzeni historii wsi polskiej istniał podział ludności wiejskiej w zakresie dotyczącym jej funkcjonowania w szlachecko-pańszczyźnianej polskiej rzeczywistości.

Klucz Kobylański – historyczna nazwa dóbr ziemskich w południowo-wschodniej części ziemi krakowskiej w powiecie bieckim, utworzonych najprawdopodobniej w XIV wieku przez spokrewniony z rodziną Bogoriów ród Grzymalitów z Wielkopolski.

Kmita, kopalnia węgla kamiennego w Tenczynku, eksploatowana od lat 60. XIX w., unieruchomiona w 1924.

Historia kolei na ziemiach polskich

Komasacja – scalanie gruntów przez wymianę między właścicielami w celu przekształcenia gruntów rozdrobnionych w obszary odpowiadające wymogom prawidłowego gospodarowania.

Komisja Papierów Wartościowych i Giełd (KPWiG) – istniejący w latach 1991–2006 organ państwowy sprawujący nadzór nad przestrzeganiem reguł uczciwego obrotu i konkurencji w zakresie publicznego obrotu papierami wartościowymi i towarami giełdowymi oraz nad zapewnieniem powszechnego dostępu do rzetelnych informacji na rynku papierów wartościowych i rynku towarów giełdowych. KPWiG miała siedzibę w Warszawie. Zadania KPWiG przejęła Komisja Nadzoru Finansowego.

Kopalnia Węgla Kamiennego Adam – zlikwidowana kopalnia węgla kamiennego w Tenczynku na północny zachód od kopalni Kmita, przy południowych stokach góry Buczyna. Jedna z pierwszych kopalni tenczyńskich. Miąższość pokładu do 1,8 m. Eksploatacja była prowadzona w obszarach najpłytszego występowania węgla pod cienkim nadkładem czwartorzędowym. W jej sąsiedztwie znajdowały się: Kopalnia Węgla Kamiennego Tenczynek oraz Kmita.

Katarzyna – kopalnia węgla kamiennego w Tenczynku. Kopalnię założył w 1864 sztygar Julian Zdanowicz. Około 1910 kopalnia była własnością huty szkła w Szczakowej. W 1915 właścicielem został Józef Hromek, działający w Polsce inżynier górnictwa, pochodzący z Moraw, właściciel pobliskiej kopalni Kmita. Wydobycie sięgało w 1871 – 5,8 tys. ton, a w 1934 tylko 1,8 tys. ton. Wówczas zamknięto kopalnię, zalano ją wodą. W roku 1950 w wyniku nacjonalizacji byłą kopalnię przejęto na własność Państwa.

Tenczynek – kopalnia węgla kamiennego w Tenczynku, eksploatowana przez hitlerowców w latach 1939–1945 na wychodniach dawnej kopalni Kmita. W 1943 wydobyto w niej 9 852 tony węgla. Wybierano w niej dwa pokłady węgla o grubości 0,9 i 0,6 m pracując w bardzo niskich chodnikach. W jej sąsiedztwie znajdowały się: Kopalnia Węgla Kamiennego Adam oraz Kmita.

Krajnik – w systemie samorządu wsi lokowanych na prawie wołoskim to osoba będąca zwierzchnikiem wszystkich osad wołoskich znajdujących się w obrębie średniowiecznego starostwa, tworzących tzw. krainę. Dzięki uzyskanym przywilejom, powinnością krajnika oraz podległych mu kniaziów było zbrojne stawiennictwo w okresie wypraw wojennych.

Kuźnica lub hamernia albo młotownia – dawny typ zakładu-manufaktury, w którym wytopione z rudy metale uzdatniano lub przerabiano za pomocą młota poruszanego kołem wodnym. Kuźnice (hamernie) stosowano także do nadawania odpowiedniego kształtu półproduktom i gotowym wyrobom metalowym, najczęściej żelaznym ale także z miedzi, mosiądzu, itp. Sama kuźnica była symbolem postępu stąd takie nazwy jak np. Kuźnica Kołłątajowska.

Libertacja – w I Rzeczypospolitej zwolnienie od określonych obowiązków, m.in. podatków, innych ciężarów w stosunku do miejsca lub osoby.

Łagiewnik – wczesnośredniowieczny zawód rzemieślniczy.

Mieszkanie Plus – rządowy, ogólnopolski program budowy tanich mieszkań.

Młynarki – popularna nazwa banknotów emitowanych w Generalnym Gubernatorstwie w czasie okupacji niemieckiej podczas II wojny światowej przez podporządkowany niemieckim władzom okupacyjnym Bank Emisyjny w Polsce. Młynarki znajdowały się w obiegu wyłącznie na terenie Generalnego Gubernatorstwa i zostały wycofane z obiegu w latach 1944–1945. Nazwa „młynarki” pochodzi od nazwiska dyrektora Banku Feliksa Młynarskiego.

Obol – drobna moneta, w starożytnej Grecji równa 1/6 drachmy.

Prawo chełmińskie, niem. Kulmer Recht, łac. Jus Culmense vetus – odmiana prawa magdeburskiego powstała około 1233 w Chełmnie i Toruniu, używana głównie na Pomorzu, Prusach, Mazowszu, Warmii i Podlasiu.

Prawo magdeburskie – średniowieczne prawo miejskie, wzorowane na prawie Magdeburga. W 1035 Magdeburg otrzymał patent nadający miastu prawo do handlu i zjazdów. Prawo to spisane zostało z inicjatywy arcybiskupa Magdeburga Wichmana z Seeburga w 1188, stając się wzorcem dla podobnych regulacji wielu miast środkowoeuropejskich.

Prawo Polski protofeudalnej – tradycyjne, lokalne prawo słowiańskie wywodzące się jeszcze ze wspólnotowego okresu plemiennego i działające przy niewielkim zróżnicowaniu społecznym. W okresie tworzenia się państwowości polskiej prawo zwyczajowe zostało wzbogacone o tzw. prawo stanowione wprowadzane przez księcia i egzekwowane przez drużynę i urzędników przy udziale starszyzny.

Prawo średzkie – odmiana prawa niemieckiego powstała w Środzie Śląskiej na wzór praw obowiązujących w Halle na początku XIII wieku.

Puszkarz – określenie zawodu funkcjonujące w XV-XVII wieku w Polsce. Zawód zanikł w XIX wieku. W dawnej Rzeczypospolitej puszkarzem nazywano rzemieślnika wyrabiającego broń palną, w szczególności armaty i działa ze spiżu. Nazwa rzemiosła pochodzi od puszki, czyli ogólnego określenia broni palnej używanego w Polsce w XV oraz na początku XVI wieku.

Rodzina 500 plus – realizowany w Polsce od 1 kwietnia 2016 państwowy program z zakresu polityki społecznej, mający pomóc rodzinom w wychowaniu dzieci poprzez comiesięczne świadczenia wychowawcze na każde dziecko w rodzinie w wysokości 500 złotych. Zamiar stworzenia programu został ogłoszony w 2015 przez partię Prawo i Sprawiedliwość, a po jej wygranej w wyborach parlamentarnych w 2015 opracowany i wdrożony przez rząd Beaty Szydło.

Rusznikarstwo – zawód i rzemiosło rusznikarza, tzn. wyrób, naprawa i konserwacja ręcznej broni palnej.

Sąd wyższy prawa niemieckiego – w średniowiecznym systemie prawnym sąd apelacyjny dla miast lokowanych na prawie magdeburskim, prawie chełmińskim i prawie flamandzkim, powołany do rozstrzygania sporów oraz decydowania o uprawnieniach i obowiązkach mieszczan. Zastępował dotychczasową praktykę odwoływania się od wyroków sądów miejskich do Magdeburga bądź Lubeki. Na ziemiach polskich pierwszy sąd wyższy prawa niemieckiego został powołany w 1233 roku w Chełmnie jednocześnie z lokacją miasta przez zakon krzyżacki. Kolejne sądy powstawały w Poznaniu (1253), Wrocławiu, Kaliszu (1283), Lwówku, Środzie Śląskiej, Szczecinie i Raciborzu.

Społeczny Fundusz Budowy Szkół i Internatów - polski fundusz stworzony w 1966, celem budowy nowych lub modernizacji istniejących szkół i internatów. Gromadził środki społeczne.

Systemy miar stosowane na ziemiach polskich – w Polsce stosowano wiele systemów miar. Było to związane z wpływami ośrodków władzy i handlu. Wynikało z konieczności ujednolicenia miar stosowanych do wymiaru podatków i w wymianie towarowej. W późniejszym okresie mnogość systemów była wynikiem ujednolicania miar, narzucanego przez zaborców na terenie zaborów. Jednocześnie trwały starania o powszechne ujednolicenie miar, którego efektem było wprowadzenie jednostek metrycznych.

Szkuta – beznapędowy statek, płaskodenny, pozbawiony pokrycia w postaci pokładu. Szkuta jest przeznaczona przede wszystkim do transportu śródlądowego ładunków masowych. Transportowano nią również np. powozy.

Tabakowy Chodnik – szlak przemytniczy, którym przemycano tytoń z Galicji na Węgry. Chodnik ten wiódł leśną dróżką od obecnego schroniska schroniska PTTK na Hali Krupowej przez Policę i Przełęcz Jałowiecką aż do Zubrzycy Górnej na Orawie i dalej przez granicę węgierską. W okresie międzywojennym Tabakowym Chodnikiem z Czechosłowacji do Polski przemycano obuwie oraz kamyczki do zapalniczek

Trybutariusz - osoba (władca) płacąca trybut (daninę) innej osobie (władcy).

Wicina – duży statek rzeczny, używany głównie na Niemnie. Używano go do transportu ziarna oraz włókien konopi i lnu z terenów Litwy do Kłajpedy, Królewca i Gdańska. W górę rzeki transportowano sól, śledzie i inne towary.

Włościanin – dawne określenie mieszkańca wsi trudniącego się rolnictwem, synonim chłopa. Nazwa pochodzi od włości, czyli majątku ziemskiego składającego się zazwyczaj z kilku wsi należących wraz z jej mieszkańcami do jednego właściciela.

Włóczkowie – dawni flisacy, którzy zajmowali się spławianiem drewna na Wiśle.

Wójtostwo – uposażenie ziemskie, początkowo należące do wójta, powstałe w wyniku lokacji osady na prawie niemieckim.

Wywołanie monety – urzędowe zdelegalizowanie obiegu określonej monety na danym obszarze stosowane w średniowieczu i nowożytnej Europie.

Zakupy, zakupieńcy, łac. servi emptici – niewolnicy, rodzaj niewolnej czeladzi w okresie średniowiecza w Polsce, wywodzącej się najczęściej z wolnych chłopów którzy zaciągnęli pożyczki w pieniądzu lub naturze. Ludzie zakupni, zakupi – ludność zależna na Rusi, Litwie, w Rzeczypospolitej Obojga Narodów od średniowiecza do XVII wieku.

Zasadźca, lokator – w średniowiecznej Polsce osoba, która w imieniu właściciela ziemi i na podstawie uzyskanego od niego przywileju lokacyjnego na prawie niemieckim zajmowała się organizacją prac mierniczych w obrębie zakładanej lub przelokowywanej wsi lub miasta, tworzeniem miejsc do prowadzenia handlu, oraz sprowadzaniem potrzebnych fachowców de diversis climatibus i osiedlaniem ich na terenie objętym lokacją. Dla wsi najważniejszy był młynarz, kowal, specjalista od osuszania gruntów, dla miast rzemieślnicy różnych specjalności i kupcy.

Złoty polski, floren, gulden – obrachunkowa jednostka pieniężna równa 30 groszom, w czasach nowożytnych wybijana jako moneta. Powstała przed połową XV wieku dla oznaczenia 30 groszy, stanowiących ekwiwalent w srebrze dla złotego dukata, nazywanego czerwonym złotym.

Żywiecka Fabryka Śrub "Śrubena" – jedna z większych polskich fabryk produkujących elementy złączne.