48 Pomniki przyrody w województwie małopolskim

Babia Skała lub Babia – ostaniec wierzchowinowy wchodzący w skład grupy skał zwanych Ostańcami Jerzmanowickimi. Znajduje się w najwyższych partiach Wyżyny Olkuskiej, w miejscowości Jerzmanowice, w odległości ok. 1,1 km na południowy zachód od drogi krajowej nr 94. Wznosi się pomiędzy domami. 250 m od niej w południowo-zachodnim kierunku, wznosi się skała Sikorka.

Biśnik – skała w Dolinie Wodącej na Wyżynie Częstochowskiej. Znajduje się u północno-zachodniego podnóża wzgórza Grodzisko Chłopskie, w orograficznie lewym zboczu tej doliny. Zbudowana jest z wapieni, ma połogie, pionowe lub przewieszone ściany o wysokości 10–15 m. Występują w nich takie formacje skalne jak: filar, komin, zacięcie.

Cielęca Skała – ostaniec na Wyżynie Olkuskiej w miejscowości Jerzmanowice. Jest to niewielka wapienna skała znajdująca się wśród pól uprawnych, między dwoma większymi ostańcami: Łysą i Grodziskiem. Wraz z nimi zaliczana jest do grupy Ostańców Jerzmanowickich. Znajduje się na obszarze Parku Krajobrazowego Dolinki Krakowskie i jest jednym z 41 pomników przyrody gminy Jerzmanowice-Przeginia.

Cisy Raciborskiego – nazwą tą określa się dwa egzemplarze starych cisów, rosnących na północno-zachodnim stoku Pasma Babicy, na terenie wsi Harbutowice. Drzewa są chronione jako pomniki przyrody.

Diabelski Kamień w Rudniku – skałki w miejscowości Rudnik w gminie Sułkowice w województwie małopolskim.

Dziewczynka – ostaniec na wierzchowinie Wyżyny Olkuskiej. Znajduje się w grupie Słonecznych Skał na orograficznie prawym zboczu Doliny Szklarki, w obrębie miejscowości Jerzmanowice, w odległości około 2,1 km na południowy zachód od drogi krajowej nr 94. Cała grupa Słonecznych Skał znajduje się na terenie bezleśnym, wśród pól uprawnych i należy do tzw. Ostańców Jerzmanowickich. Wszystkie ostańce wchodzące w skład Słonecznych Skał są pomnikami przyrody. Skała Dziewczynka jest wpisana do rejestru pomników przyrody województwa małopolskiego pod nazwą Ostatnia Skała i leży na działce nr 309.

Eternit – skała na wierzchowinie Wyżyny Olkuskiej. Znajduje się w grupie Słonecznych Skał na orograficznie prawym zboczu Doliny Szklarki, w obrębie miejscowości Jerzmanowice, w odległości około 2,3 km na południe od drogi krajowej nr 94. Należy do tzw. Ostańców Jerzmanowickich. Wszystkie ostańce wchodzące w skład Słonecznych Skał są pomnikami przyrody.

Fiala – duży ostaniec wchodzący w skład grupy skał zwanych Ostańcami Jerzmanowickimi w miejscowości Jerzmanowice. Znajduje się w górnej części Doliny Będkowskiej, na jej orograficznie lewych zboczach, w odległości ok. 700 m na południowy zachód od drogi krajowej nr 94. W niektórych źródłach opisywany jest jako Łysa.

Filarek Bularza – ostaniec na wierzchowinie Wyżyny Olkuskiej. Znajduje się w grupie Słonecznych Skał na orograficznie prawym zboczu Doliny Szklarki, w obrębie miejscowości Jerzmanowice, w odległości około 2 km na południowy wschód od szosy z Krakowa do Olkusza. Należy do tzw. Ostańców Jerzmanowickich. Wszystkie ostańce wchodzące w skład Słonecznych Skał są pomnikami przyrody.

Goła Skała lub Goła – ostaniec wierzchowinowy wchodzący w skład grupy skał zwanych Ostańcami Jerzmanowickimi. Znajduje się w najwyższych partiach Wyżyny Olkuskiej, w miejscowości Jerzmanowice, w odległości ok. 600 m na południowy zachód od drogi krajowej nr 94. Wznosi się samotnie wśród pól uprawnych. Obok jest jeszcze jeden mniejszy i nie posiadający własnej nazwy ostaniec.

Grodzisko, zwane również Wzgórzem 502 lub Skałą 502 – najwyższe wzniesienie na Wyżynie Olkuskiej i drugie co do wysokości na całej Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej. Jest to ostaniec wierzchołkowy znajdujący się w miejscowości Jerzmanowice w odległości ok. 800 m na południowy zachód od drogi krajowej nr 94. Na jego szczycie znajduje się słup betonowy – polski znak topograficzny. Dawne pomiary geodezyjne z początku XX w. określiły wysokość skały na 502 m n.p.m., stąd dawna nazwa wzgórze 502. Nazwę Grodzisko nadali mu okoliczni mieszkańcy. Według nowszych pomiarów z początku lat 90. wysokość skały wynosi 513 m n.p.m.

Grzyb skalny w Zegartowicach – oryginalna forma skalna w miejscowości Zegartowice w województwie małopolskim, powiecie myślenickim, gminie Raciechowice. Znajduje się na przysiółku Bigorzówka, tuż przy lokalnej drodze z Zegartowic do Mierzenia. Pod względem geograficznym znajduje się na Pogórzu Wiśnickim.

Jaskinia Psia lub Źródlana – jaskinia w skałach Biśnik w Dolinie Wodącej. Administracyjnie należy do miejscowości Strzegowa w województwie małopolskim, w powiecie olkuskim, w gminie Wolbrom, pod względem geograficznym jest to obszar Wyżyny Ryczowskiej w obrębie Wyżyny Częstochowskiej.

Jaskinia Żytnia – zbiorcze określenie jaskiń i schronisk w Żytniej Skale we wsi Bębło na Wyżynie Olkuskiej. W istocie jest to jedna jaskinia i 6 schronisk:Jaskinia w Żytniej Skale Górna, Schronisko Dolne w Żytniej Skale, Schronisko Małe w Żytniej Skale – pierwsze od zachodniej strony, Schronisko nad Dolnym w Żytniej Skale, Schronisko Przechodnie w Żytniej Skale. Ma długość kilkunastu metrów, wysokość pozwalającą na swobodne przejście i dwa otwory; jeden główny i drugi, boczny i mniejszy. Otwory te połączone są z sobą niskim tunelem Schronisko Wysokie w Żytniej Skale, z dużą komorą o wysokim sklepieniu i wielkim głazem w otworze wejściowym, Schronisko za Stodołą w Żytniej Skale.

Kamienie Brodzińskiego – pomnik przyrody, a w projekcie rezerwat przyrody.

Kamień Żółw – skalny ostaniec wierzchowinowy w miejscowości Tarnawa w województwie małopolskim, w przysiółku Wola Tarnawska. Znajduje się na grzbiecie trzywierzchołkowego, zalesionego wzgórza Grodziec. Najwyższy (wschodni) wierzchołek tego wzgórza ma wysokość 435 m n.p.m., środkowy, na którym znajduje się Kamień Żółw 420 m. Pod względem geograficznym rejon ten należy do Pogórza Wiśnickiego.

Kapucyn – ostaniec wierzchowinowy wchodzący w skład grupy skał zwanych Ostańcami Jerzmanowickimi. Znajduje się w najwyższych partiach Wyżyny Olkuskiej, w miejscowości Jerzmanowice, w odległości ok. 800 m na południowy zachód od drogi krajowej nr 94. Jest jednym z ostańców w grupie skał ciągnących się od Grodziska, zwanego też Wzgórzem 502 lub Skałą 502, w północnym kierunku. W grupie tej kolejno znajdują się: Grodzisko, Mały Mur, Kapucyn, Słup (Palec), Soczewka, Ostry Kamień i Polna Skałka.

Na terenie Krakowa znajduje się 260 pomników przyrody w postaci:1 głazu narzutowego 1 źródła krasowego 1 alei drzew 257 pojedynczych drzew różnych gatunków: Ajlant gruczołowaty Brzoza brodawkowata Buk czerwony Buk pospolity, Buk pospolity odm. purpurowa Czeremcha amerykańska Dąb czerwony Dąb szypułkowy, Dąb szypułkowy odm. kolumnowa, Dąb szypułkowy "Madera" Grab pospolity Grochodrzew Iglicznia trójcierniowa Jesion wyniosły Kasztanowiec biały Klon jawor Klon pospolity Leszczyna turecka Lipa drobnolistna Lipa srebrzysta Metasekwoja chińska Miłorząb dwuklapowy Ostrokrzew kolczasty Platan klonolistny Sosna wejmutka Świerk pospolity Topola biała Topola czarna Wiąz górski Wiąz szypułkowy

Las Chałubińskich – pomnik przyrody w Zakopanem. Obejmuje obszar lasu o powierzchni 1,406 ha na obszarze dwóch prywatnych działek należących do rodziny Chałubińskich, usytuowanych w widłach ulic W. Zamoyskiego i T. Chałubińskiego. Jest to najstarszy i najlepiej zachowany fragment dolnoreglowego lasu mieszanego w Kotlinie Zakopiańskiej.

Lipa w Czarnym Potoku – najstarsza i najgrubsza lipa szerokolistna w Polsce. Rośnie w Czarnym Potoku gminie Łącko w województwie małopolskim. Jest ustanowiona pomnikiem przyrody.

Łabajowa – skała na Wyżynie Olkuskiej w miejscowości Bębło w województwie małopolskim, w powiecie krakowskim, w gminie Wielka Wieś. Jest to pojedynczy ostaniec wierzchowinowy o wysokości około 460 m n.p.m., wznoszący się w centrum wsi, przy ul. Łabajowej. Na szczycie zamontowano metalowy krzyż, a u podnóży wiatę dla turystów. Od 1970 roku skała ta ma status pomnika przyrody.

Mały Mur– mur skalny wchodzący w skład grupy skał zwanych Ostańcami Jerzmanowickimi. Znajduje się w najwyższych partiach Wyżyny Olkuskiej, w miejscowości Jerzmanowice, w odległości ok. 850 m na południowy zachód od drogi krajowej nr 94. Jest jednym z ostańców w grupie skał ciągnących się od Grodziska, zwanego też Wzgórzem 502 lub Skałą 502, w północnym kierunku. W grupie tej kolejno znajdują się: Grodzisko, Mały Mur, Kapucyn, Słup (Palec), Soczewka, Ostry Kamień i Polna Skałka.

Mofeta im. prof. Henryka Świdzińskiego – mofeta na granicy wsi Jastrzębik i Złockie w województwie małopolskim, w powiecie nowosądeckim, w gminie Muszyna. Znajduje się na dnie Złockiego Potoku, tuż przy szosie z Jastrzębika do Złockiego. W Jastrzębiku jest więcej takich mofet. Ta uznana została za pomnik przyrody nieożywionej i nadano jej imię prof. Henryka Świdzińskiego, który ją odkrył w 1938 r. Gmina Muszyna udostępniła ją turystom, ze środków gminnych zamontowano tutaj tablice informacyjne, schodki i kładkę, oraz obudowano dwa miejsca, w których z wody wydobywają się gazy.

Ogrodzieniec – ostaniec na wierzchowinie Wyżyny Olkuskiej. Znajduje się w grupie Słonecznych Skał na orograficznie prawym zboczu Doliny Szklarki, w obrębie miejscowości Jerzmanowice, w odległości około 2,1 km na południe od drogi krajowej nr 94. Należy do tzw. Ostańców Jerzmanowickich. Wszystkie ostańce wchodzące w skład Słonecznych Skał są pomnikami przyrody.

Ostatnia – ostaniec na wierzchowinie Wyżyny Olkuskiej. Znajduje się w grupie Słonecznych Skał na orograficznie prawym zboczu Doliny Szklarki, w obrębie miejscowości Jerzmanowice, w odległości około 2,2 km na południe od drogi krajowej nr 94. Cała grupa Słonecznych Skał znajduje się na terenie bezleśnym, wśród pól uprawnych i należy do tzw. Ostańców Jerzmanowickich. Wszystkie ostańce wchodzące w skład Słonecznych Skał są pomnikami przyrody.

Połać Skwira – skała na wierzchowinie Wyżyny Olkuskiej. Znajduje się w grupie Słonecznych Skał na orograficznie prawym zboczu Doliny Szklarki, w obrębie miejscowości Jerzmanowice, w odległości około 2 km na południowy wschód od szosy z Krakowa do Olkusza. Należy do tzw. Ostańców Jerzmanowickich. Wszystkie ostańce wchodzące w skład Słonecznych Skał są pomnikami przyrody.

Przełaz – ostaniec na wierzchowinie Wyżyny Olkuskiej. Znajduje się w grupie Słonecznych Skał na orograficznie prawym zboczu Doliny Szklarki, w obrębie miejscowości Jerzmanowice, w odległości około 2,2 km na południe od drogi krajowej nr 94. Należy do tzw. Ostańców Jerzmanowickich. Wszystkie ostańce wchodzące w skład Słonecznych Skał są pomnikami przyrody.

Psiklatka lub Psi Klatka – ostaniec wchodzący w skład grupy skał zwanych Ostańcami Jerzmanowickimi. Znajduje się na wierzchowinie Wyżyny Olkuskiej, w miejscowości Jerzmanowice, w odległości ok. 150 m na południowy zachód od drogi krajowej nr 94 i około 50 m od drogi, która od tej szosy prowadzi do Jaskini Nietoperzowej.

Skała Pipkowa – skała w górnej części Doliny Kamienic na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej. Znajduje się na wschodnim zboczu doliny, a u jej podnóża wypływa źródło dające początek potokowi Kamienice spływającemu z doliny do Rowu Krzeszowickiego. Określenie Pipek znane było już w 1799, był to przydomek niejakiego Jana, dawnego mieszkańca tych terenów urodzonego w 1738. Skała nazywana była również Kubową Skałą od dawnego właściciela – ur. w 1869 Jakuba Łagana, syna Jana i Agnieszki Święszek.

Skałka piaskowcowa „Łomniczanka” – pomnik przyrody, skałka piaskowcowa zlokalizowana w Łomnicy-Zdroju. Znajduje się poniżej pomnika pamięci żołnierzy 9 kompanii III Batalionu 1 PSP AK i mieszkańców cywilnych w Łomnicy-Zdroju, ok. 50 m poniżej jazu na potoku Łomniczanka.

Skałki Chronowskie – grupa skałek w miejscowości Chronów, pow. bocheński, gm. Nowy Wiśnicz. Znajdują się w lesie, na szczycie wzniesienia o tej samej nazwie na obszarze Pogórza Wiśnickiego. Od zachodniej strony podnóże tego wzniesienia opływa potok Borowianka.

Słup lub Palec – jedna ze skał należących do tzw. Ostańców Jerzmanowickich. Znajduje się na wierzchowinie Wyżyny Olkuskiej, pomiędzy górnymi częściami Doliny Szklarki i Doliny Będkowskiej, na terenie wsi Jerzmanowice. Położona jest wśród pól uprawnych, w grupie skał ciągnących się od Grodziska na północ, w kierunku drogi krajowej nr 94. Znajduje się w tej grupie pomiędzy Kapucynem i Soczewką.

Soczewka – jedna ze skał na wierzchowinie Wyżyny Olkuskiej, pomiędzy górnymi częściami Doliny Szklarki i Doliny Będkowskiej, na terenie wsi Jerzmanowice. Położona jest wśród pól uprawnych, w grupie skał ciągnących się od Grodziska na północ, w kierunku drogi krajowej nr 94. Znajduje się w tej grupie pomiędzy skałami Słup (Palec) i Ostry Kamień. Pomiędzy Ostrym Kamieniem i Soczewką biegnie droga polna.

Soczewka – skała na wierzchowinie Wyżyny Olkuskiej. Znajduje się w grupie Słonecznych Skał na orograficznie prawym zboczu Doliny Szklarki, w obrębie miejscowości Jerzmanowice, w odległości około 2,2 km na południe od drogi krajowej nr 94. Należy do tzw. Ostańców Jerzmanowickich. Wszystkie ostańce wchodzące w skład Słonecznych Skał są pomnikami przyrody.

Sokołowe Skały zwane też Słonecznym Cyrkiem – dwie stojące naprzeciwko siebie grupy skał na wierzchowinie Wyżyny Olkuskiej. Znajdują się w grupie Słonecznych Skał na orograficznie prawym zboczu Doliny Szklarki, w obrębie miejscowości Jerzmanowice, w odległości około 2 km na południowy wschód od szosy z Krakowa do Olkusza. Cała grupa Słonecznych Skał znajduje się na terenie bezleśnym, wśród pól uprawnych i należy do tzw. Ostańców Jerzmanowickich. Sokołowe Skały, podobnie jak wszystkie ostańce wchodzące w skład Słonecznych Skał, są pomnikami przyrody.

Sosna zwyczajna w Rabce-Zdroju – pomnik przyrody, sosna zwyczajna zlokalizowana w Rabce-Zdroju, przy ul. Orkana, naprzeciw starego cmentarza.

Szeroki Komin – ostaniec na wierzchowinie Wyżyny Olkuskiej. Znajduje się w grupie Słonecznych Skał na orograficznie prawym zboczu Doliny Szklarki, w obrębie miejscowości Jerzmanowice, w odległości około 2,2 km na południe od drogi krajowej nr 94. Należy do tzw. Ostańców Jerzmanowickich. Wszystkie ostańce wchodzące w skład Słonecznych Skał są pomnikami przyrody.

Śpiewacza Skała lub Śpiewacza – ostaniec wierzchowinowy wchodzący w skład grupy skał zwanych Ostańcami Jerzmanowickimi. Znajduje się w najwyższych partiach Wyżyny Olkuskiej, w miejscowości Jerzmanowice, w odległości ok. 700 m na południowy zachód od drogi krajowej nr 94. Wznosi się samotnie wśród pól uprawnych. Ma wydłużony kształt o grzbiecie przebiegającym z południowego zachodu na północny wschód. W bliskim sąsiedztwie, na południe od Śpiewaczej Skały znajdują się jeszcze trzy inne ostańce: Fijołkowa, Babia i Sikorka.

Tomaszówki Dolne – porośnięte lasem wzniesienie w miejscowości Bębło na Wyżynie Olkuskiej. Na mapie Geoportalu opisane jako Tomaszówka Dolna lub Tomaszówki Prawe i Tomaszówki Lewe. Znajduje się w odległości około 300 m na południowy wschód od Jaskini Nietoperzowej, po drugiej stronie drogi. Wznosi się w lewych zboczach górnej części Doliny Będkowskiej na wysokość około 40 m nad dnem doliny. Od południowego zachodu Tomaszówki Dolne sąsiadują z wzniesieniem Łabajowej Góry.

Wielka Skała – ostaniec wchodzący w skład grupy skał zwanych Ostańcami Jerzmanowickimi. Znajduje się na wierzchowinie Wyżyny Olkuskiej, w miejscowości Jerzmanowice, w odległości ok. 450 m na południowy zachód od drogi krajowej nr 94. Według Geoportalu ma tę samą wysokość, co Grodzisko – 512,8 m n.p.m. i są to dwa najwyższe wzniesienia Wyżyny Olkuskiej. Obydwa te ostańce znajdują się w odległości ok. 450 m od siebie – Grodzisko jest wysunięte dalej na południowy zachód.

Witkowe Skały – grupa ostańców na wierzchowinie Wyżyny Olkuskiej, w miejscowości Szklary. Znajdują się na orograficznie prawych zboczach Doliny Szklarki, przy czerwonym okrężnym szlaku turystycznym wiodącym górną częścią tej doliny. Stanowią kulminację wzniesienia o wysokości 493 m n.p.m. Znajdują się wśród pól uprawnych, z dala od zabudowań i w dużym stopniu są już zarośnięte lasem, ale widoczne są ponad drzewami.

Wschodni Mur – ostaniec na wierzchowinie Wyżyny Olkuskiej. Znajduje się w grupie Słonecznych Skał na orograficznie prawym zboczu Doliny Szklarki, w obrębie miejscowości Jerzmanowice, w odległości około 2,2 km na południe od drogi krajowej nr 94. Należy do tzw. Ostańców Jerzmanowickich. Wszystkie ostańce wchodzące w skład Słonecznych Skał są pomnikami przyrody.

Zegar – jaskinia w miejscowości Strzegowa w województwie małopolskim, w powiecie olkuskim, w gminie Wolbrom. Nazywana jest również Jaskinią Zegarową. Znajduje się w lewych zboczach Doliny Wodącej, w Dolnych Skałach na wzniesieniu Zegarowych Skał na Wyżynie Częstochowskiej.

Źródło Będkówki – główne wywierzysko dające początek potokowi Będkówka w Dolinie Będkowskiej na Wyżynie Olkuskiej. Znajduje się na wysokości 349 m n.p.m. u podnóży lewych zboczy Doliny Będkowskiej. Dolina powyżej źródła jest bezwodna. Mimo że jest tam koryto potoku, miejscami nawet głębokie, woda płynie nim tylko po dużych opadach deszczu.

Źródło Hydrografów – źródło w dolinie Dłubni, na Wyżynie Olkuskiej, w Imbramowicach.

Źródło Świętojańskie – źródło krasowe stałe znajdujące się w Krakowie na wschód od Tyńca. Od 1997 r. stanowi jedyny pomnik przyrody na terenie Krakowa będący źródłem.

Żytnia Skała – ostaniec na wierzchowinie Wyżyny Olkuskiej w miejscowości Bębło w województwie małopolskim, w powiecie krakowskim, w gminie Wielka Wieś. Skała położona jest na łąkach po południowej stronie drogi krajowej nr 94 i jest z niej widoczna. Znajduje się w granicach Parku Krajobrazowego Dolinki Krakowskie. Z drogi asfaltowej przez Bębło prowadzi do niej pomiędzy domami nieznakowana droga szutrowa.