45 Starożytny Egipt

Starożytny Egipt – wysoko rozwinięta cywilizacja starożytnego Bliskiego Wschodu położona w północno-wschodniej Afryce w dolinie i delcie Nilu. W okresie największego rozkwitu obejmująca swoim zasięgiem także Nubię (Kusz) oraz Punt na południu, Syropalestynę (Retenu) na północnych rubieżach azjatyckich, oraz tereny libijskie na północnym zachodzie.

Anasyrma – zaobserwowany w V wieku p.n.e. przez Herodota, a później przez Diodora Sycylijskiego w I wieku p.n.e. staroegipski rytuał dobrowolnego obnażania przez kobiety swoich genitaliów. Także ana-suromai.

Bandaż - płat bądź wstęga gazy, płótna, muślinu bądź innej tkaniny a także dzianiny a nawet tkanino-dzianiny; stosowany do mocowania opatrunków. W sprzedaży występuje najczęściej w postaci rolek taśmy.Bandaż gipsowy - stosowany do unieruchomienia złamanej kończyny; po zwilżeniu, nałożony na złamaną kość, tworzy twardą skorupę.Bandaż elastyczny - wykonany z elastycznej tkaniny; stosowany dla powstrzymania krwawienia ; używany także w przypadku złamania żeber, do unieruchomienia złamań i innych urazów narządów ruchu.

Chepesz (chopesz) – rodzaj sierpowatego miecza (szabli) używanego na starożytnym Bliskim Wschodzie od III tysiąclecia p.n.e. do ok. 1300 p.n.e., i znanego przede wszystkim z Egiptu. W tamtejszej ikonografii występuje również jako insygnium bóstw i symboliczna broń faraonów.

Dziewięć Łuków – hieroglificzne określenie wrogów starożytnego Egiptu.

Egipt ptolemejski – okres hellenistyczny w historii starożytnego Egiptu, który rozpoczął się wraz ze śmiercią Aleksandra Macedońskiego i podziałem jego imperium przez diadochów, a zakończył wkroczeniem legionów rzymskich Oktawiana Augusta oraz samobójczą śmiercią ostatniej królowej Kleopatry VII i Marka Antoniusza

Grobowiec Tutanchamona – grobowiec będący miejscem spoczynku Tutanchamona, faraona z XVIII dynastii rządzącego starożytnym Egiptem w latach 1333-1323 p.n.e. Odkryty został przez Howarda Cartera i Georga Carnarvona w listopadzie 1922 roku. Ze względu na fakt, iż był to jedyny znaleziony niesplądrowany grobowiec faraona z zachowanym bogatym wyposażeniem i zawierał on jedyną zachowaną in situ mumię w Dolinie Królów, jego odkrycie stało się sensacją medialną i naukową. Dolina Królów znajduje się w pobliżu miasta Luksor.

Herakleopolis – stolica Dolnego Egiptu w starożytnym Egipcie w czasie IX i X dynastii. W czasach późniejszych traciła na ważności. Obecnie jest to miasto Ihnasijja, w 2006 roku liczyło 37 174 mieszkańców.

Hyksosi – termin określający niejednorodną etnicznie grupę ludów zachodnioazjatyckich przybyłych do delty Nilu ok. 1650–1540 p.n.e. w tak zwanym Drugim Okresie Przejściowym.

Hypogeum, hipogeum – podziemne pomieszczenie na planie koła, czasem z niewielką nadbudówką nadziemną, zwykle przeznaczone na grób albo miejsce kultu.

Jezioro Karun – jezioro w północnym Egipcie w gubernatorstwie Fajum o powierzchni 233 km². Położone ok. 80 km na południowy zachód od Kairu. Na jego obszarze i w okolicach utworzono Rezerwat jeziora Karun.

Kadesz nad Orontesem, Kadesz, Kedesz, Kinza – miasto i twierdza w starożytnej Syrii, utożsamiane ze wzgórzem Nebi Mend nad Orontesem nieopodal Homs.

Kultura badaryjska, kultura Badari – nazwa niniejszej jednostki kulturowej związana jest z eponimicznym stanowiskiem w Al-Badari. Następowała po kulturze taskiej. Zespół zjawisk kulturowych utożsamianych z chalkolityczną kulturą badaryjską obejmował swym zasięgiem tereny Górnego Egiptu między Matmar a Qau. Kultura rozwijała się od ok. 4500 do ok. 3800 p.n.e., była współczesna kulturze Fajum A w Dolnym Egipcie. Uległa wpływom mezopotamskim. Ustąpiła kulturze Nagada I.

Mammisi – miejsce narodzin. Nazwa nadana przez Champolliona małym budowlom wznoszonym w okresie panowania dynastii Ptolemejskiej przed pylonami prowadzącymi do sali hypostylowej. Obiekty te otaczał perystyl. Do takiej kaplicy przenoszono podczas obrzędu narodzin boga-króla posąg bogini-matki. Najlepiej zachowane mammisi znajdują się w świątyniach w Denderze, Edfu i na wyspie File.

Mastaba – rodzaj grobowca spotykanego w starożytnym Egipcie, mającego kształt ściętego ostrosłupa na prostokątnym planie.

Medinet Habu – położone w Tebach Zachodnich w Egipcie ruiny zespołu świątyni Totmesa III, świątyni grobowej i pałacu Ramzesa III. W skład zespołu wchodzi także kilka kaplic związanych z kultem Amona. Do najpiękniejszych zabytków należy Brama Południowa, znajdująca się pomiędzy dwiema wieżami.

Medycyna starożytnego Egiptu – medycyna w starożytnym Egipcie, dostępna ówcześnie wiedza o zdrowiu i chorobach człowieka oraz o sposobach ich leczenia i zapobiegania im. Medycyna starożytna miała częściowo charakter magiczno-religijny, a częściowo empiryczno-racjonalny. W świątyniach szkolono lekarzy wielu specjalności, wykonywano zabiegi chirurgiczne, opracowywano receptury leków itp. Działał system opieki zdrowotnej, który wywarł wpływ na późniejszy rozwój medycyny w Grecji i Rzymie.

Kultura Merimde – neolityczna kultura archeologiczna z IV tysiąclecia p.n.e. w północnej części Egiptu udokumentowana w Merimde-Bani Salama (spotyka się też wersję nazwy: Merimde Beni Salama w delcie Nilu.

Migdol – zachodniosemickie określenie warownej wieży lub podobnego umocnienia występującego na starożytnym Bliskim Wschodzie w architekturze świeckiej i sakralnej. Również pochodna od tego nazwa topograficzna.

Muzeum Egipskie w Berlinie, – miejskie muzeum stolicy Niemiec Berlina, w którym znajduje się kolekcja zabytków starożytnego Egiptu.

Muzeum Egipskie w Kairze, Muzeum Kairskie – muzeum sztuki egipskiej w stolicy Egiptu, Kairze, założone w 1835 roku.

Nabta Playa (arab:نبتة) – wyschnięte jezioro na terenie Pustyni Zachodniej w muhafazie Nowa Dolina w południowym Egipcie.

Nagada I - zwana również kulturą amrańską zapoczątkowała w Egipcie okres zwany Predynastycznym; koncentrowała się w zespole stanowisk położonych ok. 30 km na północ od Luksoru, na zachodnim brzegu Nilu w Górnym Egipcie. W swojej wczesnej fazie ma wiele wspólnego z kulturą Badari zwłaszcza pod względem technologii, kultury materialnej, natomiast odrębny charakter przejawia w zakresie wyrobów rzemieślniczych.

Nagada II – zwana również kulturą gerzeńską – kultura archeologiczna, rozwijająca się terenach starożytnego Egiptu przez w przybliżeniu 300 lat, od ok. 3500 do 3200 r. p.n.e. W okresie tym wyróżniane są podokresy a, b oraz c.

Nemes – słowo pochodzenia greckiego, używane dla oznaczenia chusty wiązanej w charakterystyczny sposób przez starożytnych Egipcjan zapewne dla osłony przed słońcem. Chustę taką wiązano w ten sposób, że osłaniała ona czoło, barki i plecy. Chusta w złoto-błękitne pasy uważana była za jedną z koron królewskich. W ceremoniale dworskim używana była dla osłony peruki króla. Była odpowiednio układana i drapowana dla osiągnięcia charakterystycznego kształtu geometrycznego. Przykładem takiej chusty jest nemes Wielkiego Sfinksa w Gizie.

Nom – w starożytności i wczesnym średniowieczu egipska jednostka terytorialno-administracyjna kraju, odpowiednik okręgu, województwa, prowincji lub powiatu.

Nowe Państwo – okres w dziejach starożytnego Egiptu, trwający od XVI do XI wieku p.n.e. czas panowania XVIII, XIX i XX dynastii. Nowe Państwo poprzedzał Drugi Okres Przejściowy, po jego upadku nastąpił Trzeci Okres Przejściowy.

Paran – pustynia położona współcześnie w granicach Egiptu, kilkakrotnie wzmiankowana w Starym Testamencie.

Pektorał, napierśnik – rodzaj biżuterii świeckiej lub religijnej noszonej na piersi, zapinanej od tyłu. Obecnie oznacza ozdobny krzyż noszony na piersi przez wyższe duchowieństwo.

Muzeum Petriego, właściwie Muzeum Archeologii Egipskiej Petriego – muzeum historii starożytnej Egiptu noszące imię angielskiego egiptologa prof. Williama Flindersa Petriego. Jest muzeum uniwersyteckim pod pieczą Instytutu Archeologii Uniwersytetu College London (UCL) w Londynie.

Pisarz - przedstawiciel warstwy społecznej Starożytnego Egiptu, był osobą wykształconą, posiadającą umiejętność pisma. Zajmował uprzywilejowaną pozycję w egipskim społeczeństwie - wykształcenie otwierało mu szeroką drogę awansu. Pisarze tworzyli trzon egipskiego systemu administracyjnego, potrzebnego do odgórnego koordynowania gospodarki państwa. Wśród pisarzy istniało rozwarstwienie klasowe - najniżsi rangą pracowali jako gminni skrybowie, najwyżsi zajmowali czołowe urzędy w państwie i mieli kluczowy wpływ na jego politykę.

Przejście przez Morze Czerwone – cudowne wydarzenie opisane w Księdze Wyjścia.

Pylon – wieża o prostokątnej podstawie, wznoszona parami i zwężająca się ku górze (trapezoidalna).

Serdab – jest to niewielka komora wewnątrz mastaby lub piramidy, w której ustawiony był posąg zmarłego. Serdaby były całkowicie odizolowane od reszty pomieszczeń, a jedynie wąska szpara w murze służyła do przenikania dymów z kadzidełek rytualnych i umożliwiała obejrzenie posągu.

Serech − w starożytnym Egipcie prostokątna, pionowa ramka stanowiąca wizerunek pałacu w postaci planu, poprzedzonego frontalnym przedstawieniem fasady i w związku z tym podzielona na dwie nierówne części. W górnej, mniejszej zapisywano imię władcy, w większej przedstawiano fasadę pałacu lub sarkofagu. Cała ramka była zwieńczona wizerunkiem sokoła, symbolizującego boga Horusa lub - rzadko - zwierzęcia Seta, jak w przypadku władców Peribsena i Chasechema (Chasechemui). Całość stanowi zapis Horusowego imienia władcy.

Stare Państwo – okres w dziejach starożytnego Egiptu obejmujący lata ok. 2675–2170 p.n.e., przypadający na rządy III – VI dynastii.

Szaduf (szabuf) – rodzaj żurawia wynalezionego w starożytnym Egipcie i służącego do przelewania wody.

Ślepe wrota – płaskorzeźba na ścianie przedstawiająca drzwi, umieszczana na wewnętrznej lub zewnętrznej ścianie grobowca (mastaby), stosowana w architekturze starożytnego Egiptu. Ślepe wrota były symbolicznym wejściem do świata pozagrobowego. Nad nimi umieszczano stelę z imieniem i wizerunkiem zmarłego, a przed nimi stół przeznaczony do składania ofiar.

Średnie Państwo – okres w historii starożytnego Egiptu obejmujący panowanie XI i XII, a według niektórych również XIII dynastii, w latach od ok. 2050 do ok. 1760 p.n.e. Jego cechą charakterystyczną był powrót do politycznej jedności i odbudowa potęgi egipskiej monarchii.

Trzeci Okres Przejściowy – epoka w historii Starożytnego Egiptu trwająca od śmierci faraona Ramzesa XI z XX dynastii w roku 1070 p.n.e. do koronacji faraona Psametycha I z XXVI dynastii w roku 664 p.n.e.

Ugarit (Ugaryt) – starożytne miasto-państwo i port o znaczeniu międzynarodowym, na terenie antycznego Kanaanu, leżące na wybrzeżu Morza Śródziemnego, obecnie w Syrii. Odkryte w 1929 roku przez francuską ekspedycję archeologiczną prowadzoną przez Claude Schaeffera na terenie tell Ras Szamra, na północnych przedmieściach Latakii.

Wielkie Muzeum Egipskie – planowane muzeum sztuki starożytnego Egiptu, którego częściowe otwarcie przewidywane było w 2018 roku. Muzeum ma wystawiać m.in. wyposażenie grobowca Tutanchamona.

Wyjście Izraelitów z Egiptu, Exodus – wydarzenie z historii Izraelitów opisane przede wszystkim w Księdze Wyjścia i Liczb, obejmujące uwolnienie Izraelitów z Egiptu oraz ich wędrówkę przez Synaj do Palestyny, będącej Ziemią Obiecaną.

Zoomorfizm – przedstawianie w kształcie zwierzęcym bóstw, pojęć oderwanych itp. Starożytni Egipcjanie przedstawiali swoich bogów jako pół ludzi, pół zwierzęta. Czczono także te zwierzęta, które symbolizowały bóstwa, np. jeżeli czczono Horusa, to także sokoły.