57 Toinowate

Toinowate – rodzina roślin okrytonasiennych z rzędu goryczkowców. Obejmuje ponad 4,5 tys. gatunków łączonych w ok. 400 rodzajów. Toinowate występują głównie na obszarach tropikalnych i subtropikalnych. Rośliny drewniejące są najbardziej zróżnicowane w wilgotnych lasach równikowych i na mokradłach w Azji południowo-wschodniej, rośliny zielne zajmują głównie siedliska okresowo suche. Zasięg nielicznych rodzajów sięga strefy umiarkowanej. W Polsce rosną dwa gatunki rodzime z rodzajów barwinek Vinca i ciemiężyk Vincetoxicum. Wielu przedstawicieli wykorzystywanych jest jako źródło związków wykorzystywanych w medycynie i wartościowego drewna. Rośliny z licznych rodzajów uprawiane są jako ozdobne.

Acokanthera – rodzaj roślin z rodziny toinowatych (Apocynaceae). Obejmuje 5 gatunków występujących na Półwyspie Arabskim oraz w Afryce wschodniej, równikowej i południowej. Są to rośliny trujące. Ekstrakt z drewna wraz z sokiem mlecznym wilczomlecza oraz żywicą akacji służył do trucia grotów strzał. W truciźnie tej maczano też kolczaste owoce buzdyganka naziemnego i wysypywano je na ścieżkach w celu zabicia osób po nich wędrujących. Śmierć następuje w ciągu 20 minut po dostaniu się do krwiobiegu.

Adenium – rodzaj roślin z rodziny toinowatych. Obejmuje w zależności od ujęcia 5–6 gatunków lub tylko jeden gatunek z 5 podgatunkami. Rośliny te występują w tropikalnej i subtropikalnej Afryce kontynentalnej oraz na Półwyspie Arabskim i wyspie Sokotra. Związane są z siedliskami suchymi i dlatego są kserofitami o zgrubiałych, gruboszowatych pniach.

Adenium arabskie, adenium opasłe – gatunek rośliny z rodziny toinowatych (Apocynaceae). Rośnie dziko w Afryce środkowej i północno-wschodniej oraz na Półwyspie Arabskim.

Aganonerion polymorphum – gatunek rośliny z monotypowego rodzaju Aganonerion Pierre ex C. J. Spire in C. J. Spire et A. Spire, Caoutchouc Indo-Chine 43. 1906 z rodziny toinowatych (Apocynaceae). Występuje w południowo-wschodniej Azji.

Aganosma – rodzaj roślin z rodziny toinowatych (Apocynaceae). Obejmuje 9 gatunków występujących w południowo-wschodniej Azji. Wykorzystywane są jako substytut kawy i herbaty.

Allamanda przeczyszczająca – gatunek pnącza z rodziny toinowatych. Pochodzi z północnych rejonów Ameryki Południowej. Jest uprawiany.

Alstonia (Alstonia) – rodzaj roślin z rodziny toinowatych. Należą do niego 43 gatunki roślin. Występują one w strefie międzyzwrotnikowej w Azji, Afryce, w północnej Australii i na wyspach Oceanii oraz w Ameryce Środkowej. Są to drzewa i krzewy zawierające sok mleczny z alkaloidami. Alstonia szkolna wykorzystywana jest jako roślina lecznicza. Dawniej także bardzo lekkie drewno tego gatunku służyło do wyrobu tabliczek szkolnych.

Alstonia szkolna – gatunek roślin z rodziny toinowatych. Występuje w Azji od Chin i Indii na południe i wschód, także w Australii i Nowej Gwinei. Rośnie do rzędnej 1000 m n.p.m. w lasach mieszanych i w zadrzewieniach wiejskich. Wykorzystywana jest jako roślina lecznicza – stosowana przy bólach głowy, grypie i chorobach układu oddechowego. Dawniej bardzo lekkie drewno tego gatunku służyło do wyrobu tabliczek szkolnych. Wciąż wykorzystywane jest także do wyrobu trumien.

Alyxia (Alyxia) – rodzaj roślin należących do rodziny toinowatych. Należy do niego 106 gatunków roślin. Rośliny z rodzaju Alyxia występują w południowo-wschodniej Azji, Chinach, Malezji, Australii, Nowej Kaledonii i wyspach Pacyfiku.

Alyxia buxifolia Banks ex R. Br. – gatunek roślin z rodziny toinowatych..

Amzonia – rodzaj roślin należący do rodziny toinowatych. Obejmuje 19 gatunków. Występują one we wschodniej części basenu Morza Śródziemnego, w Japonii i Ameryce Północnej. Rośliny te zasiedlają lasy, brzegi rzek i wysychające latem mokradła. Kilka gatunków uprawianych jest jako rośliny ozdobne.

Aspidosperma biała, quebracho białe – gatunek drzewa z rodziny toinowatych. Występuje w Ameryce Południowej.

Barwinek – rodzaj roślin z rodziny toinowatych (Apocynaceae). Należy do niego 5 gatunków. Występują one w Europie, zwłaszcza południowej, oraz północnej Afryce i zachodniej Azji. Jeden gatunek rośnie w Azji środkowej w rejonie Samarkandy i Fergany. W uprawie szeroko rozpowszechnione są zwłaszcza dwa gatunki – barwinek pospolity i barwinek większy, z których pierwszy rośnie także dziko w Polsce, poza tym oba są też w Polsce uprawiane. Rośliny te występują w lasach i zaroślach, na skałach wapiennych. Uprawiane są jako lecznicze i ozdobne, w tym w postaci odmian pstrolistnych i pełnokwiatowych.

Barwinek pospolity – gatunek rośliny należący do rodziny toinowatych (Apocynaceae). Rośnie dziko w zachodniej, wschodniej, południowej i środkowej Europie, brak go w Skandynawii. Jest jedynym gatunkiem barwinka występującym w Polsce w stanie dzikim. W rozproszonych stanowiskach występuje niemal na całym niżu. W górach spotykany jest rzadziej. Jest również uprawiany jako roślina ozdobna.

Catharanthus lanceus – gatunek rośliny należący do rodziny toinowatych (Apocynaceae). Występuje endemicznie na Madagaskarze, w prowincjach Antananarywa, Fianarantsoa oraz Toamasina.

Catharanthus ovalis – gatunek rośliny należący do rodziny toinowatych (Apocynaceae). Występuje endemicznie w środkowej i południowej części Madagaskaru, w prowincjach Fianarantsoa oraz Toliara. Można to spotkać między innymi w Parku Narodowym Isalo.

Catharanthus trichophyllus – gatunek rośliny należący do rodziny toinowatych (Apocynaceae). Występuje endemicznie na Madagaskarze, w prowincjach Antsiranana, Mahajanga oraz Toamasina. Można to spotkać między innymi w Parku Narodowym Ankarafantsika oraz Parku Narodowym Marojejy.

Cerbera manghas – gatunek rośliny z rodziny toinowatych, pochodzący z tropikalnych rejonów Oceanu Indyjskiego i Pacyfiku. Roślina rozprzestrzenia się hydrochorycznie, dzięki owocom dryfującym wzdłuż wybrzeża. Preferuje zaplecze namorzynów. Roślina zawiera silnie trujący sok mleczny. Najbardziej toksyczne jest bielmo nasion. Zawarty w nich glikozyd nasercowy zwany cerberyną może spowodować śmierć.

Cerbera złocista – gatunek rośliny z rodziny toinowatych, pochodzący z tropikalnych rejonów Oceanu Indyjskiego i Pacyfiku. Roślina rozprzestrzenia się hydroforycznie, dzięki owocom dryfującym wzdłuż wybrzeża. Preferuje zaplecze namorzynów. Roślina zawiera silnie trujący sok mleczny. Najbardziej toksyczne jest bielmo nasion. Zawarty w nich glikozyd nasercowy zwany cerberyną może spowodować śmierć, stąd zwyczajowa nazwa "drzewo samobójców".

Ciemiężyk – rodzaj roślin należący do rodziny toinowatych. Obejmuje w zależności od ujęcia od kilkunastu do około 70 gatunków. W węższym ujęciu są to gatunki występujące w Europie i południowo-zachodniej Azji. Trzy gatunki europejskie są inwazyjne w Ameryce Północnej. W Polsce rośnie jeden gatunek – ciemiężyk białokwiatowy. W szerszym ujęciu są to rośliny rozprzestrzenione na rozległych obszarach Starego Świata.

Ciemiężyk białokwiatowy, ciemiężyk lekarski – gatunek rośliny z rodziny toinowatych (Apocynaceae). Występuje w Europie Południowej, Środkowej i Wschodniej, w Afryce Północnej, w Turcji i na Kaukazie. W Polsce jest dość pospolity na niżu i w niższych położeniach górskich.

Funtumia sprężysta, tasiemcza sprężysta – gatunek roślin z rodziny toinowatych. Tropikalne drzewo rosnące w krajach Afryki.

Hoja – rodzaj roślin z rodziny toinowatych (Apocynaceae). Należy do niego ok. 200 gatunków pnączy lub niewysokich krzewów, pochodzących z południowo-wschodniej Azji, Nowej Gwinei i Australii. W kwiaciarstwie hoja bywa błędnie nazywana woskownicą, mimo że nazwa woskownica jest zarezerwowana dla innej rośliny.

Hoja piękna – gatunek rośliny z rodziny toinowatych (Apocynaceae). Często (błędnie) nazywana bywa woskownicą. Pochodzi z Birmy i wyspy Jawa. W wielu krajach świata jest uprawiana jako roślina ozdobna.

Hoja różowa – gatunek rośliny z rodziny toinowatych (Apocynaceae). Często (błędnie) nazywana bywa woskownicą. Pochodzi z rejonu Azji Południowo-Wschodniej – Chin, Malezji, Wietnamu i wysp Japonii.

Iboga narkotyczna – gatunek krzewu należący do rodziny toinowatych (Apocynaceae). Rośnie w tropikalnych rejonach środkowej i zachodniej Afryki. Skórka korzenia zawiera alkaloidy, głównie ibogainę. Stosowany jest on do zwalczania uczucia głodu i zmęczenia oraz jako afrodyzjak. W większych dawkach powoduje halucynacje i wykorzystywany jest do nawiązywania kontaktu ze zmarłymi.

Katarantus, zabarwian (Catharanthus) – rodzaj rośliny należący do rodziny toinowatych (Apocynaceae). Obejmuje 8 gatunków, z czego 7 jest endemicznych dla Madagaskaru. Ósmy gatunek, C. pusillus, występuje naturalnie na terenie Indii i Sri Lanki. Katarantus różowy, jeden z endemitów Madagaskaru, został rozpowszechniony na całym świecie jako roślina ozdobna.

Katarantus różowy, barwinek różowy, zabarwian różowy – gatunek rośliny należący do rodziny toinowatych (Apocynaceae), endemicznie występujący na Madagaskarze. Popularna nazwa polska jest myląca, wynika z pierwotnego zaklasyfikowania tego gatunku przez Karola Linneusza do rodzaju barwinek (Vinca). Później został jednak wyodrębniony rodzaj katarantus Catharanthus i do niego został zaliczony. W stanie dzikim jest gatunkiem zagrożonym. Jest uprawiany w strefie tropikalnej i subtropikalnej. W klimacie umiarkowanym jako ozdobna roślina doniczkowa i szklarniowa. Ma właściwości toksyczne, ale też wykorzystywana jest w lecznictwie w niektórych postaciach białaczki.

Mandevilla boliviensis – gatunek rośliny należący do rodziny toinowatych. W Polsce znana jest też pod nieprawidłową nazwą dipladenia lub Dipladenia boliviensis. Pochodzi z Ameryki Północnej i Środkowej: Kostaryka, Brazylia, Boliwia, Kolumbia, Ekwador (Tungurahua), Peru (Cajamarca). W Polsce i w innych krajach jest uprawiana jako roślina ozdobna.

Mandevilla sanderi – gatunek rośliny należący do rodziny toinowatych. W Polsce znana jest też pod nieprawidlową nazwą dipladeni lub dipladeni błyszczącej. Pochodzi z Ameryki Południowej (Brazylia), w Polsce jest uprawiana jako roślina ozdobna. Cała roślina jest trująca.

Mandewila (Mandevilla) – rodzaj roślin należący do rodziny toinowatych. W Polsce rośliny te znane są głównie pod nazwą dipladenii. Gatunkiem typowym jest Mandevilla suaveolens Lindl. Do rodzaju Mandevilla należy ok. 200 gatunków roślin występujących głównie w Ameryce Południowej.

Mleczara – rodzaj roślin z rodziny toinowatych, liczący 2 gatunki. W stanie dzikim występuje w gorących i ciepłych obszarach Azji i Afryki.

Mleczara olbrzymia, kalotropis olbrzymi – gatunek rośliny z rodziny toinowatych, pochodzący z tropikalnych rejonów Azji: Iran, Chiny, Półwysep Indyjski, Indochiny, Malezja). Roślina zawiera trujący sok mleczny.

Mleczara wyniosła – gatunek rośliny z rodziny toinowatych. Popularnie nazywana jest jabłkiem Sodomy. Występuje naturalnie w Afryce Północnej oraz Azji Zachodniej i Południowej. Wykorzystywana jest w medycynie.

Obojnik – rodzaj roślin z rodziny toinowatych. Obejmuje około 250 gatunków. Rośliny te występują na obszarach tropikalnych i w strefie klimatu umiarkowanego ciepłego, w Azji sięgając jednak Syberii. Centrum zróżnicowania jest Madagaskar, gdzie rośnie około 100 gatunków, poza tym w Afryce i Azji.

Obwojnik (Periploca) – rodzaj należący do rodziny toinowatych (Apocynaceae). Należy do niego 12 gatunków występujących w południowej Europie, Azji Wschodniej i Afryce Północnej i tropikalnej. Kilka gatunków ma własności lecznicze, niektóre są uprawiane jako rośliny ozdobne, poza tym wykorzystywane są jako źródło drewna opałowego, włókien, służą jako pasza i do wyrobu barwników.

Ochrosia – rodzaj roślin z rodziny toinowatych (Apocynaceae). Obejmuje 44 gatunki. Występują one na Maskarenach i Seszelach, w Malezji, Australii i wyspach zachodniej Oceanii. Ochrosia elliptica – gatunek rosnący od tropikalnej Australii po Nową Kaledonię ma jadalne owoce. Szereg innych gatunków ma znaczenie użytkowe dostarczając drewna, barwników i jest wykorzystywanych w lecznictwie.

Odontadenia – rodzaj roślin z rodziny toinowatych (Apocynaceae). Obejmuje 20 gatunków. Rośliny te rosną w tropikalnej części kontynentów amerykańskich. Niektóre są uprawiane jako rośliny ozdobne. W Kolumbii sadzone są jako naturalne repelenty przeciw pchłom, wszom i komarom.

Oleander pospolity – gatunek rośliny z rodziny toinowatych (Apocynaceae). Jedyny przedstawiciel rodzaju oleander Nerium. Występuje na całym obszarze śródziemnomorskim od Maroka i Portugalii na wschód aż po południową Azję – prowincję Junnan w południowych Chinach i Mjanmę. Jest uprawiany jako roślina ozdobna w wielu krajach świata; w klimacie ciepłym występuje jako gatunek introdukowany na wszystkich kontynentach. W naturze rośnie zwykle w miejscach wilgotnych – wzdłuż strumieni i w wadi.

Pachypodium – rodzaj roślin (sukulentów z rodziny toinowatych, obejmujący około 16 gatunków drzew i krzewów występujących w większości na Madagaskarze, pozostałe w Namibii. Nazwa nawiązuje do nabrzmiałej części pnia, gdzie jest magazynowana woda w sezonie suchym. Pień i gałęzie pokryte są kolcami w skupiskach po 2 lub 3. Gatunki występujące na Madagaskarze są zagrożone wyginięciem.

Pachypodium Lamera – gatunek rośliny z rodziny toinowatych (Apocynaceae). Pochodzi z Madagaskaru gdzie w naturalnych warunkach osiąga do 10 m wysokości.

Plumeria, znana także jako Kwiat Lei – rodzaj roślin z rodziny toinowatych. Należy tu 7-8 gatunków pochodzących z Ameryki Środkowej. Nazwę nadano dla upamiętnienia francuskiego botanika Charlesa Plumiera.

Plumeria biała – gatunek niewielkiego drzewa z rodziny toinowatych. Pochodzi z Karaibów. Obecnie w całych tropikach jedna z bardziej rozpowszechnionych i popularnych roślin ozdobnych.

Prestonia – rodzaj roślin z rodziny toinowatych (Apocynaceae).

Rauwolfia żmijowa, zgrzyn żmijowy – roślina z rodziny toinowatych, występująca w Azji południowej i południowo-wschodniej, od Indii do Chin. Zawiera znaczne ilości aktywnych alkaloidów i z tego względu stanowi surowiec zielarski.

Stapelia – rodzaj roślin należący do rodziny toinowatych, liczący około 39 gatunków pochodzących z południowej Afryki.

Stefanotis (Stephanotis) – rodzaj roślin z rodziny toinowatych (Apocynaceae). Należy do niego 5 do 15 gatunków (w zależności od ujęcia systematycznego, pochodzących z tropikalnych obszarów Azji, Afryki i Madagaskaru.

Stefanotis bukietowy – gatunek roślin z rodziny toinowatych. Pochodzi z Madagaskaru.

Strofant wdzięczny, skrętnik wdzięczny – gatunek rośliny z rodziny toinowatych (Apocynaceae). Pochodzi z ciepłych regionów Afryki. Jest uprawiany w wielu krajach.

Tewecja peruwiańska – gatunek rośliny z rodziny toinowatych, pochodzący z tropikalnych rejonów Ameryki. Roślina zawiera silnie trujący sok mleczny. Najbardziej toksyczne są nasiona. Zawarty w nich glikozyd nasercowy może spowodować śmierć po spożyciu nawet tylko jednego owocu.

Toina – rodzaj roślin z rodziny toinowatych (Apocynaceae). Rodzaj liczy 9 gatunków, występujących w umiarkowanej strefie Ameryki Północnej, Europy i Azji. Znaczenie użytkowe ma toina konopiowata A. cannabinum uprawiana w USA jako roślina lecznicza, włóknista i przemysłowa.

Toina wenecka, toja syberyjska – gatunek rośliny z rodziny toinowatych (Apocynaceae). Występuje w stanie dzikim w Azji Środkowej i Zachodniej, na Syberii, na Kaukazie, Krymie oraz w południowo-wschodniej Europie.

Tojowiec kondurango, kondurango – gatunek rośliny z rodziny trojeściowatych (Asclepiadaceae). Pochodzi z Andów na obszarze Kolumbii, Ekwadoru i Peru.

Trojeściowate (Asclepiadaceae) – rodzina roślin z rzędu goryczkowców. W nowszych systemach klasyfikacyjnych należące tu rośliny włączane są do toinowatych, jako podrodzina Asclepioideae. Takson w ujęciu Cronquista liczył ok. 3000 gatunków w około 250 rodzajach, zamieszkujących głównie obszary tropikalne i subtropikalne. Nieliczni przedstawiciele zamieszkują także klimat umiarkowany.

Trojeść – rodzaj roślin z rodziny toinowatych (Apocynaceae). Obejmuje według różnych źródeł od ok. 100–120 do ponad 200 gatunków. Rośliny te występują w Ameryce Północnej i Środkowej, gdzie rosną w lasach, na terenach skalistych i nieużytkach, rzadziej na mokradłach. Niektóre gatunki zostały rozpowszechnione jako uprawne. Trojeść amerykańska A. syriaca należy do gatunków już zadomowionych w Polsce i potencjalnie inwazyjnych. Młode pędy niektórych gatunków są jadalne, w większości jednak posiadają trujący sok mleczny. Spożywające go larwy motyla Danaus plexippus stają się dzięki temu toksyczne dla ptaków. Niezwilżalne włoski nasienne trojeści amerykańskiej stanowią surowiec zwany jedwabiem roślinnym, używanym do wyrobu pasów ratunkowych, materacy, materiałów izolacyjnych, z włókien z pędów wyrabia się także tkaniny i papier. Gatunek ten i niektóre inne uprawiane są także jako rośliny ozdobne i miododajne. Trojeść okazała wykorzystywana jest w przemyśle kosmetycznym.

Trojeść amerykańska – gatunek rośliny z rodziny toinowatych, w systemie Cronquista z rodziny trojeściowatych. Pochodzi z północno-wschodniej i północno-środkowej części Stanów Zjednoczonych oraz przyległych obszarów Kanady. We florze Polski antropofit zadomowiony, kenofit. Cenna roślina miododajna. Gatunek inwazyjny ujęty na liście inwazyjnych gatunków stwarzających zagrożenie dla Unii Europejskiej, wymieniony w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 września 2011 r. w sprawie listy roślin i zwierząt gatunków obcych, które w przypadku uwolnienia do środowiska przyrodniczego mogą zagrozić gatunkom rodzimym lub siedliskom przyrodniczym.