55 Grupy etniczne

Grupa etniczna – grupa ludzi, identyfikujących się ze sobą w oparciu o wspólne doświadczenia społeczne, kulturowe, narodowe oraz historyczne. Przynależność do grupy etnicznej najczęściej wiąże się ze wspólnym dziedzictwem kulturowym, językiem, strukturą społeczną, wierzeniami, rytuałami, kuchnią, ubiorem czy wyglądem zewnętrznym.

Abazyni, Abazyjczycy – rdzenna ludność północnego Kaukazu, blisko spokrewniona z Czerkiesami. Zamieszkują północne stoki Kaukazu, głównie w Karaczajo-Czerkiesji, a także w niewielkich grupach w Adygei w okolicach Kisłowodska. Około 60% to ludność wiejska.

Arakanowie, Arakańczycy – grupa etniczna w Mjanmie, zamieszkująca zachodnie wybrzeże Birmy, a także przygraniczne tereny Bangladeszu. Posługują się językiem arakańskim, blisko spokrewnionym z birmańskim. Większość wyznaje buddyzm w odmianie południowej therawada.

Arboresze, alb. Arbëreshë – grupa etniczna zamieszkująca głównie Kalabrię we Włoszech. Uważają się za potomków Albańczyków, którzy począwszy od schyłku średniowiecza migrowali z Bałkanów do Italii. Są grekokatolikami.

Arumuni, Aromuni – zbiorcza nazwa obejmująca różne romańskojęzyczne grupy etniczne zamieszkujące Bałkany. Liczebność grupy to około 200 tysięcy osób.

Arwanici – nieuznawana oficjalnie przez rząd Grecji jako mniejszość narodowa lub etniczna ludność pochodzenia bałkańskiego, posługująca się językiem własnym, będącym dialektem języka albańskiego. Mimo zbliżonego języka, greccy Arwanici, oprócz grupy zamieszkałej w północno-zachodniej części kraju nie zgadzają się na wiązanie ich z narodowością albańską. Są wyznania prawosławnego. W przeszłości szczególnie mocno związani byli z żeglugą i handlem, dysponując flotyllami statków kupieckich, przystosowanych też do udziału w bitwach morskich. Uczestniczyli w greckich powstaniach i w bieżącym życiu gospodarczym i politycznym. Bez zaangażowania ich statków i okrętów oraz masowego udziału Arwanitów w walce wyzwoleńczej na lądzie stałym, nie byłoby możliwe odzyskanie przez Grecję niepodległości, dokonane w latach 1821–1832 Od XIX wieku podlegają urzędowej hellenizacji. W okresach władzy dyktatorskiej, proces ten przybierał formy opresyjne.

Ludy austronezyjskie, właściwie ludy austronezyjskojęzyczne – ogólne określenie grup etnicznych posługujących się językami należącymi do rodziny austronezyjskiej.

Bamarowie (Birmańczycy) – dominująca grupa etniczna w Mjanmie, posługuje się językiem birmańskim, należącym do tybetańsko-birmańskiej grupy językowej. Populacja liczy ponad 30 milionów i zamieszkuje prawie wyłącznie swoją ojczyznę Mjanmę (Birmę). Bamarowie w znakomitej większości wyznają buddyzm.

Bawarowie – jeden z ludów germańskich, zamieszkujący od V w. tereny dzisiejszej Bawarii, czyli obszary dawniejszych rzymskich prowincji Noricum i wschodniej Recji.

Beduini – koczownicze lub półkoczownicze plemiona krajów arabskich, Afryki Północnej i Bliskiego Wschodu. Nazwa wywodzi się od arabskiego określenia pustyni i zamieszkujących ją koczowników.

Bojkowie – grupa etniczna górali mieszanego pochodzenia: rusińskiego i wołoskiego, zamieszkująca Karpaty Wschodnie od Wysokiego Działu w Bieszczadach na zachodzie, do doliny Łomnicy w Gorganach. Na zachodzie sąsiadowali z Łemkami, na wschodzie z Hucułami.

Buniewcy – południowosłowiańska grupa etniczna, pochodząca z regionu Gór Dynarskich, w dzisiejszych czasach zamieszkująca głównie Baczkę, region położony w północnej Serbii i południową część Węgier. Społeczność ta stanowi część współczesnej historii i w odniesieniu do grupy etnicznej utożsamia się głównie z Chorwatami lub całkiem odrębną grupą etniczną Buniewców. Buniewcy zamieszkują także współczesną Likę, zachodnią Hercegowinę, jak również Dalmację, skąd w rzeczywistości pochodzą, ale nie są zarejestrowani jako grupa etniczna. Buniewcy są katolikami.

Czangowie – madziarskojęzyczna grupa etniczna zamieszkująca obecnie głównie tereny górskie zachodniej Mołdawii, które znajdują się w granicach obecnej Rumunii. Innym wyróżnikiem Czangów jest katolicyzm, w odróżnieniu od prawosławnego otoczenia.

Dołganie – jeden z ludów turkijskich zamieszkujący północną Syberię: półwysep Tajmyr i zachodnią Jakucję. Etnos ten liczy 7261 osób.

Eweni - autochtoniczny etnos syberyjski, spokrewniony z Ewenkami i wraz z nimi określany dawniej jako Tunguzi.

Ewenkowie – myśliwsko-zbierackie ludy, z grupy tunguskiej, zamieszkują południowo-środkową Syberię (Rosja).

Garamantowie – północnoafrykański lud berberyjski wywodzący się prawdopodobnie z południowej Libii, żyjący w okresie od około V w. p.n.e. do 2 poł. VII w. n.e. na obszarach dzisiejszej Sahary, na ziemiach zwanych obecnie Fazzan. Garamantowie byli przodkami współczesnego ludu Tuaregów, żyjącego na tych samych terenach.

Garifuna – grupa etniczna w Ameryce Środkowej. Historycznie są potomkami Karibów, Arawaków i afrykańskich niewolników sprowadzonych na plantacje. Posługują się językiem garifuna z karaibskiej grupy językowej.

Gegowie – jedna z dwóch największych albańskich grup etnicznych, zamieszkujących obszar Kosowa, południowej Czarnogóry, zachodniej Macedonii Północnej i Albanii na północ od rzeki Shkumbin. Posługuje się dialektem gegijskim języka albańskiego (gegërishtja). Społeczność gegijska jest dwuwyznaniowa – większość wyznaje islam, grupę mniejszościową stanowią katolicy. Albański działacz narodowy i pisarz Pashko Vasa w XIX w. pisał o pochodzeniu nazwy Gegów, wywodząc je od słów: Gjiant, Gegant, Gigand, oznaczających olbrzymów. Nawiązywał też do słów Homera, który w Iliadzie pisał, że ziemia za Górami Akrokeraunijskimi jest zamieszkana przez olbrzymów.

Gnawa lub Gnaoua odnosi się zarówno do grupy etnicznej, jak i do religijnego bractwa Sufi w Maroku. Gnawa są po części potomkami niewolników z Afryki Subsaharyjskiej lub czarnych Afrykanów, którzy przybyli w karawanach handlowych przemierzających Saharę.

Gorani, Gorańcy – południowosłowiańska grupa etniczna, w większości wyznająca islam (sunnizm), zamieszkująca górzysty obszar zwany Gorą, zlokalizowany pomiędzy trzema państwami:Kosowem – południowa część kraju ; Albanią – wschodnia część kraju ; Macedonią Północną – północno-zachodnia część kraju.

Huculi – grupa etniczna górali mieszanego pochodzenia rusińskiego i wołoskiego, zamieszkująca ukraińską i rumuńską część Karpat Wschodnich – Gorgany, Czarnohorę, Świdowiec, Karpaty Marmaroskie, Połoniny Hryniawskie i Beskidy Pokucko-Bukowińskie. Obok Bojków, z którymi sąsiadują od zachodu, i Łemków, jest to jedna z trzech głównych grup górali rusińskich, mieszkających we wschodniej części łuku karpackiego. Określenie „Huculi” upowszechniło się w XIX wieku.

Istrorumuni – nieliczna grupa etniczna zamieszkująca chorwacką Istrię, posługująca się językiem istrorumuńskim z grupy języków wschodnioromańskich. Liczebność (szacunkowa) - 1,2 tys. osób.

Itelmeni, zwani dawniej Kamczadalami – etnos zaliczany do paleoazjatyckich.

Iżorowie, nazywani także niekiedy (błędnie) Ingrami – etnos ugrofiński z grupy bałto-fińskiej, spokrewniony z Finami i Estończykami, zamieszkujący Ingrię – krainę historyczną nad Zatoką Fińską w płn.-zach. Rosji.

Jukagirzy – autochtoniczny etnos paleoazjatycki zamieszkujący północno-wschodnią Syberię (Rosja).

Karakaczanie – tradycyjna społeczność bałkańska trudniąca się przez wieki pasterstwem transhumancyjnym. Historycznym centrum wypasów Karakaczanów był Epir, głównie region gór Pindos, natomiast zimowe leże znajdowały się nad wybrzeżem Morza Egejskiego. Karakaczanie mówią archaicznym północnym dialektem języka greckiego charakteryzującym się elementami greki antycznej, niewystępującymi w grece współczesnej. Obecnie grupa ta jest zupełnie zmarginalizowana i praktycznie zasymilowana i jako etnos wchłonięta w XX w. do współczesnego narodu greckiego: tradycyjne pieśni, elementy stroju, wyrażenia gwarowe i inne elementy kultury materialnej i niematerialnej stały się greckim dziedzictwem narodowym.

Ketowie – autochtoniczny etnos paleoazjatycki z zachodniej Syberii (Rosja).

Ladynowie – jedna z grup etnicznych zaliczana do Retoromanów. Zamieszkują Tyrol Południowy: Górną Adygę i Dolomity, Dolinę Badii, Autonomiczną Prowincję Bolzano, emigranci też w USA. Liczbę Ladynów szacuje się na 30–35 tys. osób.

Marrani lub marranowie, a także marani, niekiedy zwani conversos – w późnośredniowiecznej i wczesnonowożytnej Hiszpanii i Portugalii nazwa używana w stosunku do żydowskich konwertytów, których podejrzewano o potajemne praktykowanie judaizmu. Pochodzenie tej nazwy nie zostało dotąd wyjaśnione. Według jednej z hipotez została im nadana przez społeczność żydowską, która pozostała przy judaizmie i dalej przestrzegała zakazów tej religii.

Meglenorumuni – wołoska grupa etniczna zamieszkująca pierwotnie kotlinę Meglena w środkowej Macedonii, obecnie również Rumunię. Liczebność (szacunkowa) – 12 do 20 tys. osób.

Morawscy Chorwaci – grupa etniczna, która w XVI i XVII wieku osiedliła się w południowych Morawach. Stali się oni najbardziej na północ wysuniętą chorwacką diasporą w Europie. Obecnie ich liczbę szacuje się według spisów ludności na od 850 osób do ok. 1500, jednak tylko ok. 150 posługuje się dialektem czakawskim.

Moryskowie – muzułmańska ludność Półwyspu Iberyjskiego, która po zwycięstwie Rekonkwisty w 1492 roku zdecydowała się na przyjęcie chrześcijaństwa. Analogicznie, ludność pochodzenia żydowskiego, która również przyjęła chrzest, nazywano marranami. Moryskami nazywano także renegatów, którzy przyjęli islam i walczyli po stronie muzułmanów przeciw Europejczykom.

Muromcy – lud ugrofiński spokrewniony z Mordwinami, który w pierwszym tysiącleciu naszej ery zamieszkiwał basen Oki. Podstawę ich gospodarki stanowiły uprawa roli i łowiectwo. W późniejszym okresie Muromcy zostali zhołdowani przez Ruś Kijowską, a następnie zasymilowani przez Słowian, mając udział w formowaniu etnosu rosyjskiego. Do XI wieku stanowili większość etniczną na terenach, które zamieszkwali, do XVI wieku ulegli asymilacji. Od tego ludu pochodzi nazwa miasta Murom, niegdyś ważnego ośrodka politycznego Rusi i stolicy udzielnego księstwa. W okolicach tego miasta do dzisiaj spotyka się osoby wywodzące swoje pochodzenie od Muromców.

Nanajowie, dawna rosyjska nazwa Goldowie – lud tunguski zamieszkujący tereny dalekiego wschodu Syberii (Rosja), nad dolnym Amurem i Ussuri.

Nganasanie – autochtoniczna grupa etniczna z północno-wschodniej Syberii (Rosja), zamieszkująca głównie półwysep Tajmyr. Nganasanie zaliczani są do Samojedów.

Niwchowie, Niwchi, używa się również dawnej nazwy – Gilacy гиляки – autochtoniczny lud paleoazjatycki, zamieszkujący na wschodzie Rosji, głównie u ujścia rzeki Amur, a także na wyspie Sachalin i w Japonii.

Orokowie – autochtoniczna tunguska grupa etniczna ze wschodniej Syberii (Rosja).

Podlaszucy – wschodniosłowiańska autochtoniczna grupa etniczna zamieszkująca obszar Podlasia. Część Podlaszuków posługuje się własnym archaicznym dialektem, wywodzącym się z języka ruskiego. Pod względem wyznaniowym na północnym Podlasiu przeważają prawosławni, natomiast na Podlasiu południowym głównie katolicy. Istnieją grupy Podlaszuków przyjmujących białoruską, ukraińską bądź polską tożsamość narodową, istnieje również grupa Podlaszuków nieutożsamiających się z jakimkolwiek z narodów.

Poleszucy – grupa etniczna, która zamieszkiwała Polesie, dzisiaj zamieszkujący tereny Polski, Białorusi i Ukrainy. Etnonim Poleszuk jest zapożyczony z dialektu białoruskiego i funkcjonował w polszczyźnie ogólnej na określenie mieszkańca Polesia.

Sao albo So – cywilizacja afrykańska rozwijająca się między V a XV wiekiem na terenach dzisiejszego południowo-zachodniego Czadu, północnego Kamerunu i północno-wschodniej Nigerii, w rejonie jeziora Czad i rzeki Szari, na południowym skraju Sahary.

Seklerzy, Szeklerzy, Sekelowie – grupa etniczna zamieszkująca wschodnią część Siedmiogrodu w dzisiejszej Rumunii.

Seto lub Setu – etniczna i językowa mniejszość zamieszkująca południowo-wschodnią Estonię i północno-zachodnią Rosję. Większość jej członków zna język seto, wyznaje prawosławie i posiada obywatelstwo estońskie. Seto przez niektórych lingwistów uważany jest za dialekt estońskiego, inni natomiast twierdzą, iż jest to odrębny język. Pełna zgoda panuje natomiast co do klasyfikacji – zaliczany jest do podgrupy języków bałtycko-fińskich, grupy języków ugrofińskich i do uralskiej rodziny językowej. Sami Seto zwracają dużą uwagę zarówno na uczenie swojego języka młodszych pokoleń, jak i na zachowanie religii prawosławnej.

Szwabowie – lud germański stanowiący pierwotnie część związku plemiennego Alamanów, mieszkańcy Szwabii, historycznego regionu leżącego w dzisiejszych południowych Niemczech, we wschodniej części kraju związkowego Badenia-Wirtembergia (luteranie) oraz w zachodniej części Bawarii – obecnie Rejencja Szwabia (katolicy).

Tatarzy – grupa ludów tureckich z Europy wschodniej oraz północnej Azji.

Tatarzy krymscy (qırımtatarlar) – grupa etniczna pochodzenia tureckiego posługująca się językiem krymskotatarskim, zamieszkująca od XIII wieku Półwysep Krymski.

Tofalarzy lub Karagasi – jeden z ludów tureckich zamieszkujący wschodnią część Gór Sajan w obwodzie irkuckim. Jeden z najmniejszych narodów Rosji, liczący 654 osoby (2002 r.), z czego tylko 20 – 30 ludzi używa języka tofalarskiego. Tradycyjnie zajmowali się myślistwem. Pod wpływem Rosjan wykształciła się wśród nich zamożniejsza warstwa zajmująca się handlem i transportem. Do dziś wyznają szamanizm i żyją w krytych korą i skórami szałasach.

Toskowie – jedna z dwóch największych albańskich grup etnicznych, zamieszkujących obszar północnej Grecji, południowo-zachodniej Macedonii Północnej i Albanii na południe od rzeki Shkumbin. Posługuje się dialektem toskijskim języka albańskiego (toskërishtja), stanowiącym podstawę kodyfikacji współczesnego języka literackiego Albanii. Wśród Tosków powszechna jest znajomość języka greckiego. Społeczność toskijska jest dwuwyznaniowa – większość wyznaje islam w odmianie sunnickiej i bektaszyckiej, grupę mniejszościową stanowią wyznawcy prawosławia.

Tuaregowie – lud berberyjski zamieszkujący obszary Sahary, głównie w Algierii, Libii, Mali, Nigrze i Burkina Faso. Sami mówią o sobie kel tamasheq. Tradycyjnie są nomadami, podróżują po pustyni i jej obrzeżach, zajmują się hodowlą bydła i kóz, wytwarzaniem biżuterii i obsługą ruchu turystycznego. W 2012 r. podjęli próbę utworzenia suwerennego państwa Azawad na terenie północnego Mali.

Twa lub Batwa – ludność pigmejska zamieszkująca tereny Rwandy, Burundi, Demokratycznej Republiki Konga i Ugandy. Ich społeczność liczy blisko 400 tys. ludzi i zajmuje się głównie myślistwem i garncarstwem.

Udehejczycy, także: Udehejcy, Udegejczycy i Udegejcy – autochtoniczna tunguska grupa etniczna ze wschodniej Syberii (Rosja).

Wepsowie – ugrofińska grupa etniczna zamieszkująca w północno-zachodniej części Federacji Rosyjskiej, używająca języka wepskiego oraz języka rosyjskiego.

Wotowie – grupa etniczna zamieszkująca Ingrię na pograniczu rosyjsko-estońskim, na zachód i południowy zachód od Petersburga, nieopodal i na wschód od granicznego miasta Narwa. Posługiwali się wymierającym już dziś językiem wotyckim, w którym sami siebie określają jako vadjalain.

Związek Karaimów Polskich – organizacja społeczno-kulturalna grupy etnicznej Karaimów.

Żydzi górscy – grupa etnolingwistyczna w Federacji Rosyjskiej, licząca według różnych źródeł ok. 20-25 tys. osób. Zamieszkują głównie Rosję, Dagestan, Kabardo-Bałkarię. Pewne skupiska także w Azerbejdżanie oraz Izraelu.