54 Akcesoria jeździeckie

Ankus – oścień, bodziec, przyrząd którego używa kornak przy powożeniu słoniem. Przypomina on kształtem nadziak lub mały bosak marynarski. Wykonany w całości z metalu lub o żelaznym żeleźcu, a drewnianym trzonku długości 45-80 cm.

Bat – narzędzie złożone z rzemienia i sznura na pręcie lub kijku, stosowane do popędzania zwierząt, dawniej do wymierzania kar cielesnych, czyli plag. Także chłosta.

Blachy boczne – element zbroi końskiej, chroniący brzuch konia w przerwie między napierśnikiem a nazadnikiem.

Bryczesy – specjalne spodnie do jazdy konnej zapewniające swobodę ruchów, nieposiadające ciasnych szwów po wewnętrznej stronie nogawek. Chronią przed obtarciami, pozwalają na wygodny i prawidłowy dosiad. Mogą być obcisłe i dokładnie opinać nogi jeźdźca, zwane rajtuzami (niem.) – "Reithose", lub bufiaste w części udowej jak np. bryczesy kawaleryjskie. Obecnie najpopularniejsze są wąskie modele bryczesów, choć w użytku są także podobne do bryczesów kawaleryjskich salonki oraz jodhpury, z prostą lub lekko rozszerzaną ku dołowi nogawką, które swoją nazwę zawdzięczają miastu w Indiach. Spopularyzował je w Wielkiej Brytanii pod koniec wieku XIX syn maharadży Jodhpuru podczas Diamentowego Jubileuszu królowej Wiktorii, na którym wystąpił ze swoją drużyną polo. Do spodni typu jodhpur używa się krótkich butów jeździeckich, a wzmocnienia po wewnętrznej stronie biegną przez całą długość nogawki. Bryczesy posiadają tzw. lej, czyli wzmocnienie. Lej chroni przed obtarciami, a także zapewnia lepszą przyczepność w siodle. Wyróżnia się leje kolanowe i pełne leje. Te pierwsze to wzmocnienia tylko po wewnętrznej stronie kolan. Pełne leje to wzmocnienia na łydkach oraz wewnętrznej stronie ud i siedzeniu. Wybór typu leja zależy od uprawianej dyscypliny jeździeckiej oraz preferencji jeźdźca, leje pełne zapewniają lepszą przyczepność do siodła, leje kolanowe z kolei ułatwiają jazdę w półsiadzie. Leje tradycyjnie wykonywano ze skóry, później ze sztucznej skóry i materiałów skóropodobnych, obecnie najpopularniejsze są leje silikonowe, zarówno kolanowe, jak i pełne. Lej silikonowy w formie rozmaitych wzorów nadrukowuje się na spodnie. Współczesne bryczesy różnią się od historycznych także tkaninami. Spodnie wykonywane są z myślą o różnych warunkach pogodowych, od cienkich, tzw. leginsów jeździeckich, po wykonane z tkanin technicznych, wodoodporne i ocieplane.

Czambon – wodza pomocnicza, bardzo przydatna przy pracy z koniem na lonży oraz pod siodłem. Do pracy pod siodłem stosuje się tylko czambon gumowy lub gogue, z kolei czambon stały służy jedynie do lonżowania. Czambon stały pozwala na pracę na tzw. niskiej ramie, zachęca do wejścia na wędzidło jednocześnie aktywizując mięśnie grzbietu. Czambon gumowy, nazywany najczęściej "gumami" służy do łatwego i szybkiego wprowadzenia konia na wędzidło i ustawienia głowy w zganaszowaniu, jednak niesie ryzyko przeniesienia kontaktu z wodzy na wypięcie i nieprawidłowej komunikacji w późniejszym okresie pracy.

Czaprak – płócienna, filcowa, sukienna lub niekiedy futrzana podkładka pod siodło chroniąca grzbiet konia przed obtarciami, a siodło przed końskim potem; nazywana też potnikiem. Dawniej określano tak również ozdobną tkaninę nakładaną pod siodło lub na wierzch, pokrywającą całe zwierzę lub jego zad.

Czapsy - rodzaj długich, najczęściej wykonanych ze skóry ochraniaczy na nogi jeźdźca.

Damskie siodło – siodło służące kobietom do jazdy konnej z obiema nogami z lewej strony. Siodła damskie dzielą się na skokowe i do jazdy po terenie płaskim. Te które służą do skoków mają tybinkę wysuniętą do przodu, by można jeździć wygodnie w krótkim strzemieniu, oraz wycięty przedni łęk, co ułatwia jazdę w półsiadzie. Siodła do jazdy po terenie płaskim mają słabiej wycięty łęk przedni oraz tybinkę niezbyt silnie wysuniętą do przodu. Niegdyś uważano, że kobieta, a szczególnie "dama", nie powinna jeździć konno siedząc okrakiem. Specyfika jazdy po damsku znacznie różni się od typowej jazdy po męsku. We współczesnym damskim siodle amazonka siedzi wyprostowana w kierunku jazdy, lewą nogę trzyma w strzemieniu, a prawą ma przełożoną na lewą stronę siodła przez przedni łęk. Siodło takie jest wyposażone w płaskie siedzisko i dwie kule, czyli "widełki" do podpierania się nogami. Jedna kula (wyższa) jest podpórką do prawej nogi, druga kula mieści się nad kolanem lewej nogi. Współczesna budowa siodła damskiego umożliwia jazdę w kłusie i galopie, a nawet skoki przez przeszkody. Amazonka używa palcatu, którym oddziałuje na prawy bok konia głównie przez nacisk. Współczesne amazonki jeżdżą po damsku w bryczesach, oficerkach lub sztylpach i sztybletach, lecz na wierzch wkładają eleganckie suknie.

Derka – okrycie konia, zakrywające jego cały tułów (kłodę), zad i czasem szyję, wykonane z różnych materiałów w zależności od funkcji, jaką mają spełniać. Derki mocuje się paskami przebiegającymi w okolicy mocowania popręgu oraz między tylnymi nogami konia.

Hacel – śruba o łbie zazwyczaj w formie stożka, graniastosłupa lub ostrosłupa, zwykle stalowa, wkręcana w zakończenia ramion podków, aby zapobiec ślizganiu się konia na miękkiej ziemi czy lodzie. Dawniej, hacele były integralnymi elementami podków koni roboczych, odgiętymi z ramion; obecnie takie podkowy stosuje się rzadziej, ze względu na ich szkodliwe działanie na kopyta i kończyny – występuje brak amortyzacji wstrząsów przez strzałkę kopyta na twardym podłożu.

Hackamore – rodzaj końskiego ogłowia bezwędzidłowego, często mylony z rodzajem wędzidła. Ogłowia tego typu oddziałują przede wszystkim na kość nosową konia oraz jego potylicę. Hackamore stosuje się najczęściej u koni, które nie reagują na wędzidło oraz u koni z problemami zębowymi. Zakłada się je na nos konia i za pomocą dźwigni wywiera nacisk na to miejsce. Im dłuższa dźwignia (czanki), tym hackamore mocniejsze. Najczęściej używane do skoków i westernu.

Hołoble – element uprzęży.

Kantar – rodzaj uproszczonej uzdy bez wędzidła. Do kantara nie dopina się wędzidła, jego częścią jest natomiast kółko do mocowania uwiązu. Kantar umożliwia czyszczenie, prowadzenie i wykonywanie innych prac przy zwierzęciu.

Kask jeździecki jest formą ochronnego nakrycia głowy, noszonego podczas jazdy konnej. Ten rodzaj kasku jest specjalnie zaprojektowany z myślą o ochronie głowy jeźdźca podczas upadków z konia oraz przypadkowych uderzeń twardymi elementami lub kopytem.

Kawecan – rodzaj uzdy służący do prowadzenia konia z ziemi, lonżowania, naziemnej pracy z koniem, a także do jazdy. Składa się z wzmocnionego nachrapnika, który ma trzy miejsca do zapięcia lonży i wodzy lub wypinaczy. Lonżę przypina się do środkowego, obrotowego pierścienia, natomiast boczne kółka służą do mocowania wodzy pomocniczych. Kawecan stabilizuje od spodu pasek podgardlany. Kawecan może wywierać duży nacisk na kość nosową konia; w zależności od budowy nachrapnika i jego wypełnienia. Podczas lonżowania ułatwia uzyskanie prawidłowego wygięcia na łuku, a podczas pracy z ziemi pozwala na bardziej subtelną komunikację z koniem. Najczęściej stosowany w jeździectwie klasycznym.

Kopystka – narzędzie służące do czyszczenia kopyt końskich. Za pomocą kopystki usuwa się różnego rodzaju materię, która utkwiła we wklęsłej podeszwie kopyta: słomę, wióry, brud, odchody, a także drobne kamyczki, piasek i inne obce ciała.

Kropierz – okrycie z tkaniny na konia, zakrywające go z wyjątkiem pyska, ogona i dolnych partii kończyn.

Kulbaka – typ siodła wojskowego pokrytego skórą stosowany m.in. przez kawalerię.

Lonża – długa, 5-8-metrowa lina, na której prowadzony jest koń podczas lekcji jazdy. Instruktor kontroluje nią konia, aby uczeń mógł skoncentrować się na ćwiczeniu równowagi, wyrabiania dosiadu itp. Lonża służy również do ubezpieczania zawodników woltyżerki, akrobatów cyrkowych oraz w hipoterapii.

Łęk – element stelażu siodła. W stelażu siodła terlicowego wyróżnia się łęk przedni – ograniczający siodło od przodu; jest on wygięty w łuk, pod którym znajduje się miejsce na kłąb konia. Element ten nie powinien w żadnym wypadku dotykać końskich pleców podczas jazdy, ponieważ grozi to odbiciem lub otarciem kłębu konia. Łęk tylny ogranicza siodło od tyłu i jest również wygięty w łuk – dłuższy i bardziej płaski od łęku przedniego.

Munsztuk – rodzaj bardzo silnego kiełzna służącego do kierowania łbem konia. Munsztuk składa się z metalowego drążka, umieszczanego w pysku konia oraz z ustawionych (prawie) prostopadle do niego czanek zakończonych pierścieniami, do których mocuje się paski ogłowia i wodze. W jeździectwie klasycznym używa się go w zestawieniu z drugim kiełznem w pysku konia. Dodatkowym elementem munsztuka jest łańcuszek zapinany pod pyskiem konia. Ogłowia munsztukowe różnią się nieco od typowych ogłowi. Siła działania kiełzna munsztukowego jest proporcjonalna do długości jego czanek. W stylu Western riding munsztuka używa się bez dodatkowego wędzidła.

Nachrapnik – część ogłowia nakładana na nos konia, wspomagająca działanie kiełzna, ewentualnie służąca do utrzymana go na właściwym miejscu, poprzez ograniczenie koniowi możliwości manewrowania szczęką. Większość ogłowi pozwala na zupełne wypięcie nachrapnika lub na zastąpienie go innym rodzajem. Dawniej na zewnętrznej stronie rycerskich i wojskowych nienachrapanie dodawano metalowe elementy w celu dekoracji.

Naczółek – jeden z elementów zbroi końskiej używany od starożytności do pierwszej poł. XVI w. n.e. Jego zadaniem była ochrona głowy konia przed zranieniem.

Nakarczek – element zbroi końskiej, chroniący szyję konia przed zranieniem w czasie walki.

Napierśnik – część rzędu końskiego, zapobiegająca zsuwaniu się siodła do tyłu, co może być spowodowane budową ciała niektórych koni lub uprawianą aktywnością, zwłaszcza w skokach przez przeszkody czy WKKW.

Napierśnik – część zbroi końskiej, chroniąca pierś konia przed zranieniem kopią oraz piechurami chcącymi powalić konia i jeźdźca.

Nazadnik – część zbroi końskiej, która chroni zad i ogon konia. Jego zadaniem jest ochrona tyłu konia przez zranieniem w czasie walki, przeważnie przez piechurów chcących powalić konia i jeźdźca.

Nogawice – element rzadko spotykanej pełnej końskiej zbroi łuskowej. Chroniły nogi konia. Stosowane głównie przez katafraktów.

Oficerki – buty o wysokich cholewach, zazwyczaj skórzane, używane do jazdy konnej. Mają sztywną i pozbawioną wyraźnego bieżnika podeszwę, która umożliwia prawidłowe oparcie stopy w strzemieniu i pozwala na bezpieczne wysunięcie stopy w razie upadku z konia. Cholewa jest często usztywniona w tylnej części tak, aby nie opadała i nie marszczyła się w dolnej części.

Ogłowie – główna część rzędu jeździeckiego lub uprzęży. Jest to, mówiąc ogólnie, uprząż rzemienna na głowę konia z wędzidłem wkładanym do pyska zwierzęcia. Głównym zadaniem ogłowia jest utrzymanie kiełzna we właściwym miejscu w pysku konia.

Ostrogi – w jeździectwie metalowe kabłąki zakończone tzw. szenklami przypinane do butów, wspomagające w określonych przypadkach działanie naturalnych pomocy jeździeckich, zwłaszcza łydek. Ostrogi mocowane są do butów za pomocą pasków. Należą do tzw. dodatkowych (sztucznych) pomocy jeździeckich o silnym działaniu.

Pelham – w jeździectwie rodzaj wędzidła, którego działanie wspomagane jest przez zastosowanie dźwigni. Pehlam jest kiełznem podobnym do munsztuka, lecz łagodniejszym w działaniu, a jednocześnie silniejszym od wędzidła zwykłego. Do jego stosowania nie jest potrzebne specjalne ogłowie, ale w odróżnieniu od zwykłego wędzidła, paski przypina się do specjalnych czanek.

Podkowa – metalowe wzmocnienie w kształcie litery U przybijane gwoździami do kopyt końskich w celu zapobiegania ścieraniu się kopyt. Podkowy mogą być przybite jedynie do przednich kopyt lub do wszystkich czterech.

Podogonie – pas, który z jednej strony przymocowany jest do siodła, a z drugiej strony zakończony jest pętlą służącą do przewleczenia ogona konia. Pętla po przewleczeniu powinna znaleźć się pod rzepem ogona.

Podpierśnik – część rzędu jeździeckiego, mylnie określana często mianem napierśnika z którym jednak dzieli funkcje zapobiegania zsuwania się siodła do tyłu, co może być spowodowane budową konia lub uprawianą dyscypliną jeździecką taką jak: skoki przez przeszkody, WKKW.

Popręg – element rzędu końskiego. Przebiega on pod brzuchem konia, łącząc obie strony terlicy. Jego głównym zadaniem jest utrzymanie siodła we właściwym położeniu na grzbiecie konia. Występują jeszcze popręgi dodatkowe np. w siodłach typu west, oraz przy niektórych typach sakw.

Przystuły – skórzane pasy będące elementem siodła, do których zapinane są klamry popręgu. Jeżeli występują trzy przystuły, to są one po to, aby dopasować dopięcie siodła, tak aby leżało ono w równowadze i się nie przesuwało. Zapinamy wtedy zależnie od potrzeby na dwie pierwsze, lub drugą i trzecią, lub pierwszą i trzecią.

Puśliska – skórzane paski, na których wiszą strzemiona. Puśliska do siodła przymocowane są metalowymi uchwytami, czyli tzw. maszynkami. Są one tak skonstruowane, że po silnym szarpnięciu strzemienia do tyłu, zwalniają puśliska – stanowi to zabezpieczenie jeźdźca przy upadku. W siodłach typu angielskiego zaczepy na puśliska umieszczone są nad tybinkami dużymi.

Rymarstwo – dział rzemiosła zajmujący się wytwarzaniem uprzęży konnych, siodeł, akcesoriów jeździeckich i skórzanych pasów pędnych.

Rząd koński – całość przedmiotów, których przeznaczeniem jest umożliwienie jeźdźcowi wygodnego i mocnego siedzenia na koniu oraz sprawnego nim kierowania. Ekwipaż koński a obecnie popularny rząd jeździecki i uprząż służąca do nałożenia na konia wierzchowego, zaprzęgowego i jucznego.

Siodło – część rzędu końskiego stanowiąca siedzenie przeznaczone dla jeźdźca. Rusztowanie siodła to tzw. stelaż lub terlica, wykonane z drewna, metalu lub tworzywa sztucznego. Jego pokrycie to część wykonana z wyściółki i obciągnięta skórą lub sztucznym materiałem. Chroni ona kręgosłup konia przed urazami oraz umożliwia mu swobodę poruszania. Kształt i wyprofilowanie siodła wpływa na dosiad i sylwetkę jeźdźca. Siodła są wytwarzane w różnych rozmiarach oraz ciężarach, tak aby pasowały do różnych rodzajów koni i jeźdźców.

Strzemię – uzupełniająca część rzędu końskiego, wspomagająca wsiadanie na konia oraz utrzymywanie się w siodle w czasie jazdy.

Szpicruta, palcat, bat – rodzaj pręta pokrytego skórą lub rzemiennej plecionki, stosowanego jako pomoc jeździecka służąca do poganiania konia. Przykłada się nią na łopatce lub na zad. Nie powinno się używać jej tuż za łydką jeźdźca - na słabiźnie. Szpicrutę (bat) powinni stosować jeźdźcy, potrafiący już panować nad koniem za pomocą łydek i dosiadu. Szpicrutą chłostano także ludzi. Przyrząd ten bywa wykorzystywany w praktykach sadomasochistycznych.

Sztyblety – skórzane buty z cholewą ponad kostkę i płaskim obcasem, używane oryginalnie w jeździectwie. Słowo „sztyblet” pochodzi z języka rosyjskiego (штиблет). Inne określenia to: kamasze, rollingstonki, beatlesówki.

Sztylpy, porównaj czapsy, porównaj Stulpe (niem.), gamasze – ochraniacze do jazdy konnej. Używa się ich zamiast wysokich butów, na przykład oficerek. Zakładane są na spodnie i na buty. Pod podeszwą buta przechodzi zapinany pasek lub gumka. Sztylpy osłaniają całą łydkę od kostek aż do kolan. Są zrobione ze skóry, sztruksu, zamszu, bawełny. Sztylpy są zapinane na znajdujący się z boku zamek lub guziki, a w ozdobnych rodzajach nawet haftki. W miejscu, gdzie łydka i stopa dotyka konia, są pogrubione, np. wkładem z bawełny, co zapobiega odciskom i obtarciom nóg.

Terlica – stanowi szkielet (stelaż), każdego siodła. W jej skład wchodzą takie części jak :siedzisko, maszynki oraz przedni i tylny łęk lub ławki, rożek, widelec i tylny łęk. Do budowy terlicy wykorzystuje się dziś głównie tworzywa sztuczne, kiedyś terlice wykonywano z drewna.

Toczek – nakrycie głowy zapinane pod brodą, które ma za zadanie chronić głowę jeźdźca w czasie jazdy przed urazami i zranieniami, jednak materiał z którego jest wykonany nie pęka podczas upadku, przenosząc równocześnie siłę uderzenia na głowę co skutkuje mocniejszymi urazami głowy niż przy jeździe w kasku. Wykonany jest przeważnie z włókna szklanego obciągniętego materiałem. Obecnie toczek często zastępowany jest bezpieczniejszym i trwalszym kaskiem jeździeckim. Nie posiada atestów oraz jest zabroniony przez Polski Związek Jeździecki.

Tybinka – jest to część siodła stanowiąca bok siodła z poduszką kolanową, o którą jeździec opiera kolano. Istnieją dwa rodzaje tybinek:tybinka duża – płat siodła po bokach siedziska, tybinka mała (podtybinka) – leży pod dużą tybinką, przykrywa przystuły, czyli pasy, do których mocowany jest popręg.

Uprząż chomątowa – rodzaj uprzęży, ma wiele elementów takich samych co szorowa, różni się tym, że zamiast napierśnika dopięte ma chomąto. Chomąto nie ma możliwości regulacji i dlatego musi być indywidualnie dobierane do kształtów i gabarytów każdego konia. Chomąto przylega wokół szyi konia i opiera się na jego karku i łopatkach. Dobrze dopasowane nie ogranicza ruchów i dzięki temu optymalnemu położeniu umożliwia koniowi ciągnięcie dużych ciężarów. Chomąto wynaleźli Chińczycy. Pierwsza wzmianka pochodzi z III w.n.e. W Europie pojawiło się około 1000 r.n.e. W wielu krajach wykształciły się różne typy chomąta w zależności od szczególnych potrzeb i bogactwa folkloru regionalnego.

Wędzidło – rodzaj kiełzna, element ogłowia wkładany koniowi do pyska w celu przekazywania mu sygnałów i kierowania nim. Istnieje wiele rodzajów wędzideł, które dzieli się ze względu na kryteria:Podział ze względu na materiał, z którego kiełzno zostało wykonane: metalowe, gumowe, syntetyczne, skórzane. Podział ze względu na kształt ogniwa proste pojedynczo lub podwójnie łamane, ze skręconym ścięgierzem, wędzidła łamane wielokrotnie. Podział ze względu na kształt pierścieni (kółek) oliwkowe — zapobiega ono zranieniom konia w kącikach warg; wykonywane jako metalowe łamane, z wąsami, z pół wąsem lub z luźnymi pierścieniami.

Wodze – skórzane, parciane lub gumowe pasy połączone z wędzidłem, przy pomocy których jeździec utrzymuje kontakt z pyskiem konia poprzez kiełzno i w ten sposób przekazuje koniowi sygnały.

Wypinacze – wodze pomocnicze przydatne przy pracy z koniem na lonży, wyposażone w dodatkowe sprzączki i często w gumowe wstawki uelastyczniające.

Wytok – pomocnicza część rzędu końskiego, składająca się z dwóch rzemieni: piersiowego i szyjnego oraz dwóch pierścieni, przez które przechodzą wodze. Wytok ogranicza możliwość zadzierania głowy przez konia, a z drugiej strony chroni przed ranieniem kącików pyska przez wędzidło przy zbyt wysoko trzymanej przez jeźdźca ręce. Z tego powodu używanie wytoka zaleca się zwłaszcza początkującym jeźdźcom oraz w skokach przez przeszkody.

Zgrzebło, potocznie zwane grzebieniem używane w procesie zgrzeblenia. Zgrzebło to najczęściej gumowa, plastikowa lub metalowa szczotka przeznaczona do czyszczenia zwierząt hodowlanych i domowych. W zależności od materiału z którego wykonane jest zgrzebło: gumowe służy do czyszczenia sierści, usuwania włosów w czasie linienia oraz czyszczenia innych szczotek z sierści, plastikowe do rozczesywania bardzo mocno zlepionych fragmentów sierści konia, natomiast metalowe do oczyszczania szczotek z włosia.