49 Krzyże

Krzyż – znak, kształt lub przedmiot w postaci dwóch linii przecinających się, na ogół pod kątem prostym (†).

Anch (polskie), Ankh (angielskie) – „crux ansata”, „krzyż egipski” – w mitologii egipskiej hieroglif oznaczający życie. Anch w starożytnym Egipcie był symbolem płodności, jego kształt miał symbolizować kobiece łono. Był symbolem życia i dlatego miał zapewniać dostatnie oraz wieczne życie. Był znakiem-amuletem ochraniającym zarówno w życiu doczesnym, jak i życiu pozagrobowym. Współcześnie nadaje mu się mistyczne oraz magiczne znaczenie.

Bałtycki Krzyż Nadziei – metalowy krzyż o wysokości 19 metrów zlokalizowany na klifie w Pustkowie, u zbiegu ulic Nadmorskiej i Leśnej, we wschodniej części Parku Przyjaciół Pustkowa, około sto metrów od brzegu Bałtyku.

Krzyż Milenijny, Pomnik Tysiąclecia − pomnik w postaci krzyża, znajdujący się na szczycie Góry Gradowej w Śródmieściu Gdańska. Przy pomniku znajduje się punkt widokowy.

Pomnik Poległych Stoczniowców 1970 – pomnik w postaci trzech krzyży z kotwicami, upamiętniający ofiary wydarzeń Grudnia 1970 i znajdujący się na placu Solidarności w Gdańsku, w pobliżu Bramy nr 2 Stoczni Gdańskiej, niedaleko miejsca, gdzie padli pierwsi czterej zabici. Został odsłonięty 16 grudnia 1980.

Krzyż na Giewoncie − metalowy krzyż na szczycie Wielkiego Giewontu w masywie Giewontu. Zamontowany tam został przez parafian z Zakopanego 19 sierpnia 1901 roku na pamiątkę 1900. rocznicy urodzin Jezusa Chrystusa. Inicjatywa wyszła od ówczesnego proboszcza zakopiańskiego, Kazimierza Kaszelewskiego. Aby się przekonać, jakiej wysokości będzie potrzebny krzyż, by był widoczny z Zakopanego, zrobiono próbę: z dwóch długich żerdzi zabranych z szałasu zbito krzyż o wysokości 10,5 m – był on widoczny. Metalowy krzyż w elementach wykonała fabryka Góreckiego w Krakowie, przywieziono go koleją.

Krzyż z Gosforth – datowany na połowę X wieku kamienny krzyż, znajdujący się w miejscowości Gosforth w angielskim hrabstwie Kumbria. Jego powierzchnia pokryta jest bogatą, oryginalną treściowo ornamentyką.

Krzyż Południa – najmniejszy, 88. co do wielkości, gwiazdozbiór nieba, charakterystyczny dla nieba południowego. W szerokościach geograficznych Europy nie jest współcześnie widoczny, co jest rezultatem precesji osi Ziemi. Z Wysp Brytyjskich przestał być widoczny około 3000 r. p.n.e. Jeśli chodzi o północne wybrzeża Morza Śródziemnego, znikł z nieba około 500 roku n.e. Cztery gwiazdy tworzące Krzyż Południa były znane już Ptolemeuszowi, jako część gwiazdozbioru Centaura. Dłuższe ramię krzyża wskazuje w przybliżeniu południowy biegun niebieski, stanowiąc ważny element orientacyjny dla dawnych żeglarzy.

Krzyż harcerski – odznaka harcerska stosowana w większości organizacji harcerskich w Polsce.

Dolinka Katyńska w Warszawie – miejsce upamiętnienia ofiar zbrodni katyńskiej w Warszawie, położone na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach. W Dolince Katyńskiej znajdują się dwa pomniki w postaci krzyży, oficjalnie odsłonięte 31 lipca 1995 roku. Są to tzw. pomnik społeczny, który ustawiano w Dolince Katyńskiej dwukrotnie, oraz tzw. pomnik rządowy, wzniesiony w 1985 roku, pierwotnie z innymi napisami.

Krzyż Katyński w Wadowicach odsłonięto na Placu "Solidarności" w Wadowicach 22 kwietnia 2010 roku dla upamiętnienia ofiar zbrodni katyńskiej dokonanej na osobach związanych z ziemią wadowicką w związku z obchodami obchodami 70. rocznicy zbrodni. Na pomniku umieszczono listę tych osób w porządku alfabetycznym, która została stworzona w oparciu o tzw. Listę Wadowicką. Lista ta będzie uzupełniana o dalsze nazwiska w miarę kompletowania Listy Wadowickiej.

Krzyż Katyński – pomnik w postaci krzyża upamiętniający ofiary zbrodni katyńskiej znajdujący się w Krakowie u podnóża Wawelu na placu im. ojca Adama Studzińskiego, przy kościele św. Idziego, poświęcony 19 maja 1990 roku.

Krzyż Katyński w Krotoszynie – krzyż postawiony i poświęcony w Krotoszynie w dniu 18 maja 1991 roku, w 51 rocznicę zbrodni katyńskiej, z inicjatywy rodzin ofiar zamordowanych przez NKWD w Katyniu i innych miejscach kaźni, pochodzących z regionu lub związanych z powiatem krotoszyńskim.

Krzyż Eufrozyny Połockiej – krzyż ołtarzowy wykonany na polecenie Eufrozyny Połockiej dla cerkwi Przemienienia Pańskiego w kompleksie założonego przez nią monasteru.

Krzyż na Bruszni – metalowy krzyż stojący na wzniesieniu Brusznia w Kielcach, upamiętniający miejsce spotkania powstańców styczniowych w nocy z 22 na 23 stycznia 1863, planujących atak na stacjonujący w Kielcach oddział rosyjskiego wojska pod dowództwem płk. Czengerego.

Krzyż Pokoju ze wzgórza Bald Knob − 34-metrowy krzyż znajdujący się w Alto Pass w stanie Illinois.

Krzyż przydrożny – niewielka budowla kultu religijnego w formie krucyfiksu lub krzyża różnego typu stawiana przy drogach, rozstajach dróg czy ich skrzyżowaniach.

Krzyż Ruperta – stosowany w sfragistyce, medalierstwie, heraldyce oraz przy projektowaniu orderów i odznaczeń - jako określony kształt krzyża równoramiennego, o mniej lub bardziej zaokrąglonych na zewnątrz końcach ramion, zbudowany na łukach, gdzie ramiona rozszerzają się od środka krzyża na zewnątrz. Przykłady zastosowania tej formy krzyża znajdujemy w projektach: Distinguished Service Order, Orderu Gwiazdy Jerzego Czarnego, Krzyża Żelaznego, Orderu św. Katarzyny Męczennicy, Orderu Niemieckiego III Rzeszy, oraz w kilku polskich odznakach pułkowych z okresu II. RP. Nazwa krzyża związana jest z postacią świętego Ruperta - biskupa Salzburga.

Krzyż Rzeszy – insygnium państwowe Świętego Cesarstwa Rzymskiego, jednocześnie pełniące funkcję relikwiarza – ma związek z innymi ważnymi relikwiami Chrystusa, które wchodziły w skład regaliów cesarskich. Datowany na 1024/25 albo 1030 rok, jest cennym przykładem średniowiecznego złotnictwa i sztuki ottońskiej.

Krzyż sejmowy – krucyfiks znajdujący się w Sali Posiedzeń Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej.

Krzyż Skarżyńskich – rzeźba w kamieniu wapiennym znajdująca się przy wjeździe do wsi Sokolniki Wielkie wpisana do rejestru zabytków województwa wielkopolskiego pod numerem: 19.05.2008/121/WLKP/B.

Krzyż sprzed Pałacu Prezydenckiego w Warszawie – drewniany krzyż postawiony przed budynkiem Pałacu Prezydenckiego w Warszawie przez działaczy organizacji harcerskich 15 kwietnia 2010, w 5 dni po katastrofie w Smoleńsku dla uczczenia pamięci jej 96 ofiar.

Krzyż świętego Jerzego – rodzaj krzyża. Przedstawia on duży czerwony krzyż grecki z wydłużonymi ramionami bocznymi.

Monolitowy krzyż kamienny, znajdujący się w lesie między Mirocinem Dolnym a Kożuchowem, o wymiarach 138 x 68 x 22/34 cm. Wykonany ze zlepieńca.

Krzyż Muiredacha – kamienny krzyż powstały na początku X wieku w Irlandii. Ozdobiony jest ornamentyką celtycką oraz scenami biblijnymi. Znajduje się w ruinach klasztoru w Monasterboice.

Krzyż Napoleoński – drewniany krzyż z blaszanym krucyfiksem, zlokalizowany na terenie Parku Narodowego Bory Tucholskie, przy Drodze Pilskiej, łączącej Drzewicz z Bachorzem.

Krzyż Napoleoński – krzyż i dawny cmentarz zlokalizowany na terenie gminy Zduny, około 2 kilometry na zachód od Konarzewa, w kompleksie leśnym Baszków-Rochy w obrębie Dąbrów Krotoszyńskich. Był to teren nieistniejącej osady Trafary.

Krzyż Nowohucki – łaciński krzyż znajdujący się na osiedlu Teatralnym, był przez wiele lat jednym z najbardziej rozpoznawanych symboli Nowej Huty.

Pomnik nagrobny żołnierzy bolszewickich w Ossowie – pomnik nagrobny w formie krzyża prawosławnego na zbiorowej mogile żołnierzy Armii Czerwonej poległych w 1920 w czasie wojny polsko-bolszewickiej, znajdujący się na Polakowej Górce w Ossowie, na pograniczu gminy Wołomin i gminy Zielonka, na terenie województwa mazowieckiego, zaprojektowany przez artystę rzeźbiarza Marka Moderaua, odsłonięty 2 listopada 2010.

Pacyfa – symbol pacyfizmu, znak pokoju. Jego twórcą jest brytyjski projektant Gerald Holtom, który do opracowania symbolu wykorzystał alfabet semaforowy, używany dawniej przez marynarzy: na kole umieścił litery N i D tego alfabetu. Czasami spotyka się błędny pogląd, jakoby pierwotnym pomysłodawcą symbolu był lord Bertrand Russell. W latach 60. i 70. XX wieku był zwykle używany przez ruch hippisowski.

Krzyż Papieski – metalowy, biały krzyż o kilkumetrowej wysokości, stojący w Poznaniu, w północnej części Parku Jana Pawła II, na Łęgach Dębińskich, na obszarze jednostki pomocniczej Osiedle Wilda, przy ul. Ojca Mariana Żelazka.

Patibulum – pozioma belka krzyża przeznaczonego do ukrzyżowania. Mogło być przymocowywana dwie lub trzy stopy poniżej górnego końca słupa pionowego, ale najczęściej przez Rzymian używana była postać litery Ττ, o układzie w kształcie tej litery. W tym przypadku patibulum umieszczano na szczycie słupa.

Krzyż pizański – odmiana krzyża greckiego, w której ramiona kończą się trzema szpicami przypominającymi ostrze strzały. Cztery ramiona mają symbolizować cztery klucze. Krzyż taki znajduje się w herbie Pizy, a podobny umieszczono w herbie Tuluzy.

Pomnik Poznańskiego Czerwca 1956 – pomnik na placu Adama Mickiewicza w Dzielnicy Cesarskiej w Poznaniu, upamiętniający wydarzenia Poznańskiego Czerwca 56, oraz późniejszych wystąpień w PRL, który stanął 19 czerwca, a został oficjalnie odsłonięty 28 czerwca 1981 roku, w 25. rocznicę wydarzeń czerwcowych.

Krzyż Powstańczy w Przeworsku (Krzyż Harcerski) – krzyż upamiętniający uczestników powstań: listopadowego i styczniowego, znajdujący się w Przeworsku przy skrzyżowaniu ulic Tysiąclecia i Marii Konopnickiej.

Ręce Boga – rodzaj przedstawienia krzyża używany współcześnie przez część rodzimowierców słowiańskich, zwłaszcza przez członków Rodzimego Kościoła Polskiego. Wedle tych środowisk, symbol ten używany był w pierwotnych religiach prasłowiańskich. Ręce Boga stanowią według nich ideogram oznaczający pojęcie Boga Najwyższego.

Krzyż z Ruthwell – kamienny krzyż anglosaski z miejscowości Ruthwell. Krzyż powstał w swej pierwotnej postaci w VIII w. W czasie akcji niszczenia takich krzyży i posągów w latach 1642-1664 został uratowany dzięki ówczesnemu merowi Ruthwell, Gavinowi Youngowi, który nakazał rozłamanie krzyża na kilka części i ukrycie ich pod podłogą miejscowego kościoła. Części odnalezione przez Henry’ego Duncana w 1799 r., zostały przezeń z powrotem złożone w trakcie ćwierćwiecza prac rekonstrukcyjnych i od 1887 r. krzyż znowu stoi w kościele w Ruthwell.

Krzyż serbski - grecki krzyż (równoramienny) z 4 złotymi krzesiwami przypominającymi cyrilickie litery "C" w każdym rogu.

Serce tursasa albo serce morsa – odmiana swastyki pochodząca z Europy północnej. Szczególnie wykorzystywana w kulturze Lapończyków.

Krzyż skandynawski – krzyż, którego ramiona pionowe oraz lewe są równe, a prawe jest dwa razy dłuższe od pozostałych. Symbol używany w weksylologii, reprezentujący chrześcijaństwo. Bardzo częsty motyw flag państw skandynawskich (nordyckich) oraz zależnych od nich terytoriów. Po raz pierwszy użyty na fladze Danii.

Krzyż słoneczny, słoneczny krąg – forma krzyża znana od tysiącleci wyznawcom religii przedchrześcijańskich, w której równoramienny krzyż umieszczony jest w okręgu. Pojawia się często na megalitach. Koło z dwiema przeciętymi osiami to jeden z najstarszych symboli solarnych Indoeuropejczyków, powszechnie występujący u Celtów, ale którego motyw pojawiał się także u Słowian wschodnich. Jako krzyż wpisany w krąg, wyraża szczególny związek nieba i ziemi. Symbol punktu środkowego, wyrównanie cech aktywnych i biernych w charakterze człowieka doskonałego. W północno-zachodniej Europie w czasach pogańskich stał się z kolei atrybutem nordyckiego boga Odyna. Znany również w Ameryce przedkolumbijskiej, jak i w całym basenie Morza Śródziemnego od co najmniej 3500 lat. Jako symbol słońca znany był również u Azteków. Ponadto krzyż ten został zaadaptowany przez wyznawców mitraizmu jako oficjalny symbol ich religii.

Strzałokrzyż – symbol stworzony na Węgrzech w latach 30. XX wieku, będący znakiem tamtejszej partii faszystowskiej (strzałokrzyżowców).

Swastyka – znak zazwyczaj w kształcie równoramiennego krzyża, o ramionach zagiętych pod kątem prostym. Nazwa svastika pochodzi z sanskrytu i oznacza „przynoszący szczęście”.

Granitowy krzyż w Kijowicach – krzyż kamienny, który znajduje się w lesie na skrzyżowaniu dróg, ok. 300 m na północ od wsi Kijowice, położonej niedaleko miasta Bierutów.

Krzyż Milenijny − pomnik w postaci krzyża, znajdujący się na szczycie Góry Bożniowej w Trzebini, ustanowiony dla upamiętnienia Wielkiego Jubileuszu Roku 2000. Został poświęcony 30 kwietnia 2000 roku.

Krzyż Pomnik ks. Jerzego Popiełuszki – pomnik w postaci krzyża, znajdujący się obok tamy we Włocławku, w miejscu wyłowienia ciała zamordowanego księdza Jerzego Popiełuszki, ustanowiony dla upamiętnienia jego męczeńskiej śmierci z rąk komunistycznej Służby Bezpieczeństwa (PRL). Powstał z inicjatywy biskupów włocławskich Jana Zaręby i Henryka Muszyńskiego. Poświęcony 7 czerwca 1991 roku przez papieża Jana Pawła II. Projektantami pomnika są artyści Jerzy Kalina i Andrzej Krawczyk.

Pomnik poległych górników KWK „Wujek” – pomnik na placu NSZZ Solidarność, przed głównym budynkiem kopalni „Wujek”, przy ul. Wincentego Pola w katowickim Brynowie.

Krzyż Milenijny w Zagórzu − pomnik w postaci krzyża, znajdujący się w Zagórzu.

Złoty Krzyż, zwany krzyżem chwaliszewskim, Złoty Pan Jezus na Chwaliszewie – krucyfiks wysokości ok. 4 metrów znajdujący się w Poznaniu w zachodniej części staromiejskiej dzielnicy Chwaliszewo, u wylotu ulicy o tej samej nazwie, w bezpośrednim sąsiedztwie placu Międzymoście i dawnego koryta Warty; aż do wytyczenia nowego koryta rzeki i zburzenia w 1968 roku mostu Chwaliszewskiego stanowił charakterystyczny element nabrzeżnego krajobrazu u wschodniego przyczółka przeprawy. Nazwa obiektu nawiązuje do stojącego na starym, drewnianym moście XVIII-wiecznego krzyża ze złoconą pasyjką oraz postawionego następnie w pobliżu przeprawy, zniszczonego podczas II wojny światowej żelaznego krucyfiksu z 1880 roku, którego cynkowa postać Chrystusa pokryta była warstwą 22,5-karatowego złota. Według rozpowszechnionego poglądu, jednak nieznajdującego źródłowego potwierdzenia, krzyż stoi w tym miejscu od ponad tysiąca lat, jego pierwotne pochodzenie wiązane jest z przyjęciem chrześcijaństwa przez Mieszka I w 966 roku. Z krzyżem tym wiąże się epizod oporu polskiej ludności Poznania w okresie kulturkampfu przeciwko decyzjom władz niemieckich chcących uniemożliwić ustawienie nowego krucyfiksu. W obecnej swej formie krzyż chwaliszewski pochodzi z 1945 roku.