47 Mistyfikacje

Mistyfikacja – celowe wprowadzanie w błąd, udawanie kogoś innego, tworzenie pozorów lub aranżowanie fałszywych instytucji, sytuacji.

Ajeeb – automat grający w szachy, skonstrowany przez angielskiego mechanika Charlesa Hoopera w 1868.

Artefakty z Beardmore – fragmenty wczesnośredniowiecznego wikińskiego uzbrojenia znalezione rzekomo w południowej części prowincji Ontario w Kanadzie, będące w rzeczywistości przedmiotem sprawnej mistyfikacji.

Henryk Batuta – postać fikcyjna stworzona dla mistyfikacji, której celem stała się w latach 2004–2006 polskojęzyczna Wikipedia.

Bonsai Kitten – internetowa mistyfikacja, która przekazywała instrukcje, jak wyhodować koty w butelce jako formę ozdoby, na wzór drzewek bonsai. Po narodzinach kot miał być umieszczony w szklanym pojemniku, a następnie miał rosnąć i z czasem wypełnić naczynie dopasowując się do jego kształtu.

Czeski sen – nazwa fałszywego przedsięwzięcia (mistyfikacja) na wielką skalę i jednocześnie tytuł filmu dokumentalnego opartego na kanwie tego przedsięwzięcia w lutym 2004.

Den Harrow – nazwa projektu muzycznego italo disco autorstwa Roberto Turattiego i Mikiego Chieregato, a także pseudonim artystyczny uczestniczącego w tym projekcie Stefano Zandriego – włoskiego modela i tancerza. Den Harrow stał się popularny w latach 80. w czasie złotego wieku italo disco i dotarł do pierwszej dziesiątki list przebojów we Włoszech, Niemczech, Szwajcarii i Szwecji z takimi przebojami jak „Future Brain”, „Mad Desire”, „Bad Boy”, „Don't Break My Heart”, „Day by Day” i „Catch the Fox”, które pochodziły z dwóch pierwszych albumów: Overpower i Day by Day.

Oak Island – niewielka wysepka u wybrzeży Nowej Szkocji w Kanadzie. Jest jedną z 360 wysp i wysepek w obszernej zatoce Mahone Bay Oceanu Atlantyckiego. Najwyższy punkt wysepki sięga 11 m n.p.m. Wyspa Dębów znana jest z powodu znajdującej się tam Studni Pieniędzy – miejsca eksplorowanego przez licznych poszukiwaczy skarbów. Dzisiaj wyspa jest własnością prywatną, a zwiedzanie jej wymaga uzyskania zgody na wstęp.

Donacja Konstantyna – sfałszowany dokument, na mocy którego cesarz rzymski Konstantyn Wielki nadaje Kościołowi katolickiemu liczne dobra i przywileje.

Dreadnought Hoax – mistyfikacja przygotowana dla żartu przez brytyjskiego arystokratę i lekkoducha Horace'a de Vere Cole'a w 1910 roku. Cole wyprowadził w pole Royal Navy, nakłaniając jej dowództwo do pokazania okrętu flagowego – pancernika HMS „Dreadnought” – rzekomej delegacji abisyńskich książąt. Mistyfikacja zwróciła uwagę Brytyjczyków na łatwość, z jaką niemieccy szpiedzy mogliby uzyskać tajne informacje o okrętach Home Fleet, jak i na działalność grupy literacko-artystycznej o nazwie „Bloomsbury Group”.

Drzewo spaghetti – mistyfikacja, która została wyemitowana w prima aprilis w 1957 roku w programie informacyjnym brytyjskiej telewizji BBC, Panorama. Przedstawiono w nim rodzinę na południu Szwajcarii zbierającą makaron spaghetti z ich rodzinnego „drzewa spaghetti”.

Dzienniki Hitlera lub pamiętniki Hitlera – jedna z najsłynniejszych mistyfikacji w powojennej historii Niemiec. Rzekome pamiętniki zakupione zostały w kilku partiach w latach 1981–1983 przez niemiecki tygodnik „Stern”, za łączną sumę 9,3 mln marek. Ich istnienie zostało publicznie ogłoszone 25 kwietnia 1983. Stern zorganizował tego dnia międzynarodową konferencję prasową, wydał specjalny numer poświęcony znalezisku i rozpoczął druk fragmentów dzienników. Prawa do przedruku kupiło kilka czasopism zagranicznych, m.in. „Paris Match” i „The Sunday Times”.

Glozel – niewielka osada położona w środkowej Francji, kilkanaście kilometrów na południowy wschód od Vichy. Miejscowość zyskała sobie sławę w latach 20. XX wieku z powodu odkryć rzekomych prehistorycznych artefaktów. Współcześnie sprawa znalezisk z Glozel uważana jest przez większość uczonych za mistyfikację.

Heinkel He 113 Super Verfolgungsjäger – nigdy nieistniejący niemiecki samolot myśliwski z okresu II wojny światowej, który został wymyślony w celach propagandowych lub dezinformacyjnych.

Joice Heth – afroamerykańska niewolnica, niewidoma i prawie zupełnie sparaliżowana. Od 1835 roku do swojej śmierci była "wystawiana na pokaz" przez amerykańskiego showmana Phineasa Taylora Barnuma, "reklamowana" jako 161-letnia mamka George'a Washingtona. Zmarła rok później - prawdopodobnie z przyczyn naturalnych - mając nie więcej niż 80 lat.

Jowiszowo-plutonowy efekt grawitacyjny – fenomen astronomiczny, którego działanie miało chwilowo zredukować grawitację Ziemi, wymyślony przez Patricka Moore’a dla stacji radiowej BBC z okazji prima aprilis w 1976 roku.

Kodeks z Rohońca – ilustrowany rękopis liczący 448 stron, o nieznanej treści i zapisany w nieznanym języku.

Kręgi w zbożu – widoczne z lotu ptaka regularne formy geometryczne uzyskane przez selektywne wycięcie lub zgniecenie roślinności na polach uprawnych.

Kronika Prokosza – tzw. kronika słowiańsko-sarmacka rzekomego kronikarza Prokosza z 936 roku, w rzeczywistości sfabrykowana przez Przybysława Dyjamentowskiego (1694–1774), albo, jak twierdzi Piotr Boroń, napisana jako żart towarzyski około 1825 roku przez generała Franciszka Morawskiego. Opublikowana została po raz pierwszy przez Hipolita Kownackiego w Warszawie w 1825 roku. Sam Prokosz miał być jakoby mnichem benedyktyńskim, zmarłym w 986 roku.

Księga Oera Linda – rzekomy starofryzyjski manuskrypt odkryty jakoby w połowie XIX wieku, uważany za literacką mistyfikację.

Lenin był grzybem – miejska legenda rozpowszechniona w krajach byłego Związku Radzieckiego, zgodnie z którą Włodzimierz Lenin wskutek nadużywania grzybów halucynogennych sam stał się grzybem. Jej źródłem była telewizyjna mistyfikacja, program wyemitowany 17 maja 1991 r. w Telewizji Leningradzkiej.

Lista z Villejuif, także ulotka z Villejuif – fałszywy dokument i prawdopodobnie mistyfikacja, której treść przerodziła się w miejską legendę. Lista zawierała tzw. bezpieczne dodatki do żywności z numerami E; niektóre z substancji E były opisane jako kancerogeny. Lista wywołała masową histerię w Europie w latach 70. i 80. Jednym z czynników rakotwórczych według listy był E330, czyli kwas cytrynowy.

Ludzki magnetyzm – popularna nazwa rzekomej zdolności niektórych ludzi do przyciągania przedmiotów przez skórę. Osoba z takimi zdolnościami nazywana jest często człowiekiem-magnesem.

Rękopis Wojnicza – pergaminowa księga oprawiona w skórę, składająca się pierwotnie ze 136 dwustronnie zapisanych welinowych kart formatu 15 na 22,5 cm, pokrytych rysunkami, wykresami i niezrozumiałym pismem. Swoją nazwę zawdzięcza odkrywcy Michałowi Wojniczowi, polskiemu antykwariuszowi i kolekcjonerowi, który w 1912 nabył rękopis od jezuitów z willi Mondragone we Frascati. Do dziś rękopis uchodzi za jeden z najbardziej tajemniczych rękopiśmiennych zabytków średniowiecza, ponieważ jego autor, pismo oraz język pozostają nieznane. Pierwsza faksymile rękopisu zostało wydane w 2005.

Mapa Zeno – mapa Północnego Atlantyku opublikowana w 1558, będąca rzekomo kopią mapy z ok. 1380 roku. Wydawcą jej był Nicolo Zeno, potomek i imiennik jednego z braci Zeno – weneckich podróżników i odkrywców uważanych za autorów tej mapy.

Mądry Hans – koń, który był uważany za inteligentnego i potrafiącego porozumiewać się z ludźmi. Miał także posiadać nadzwyczajne zdolności matematyczne oraz językowe. Przez kilka lat nikt nie potrafił obalić tezy o inteligencji konia. Dopiero zastosowanie nowoczesnych metod badawczych pozwoliło wyjaśnić sprawę Hansa.

Mechaniczny Turek – osiemnastowieczna mistyfikacja, której autorem był Wolfgang von Kempelen. Pierwszy raz zaprezentowana w 1769 roku. Rzekomo miała być to genialna maszyna, rozgrywająca po mistrzowsku partię szachów. W rzeczywistości był to utalentowany szachista ukryty wewnątrz maszyny i sterujący jej ruchami.

Milli Vanilli – niemiecki zespół muzyczny założony przez producenta Franka Fariana w 1988 roku, w którym występowali Fabrice „Fab” Morvan i Robert „Rob” Pilatus. Mistyfikacja związana z zespołem okazała się jedną z największych w historii muzyki rozrywkowej.

Minuskuł 2427 (Gregory-Aland) – miniaturowy rękopis Ewangelii Marka, napisany po grecku. Przy zastosowaniu metody paleograficznej ustalono datę jego powstania na XIV wiek, co byłoby zgodne ze sposobem sporządzenia ilustracji. Trudności podczas datowania przysporzył system występujących w tekście skrótów, zastosowanych według wzorców z przełomu III–IV wieku. Z tego powodu manuskrypt nazywano „Archaicznym Markiem”. W 2006 roku udowodniono, że rękopis jest fałszerstwem, dokonanym w XIX wieku. Bardziej szczegółowe badania, przeprowadzone w 2009 roku, wykazały, że rękopis powstał po roku 1874. Pod względem tekstualnym jest bliski dla Kodeksu Watykańskiego.

Monotlenek diwodoru, DHMO – nomenklaturowo poprawna, ale rzadko stosowana nazwa chemiczna wody. Jest ona wykorzystywana do mistyfikacji, które mają pokazać skutki ignorancji naukowej i ośmieszać zjawisko publicznego lęku przed nieznanymi nazwami substancji chemicznych.

Muzeum Kolekcji im. Jana Pawła II Fundacji Carroll-Porczyńskich – prywatna kolekcja obrazów, zgromadzonych przez Zbigniewa Carroll-Porczyńskiego i Janinę Porczyńską, eksponowana przy placu Bankowym 1 w Warszawie.

Osjan – postać wzorowana na jednym z bohaterów mitologii irlandzkiej, Oisínie synu Fionna, legendarnym wojowniku i bardzie celtyckim. Miał być autorem tzw. Pieśni Osjana, rzekomych średniowiecznych poematów celtyckich, za których odkrywcę podawał się osiemnastowieczny poeta szkocki James Macpherson, który był w rzeczywistości ich redaktorem na prawach współtworzenia. Najzagorzalszym denuncjatorem Pieśni Osjana okazał się bardzo wpływowy autorytet literacki, dr Samuel Johnson, nie znający zresztą języka gaelickiego i reprezentujący całkowicie odmienny, bardziej tradycyjny gust literacki, wykluczający romantyczny sentymentalizm. Odkrycie literatury, a w szczególności poezji języka gaelickiego, odnajdywanie cennych rękopisów i ogłaszanie ich drukiem, to również zasługa wydarzenia kulturowego jakim są Pieśni Osjana.

Papieżyca Joanna – postać legendarna, rzekomo została papieżem w 855 pod imieniem Jan VIII.

Park Stanowy Dinosaur Valley – park stanowy położony w okolicy Glen Rose w Teksasie w USA.

Pierre Brassau – szympans wykorzystany do mistyfikacji popełnionej w 1964 roku przez Åke „Dacke” Axelssona, dziennikarza szwedzkiego tabloidu Göteborgs-Tidningen. Axelsson wpadł na pomysł wystawienia serii obrazów wykonanych nie przez człowieka, ale przez innego przedstawiciela naczelnych, podając przy tym informację jakoby były dziełem wcześniej nieznanego francuskiego artysty nazwanego „Pierre Brassau”. Dziennikarzowi chodziło o sprawdzenie, czy krytycy są w stanie odróżnić prawdziwą awangardową sztukę współczesną od dzieła szympansa.

Pierścień Atlantów, pierścień Atlantydów – pierścień, rzekomo odkryty w 1860 roku w Dolinie Królów przez francuskiego egiptologa, markiza d'Agrain.

Protokoły mędrców Syjonu – carska antysemicka fałszywka opisująca rzekome plany osiągnięcia przez Żydów globalnej dominacji. Protokoły mędrców Syjonu zostały sfabrykowane przez Matwieja Gołowinskiego, rosyjskiego współpracownika cara Mikołaja II, na zamówienie Ochrany, tajnej policji politycznej Imperium Rosyjskiego, w celu obarczenia społeczności żydowskiej odpowiedzialnością za ówczesne problemy polityczne i społeczne Rosji. W dużej części są plagiatem XIX-wiecznej nieantysemickiej satyry autorstwa Maurycego Joly’ego Rozmowy w piekle między Monteskiuszem i Machiavellim.

Rękopis królowodworski – rzekomy rękopis dotyczący najstarszych dziejów Czech, w rzeczywistości XIX-wieczna mistyfikacja Václava Hanki i Josefa Lindy.

Rękopis zielonogórski – rzekomy rękopis dotyczący najstarszych dziejów Czech, w rzeczywistości XIX-wieczna mistyfikacja Václava Hanki i Josefa Lindy.

Sprawa Boronaliego to jedna z największych mistyfikacji w dziejach sztuki, która przekroczyła ramy skandalu środowiska krytyków sztuki, stając się wydarzeniem społecznym we Francji w 1910 roku. Naznaczyła rok 1910 w takim stopniu, jak manifest Marinettiego rok wcześniej, a prace kubistów odcisnęły się na następnym.

Sprawa Grievance Studies – mistyfikacja z 2017–2018 wymierzona w proces recenzji naukowej czasopism nauk humanistycznych. Trójka autorów projektu zgłaszała w tym okresie sfabrykowane przez siebie artykuły do czasopism naukowych z takich obszarów jak kulturoznawstwo, queer czy gender studies, starając się o doprowadzenie do ich publikacji. Deklarowaną intencją autorów było zademonstrowanie słabości procesu naukowego w dziedzinach, które określili zbiorczym mianem grievance studies.

Tiara Sajtafernesa – złote nakrycie głowy należące rzekomo do władcy scytyjskiego Sajtafernesa, zakupione w roku 1896 do zbiorów muzeum Luwru, w rzeczywistości falsyfikat sporządzony w Odessie przez złotnika Izraela Ruchomowskiego.

Veda Slovena – zbiór rzekomych starożytnych południowosłowiańskich pieśni epickich, zebranych jakoby pośród zamieszkujących na pograniczu macedońsko-bułgarskim Pomaków i wydany w 1874 i 1881 roku przez Stefana Verkovicia, mający dowodzić zamierzchłej historii Słowian.

Walam Olum – odnaleziona rzekomo w I połowie XIX wieku kronika indiańskiego plemienia Delawarów, współcześnie uważana za literacką mistyfikację.

Wymieranie blondynek – miejska legenda lub mistyfikacja od czasu do czasu pojawiająca się w prasie, według których osoby o blond włosach są skazane na wymarcie. Po raz pierwszy tego typu wiadomość pojawiła się w 1865, a ostatnio na szeroką skalę w 2002 i 2006. Współcześnie jako powód rzekomego zagrożenia dla istnienia blondynek i blondynów wymienia się fakt, że blond włosy są uwarunkowane genetycznie przez geny recesywne, które aktualnie posiada niewielka liczba ludzi – aby potomstwo miało blond włosy, oboje rodzice muszą być posiadaczami tego genu.

Wypis z kroniki Witykinda tłomaczony przez Grzegorza a Słupia, decretorum doktora opata świętokrzyskiego, który żył około roku 1375, z autografu w bibliotece na Łysej Górze najdującego się – utwór przypisywany Franciszkowi Salezemu Jezierskiemu z około 1790, rzekomy odpis średniowiecznej kroniki.

Związek Wyzwolenia Ukrainy, ukr. Спі́лка ви́зволення Украї́ни – fikcyjna organizacja – mistyfikacja GPU USRR. Przynależność do tej nieistniejącej organizacji o charakterze nacjonalistyczno-kontrrewolucyjnym była podstawą masowych aresztowań ukraińskiej inteligencji niekomunistycznej w latach 1929-1930, procesu pokazowego w Charkowie w marcu-kwietniu 1930 i kolejnych masowych represji wobec inteligencji naukowej i studentów po procesie. Proces pokazowy Związku Wyzwolenia Ukrainy był obok procesu szachtyńskiego jednym z narzędzi rozpętywania masowego policyjnego terroru OGPU wobec potencjalnych wrogów wewnętrznych władzy bolszewików po zaostrzeniu kursu politycznego w ZSRR w roku 1929.