43 Bóstwa egipskie

Aah – w starożytnym Egipcie bóg księżyca odmierzający i regulujący upływ czasu. Jego imię składało się z czterech liter (hieroglifów), z czego trzy pierwsze to JAH a ostatnia to znak księżyca, często z występującym schowanym połowicznie słońcem. Stąd hebrajskim odpowiednikiem jest JAREAH (יָרֵחַ).

Aker - bóstwo związane przede wszystkim z ziemią i światem podziemnym. W sztuce wyobrażany jako podwójny sfinks lub lew, był groźnym mieszkańcem zaświatów, strażnikiem bram i pomocnikiem słońca w walce z Apopem. Nie należał nigdy do grona wielkich bogów, a mimo swej roli w zaświatach nie posiadał żadnej świątyni, ani miejsca kultu.

Akh, ach - rodzaj ducha w mitologii staroegipskiej. Koncepcja akh wielokrotnie zmieniała się w długiej historii wierzeń starożytnych Egipcjan. Poza Ka i Ba stanowi jeden z centralnych elementów, aspektów nieśmiertelnej osobowości, nawet po śmierci fizycznego ciała.

Ammut, także Ammat, Ammemet – w mitologii egipskiej potwór znany jako "pożeracz umarłych", "niszczyciel grzesznych dusz" przyczajony obok wagi podczas sądu Ozyrysa. Jeśli człowiek był grzeszny, tzn. gdy położone na wadze jego serce było cięższe od pióra prawdy, Ammit zjadała je i tym samym zabijała nieszczęśnika w życiu pozagrobowym, ponieważ według wierzeń Egipcjan to właśnie w nim ukryta była dusza. Ukazywany jako demon z głową krokodyla, tułowiem lwa i zadem hipopotama.

Anhur – we wczesnej mitologii egipskiej był pierwotnie bogiem wojny, czczonym w egipskim obszarze Abydos, a szczególnie w Thinis. Z mitów dowiadujemy się, że swoją żonę Menhit, poznał w Nubii. Jeden z jego tytułów to Morderca Wrogów. Anhur był przedstawiany jako brodaty człowiek, ubrany w szlafrok, posiadający nakrycie głowy z czterema piórami, trzymający włócznię lub lancę w dłoni. Czasami widniał jako bóg z głową lwa. Według niektórych źródeł, szata była bardziej podobna do kiltu.

Anti – egipski bóg. Swoje miejsce kultu miał w Antaeopolis, w północnej części Górnego Egiptu.

Anubis – w egipskiej mitologii bóg o głowie szakala, ściśle łączony z mumifikacją i życiem pozagrobowym. W języku Starożytnego Egiptu był znany jako Inpw. Najstarsza znana wzmianka o nim pochodzi z tekstów piramid z okresu Starego Państwa, gdzie łączony jest z pogrzebem faraona. W tej epoce był najważniejszym bogiem związanym ze śmiercią, lecz w Średnim Państwie zastąpił go Ozyrys.

Apis – święty byk w Memfis, uważany za wcielenia Ptaha, później Ozyrysa, przez co został bóstwem podziemnym kojarzonym z minerałami i klejnotami; przez Greków utożsamiany z Hadesem.

Apofis, Apop − w mitologii starożytnego Egiptu olbrzymi wężowy demon mroku i chaosu, postrzegany jako przeciwnik Słońca i symbol sił ciemności.

Aton – bóg egipski. Początkowo, w III tysiącleciu p.n.e. był jednym z wielu bogów wyznawanych w Egipcie. Aton był tarczą słoneczną – dokładniej, bogiem promieniowania żaru tarczy słonecznej – uważany wówczas za emanację boga Re. W Opowieści o Sinuhe jest mowa o królu Amenemhacie I, który po śmierci został zabrany do nieba i połączył się z Atonem. Za czasów królowej Hatszepsut Aton określany był już jako Stwórca, który stworzył wszelką istotę, który ukształtował ziemię, który dopełnił jej stworzenia. Bóg miał być bezosobowy, pozbawiony płci.

Atum – jeden z głównych i najstarszych bogów starożytnego Egiptu. Razem z Ra, Horachte i Chepri był bogiem słońca i stworzenia. Imię jego można przetłumaczyć jako formę znaczenia pozytywnego, Znakomity Jeden, albo Całość, lub znaczenia negatywnego, Ten jeden, który jeszcze nie istnieje. Atum jest dobrze udokumentowany w różnych tekstach ikonograficznych i religijnych. Przedstawiany był jako człowiek, który miał na głowie Etfu, albo jako człowiek z głową barana, tak jak Chnum. Jest jednym z ośmiu lub dziewięciu bogów najczęściej wymienianych w Tekstach Piramid. Atum był głównym bóstwem Heliopolis, jego kult zyskał duże znaczenie już w Starym Państwie. Jego najbardziej istotną naturą było samo tworzenie i stworzenie pierwszych bogów. Był uosobieniem początku i doskonałości. W Tekstach Trumiennych i innych religijnych tekstach jest nazywany Władcą Całości, więc jest bogiem uniwersalnym.

Ba-neb-dżed, tj. „baran, pan Dżedu” lub „ba, pan Dżedu” – starożytnoegipskie bóstwo płodności. Był przedstawiany w postaci barana, kozła, także w formie antropomorficznej. Czczony był w całym państwie, szczególnym miejscem kultu był Mendes.

Bata - bóg o postaci byka, czczony w nomie kynopolitańskim obok Anubisa. Papirus d'Orbiney przedstawia oba bóstwa jako braci antagonistycznie nastawionych do siebie. O samym kulcie Baty prawie nic nie wiadomo.

Benu (Bennu), w mitologii egipskiej – święty ptak, uważany za duszę (ba) Re; Pan Jubileuszów; pierwowzór greckiego Feniksa. Był jednym z bóstw solarnych, związanym kolejno z Atumem, Re i Ozyrysem.

Bes – w mitologii egipskiej bóg wesela, tańców i rodziny, opiekun kobiet rodzących i dzieci; w starożytnym Egipcie popularne bóstwo domowe odstraszające złośliwe demony.

Chepri – prabóstwo egipskie, czczone pod postacią skarabeusza. Był bogiem wschodzącego słońca. W Starym Państwie uważany za personifikację Atuma i jako taki uznany za stwórcę bóstw. W tekstach Księgi umarłych ma związek z symboliką zmartwychwstania. Miał tajemną moc ciągłego odradzania się.

Chnum – w mitologii egipskiej jeden z bogów Górnego Egiptu.

Geb – w mitologii egipskiej bóg Ziemi, brat i mąż nieba – bogini Nut, syn boga powietrza – Szu i bogini uosabiającej wilgoć – Tefnut; jeden z bogów Wielkiej Enneady. Atrybutem boga jest gęś białoczelna. Reprezentującym Geba hieroglifem jest gęś.

Hapi – w religii starożytnego Egiptu bóstwo dorocznych wylewów Nilu, nanoszących na brzegi rzeki żyzny muł, pozwalający Egipcjanom na uprawę roślin. Jego imię oznacza Biegnący, co prawdopodobnie odnosi się do nurtu Nilu. Miał wiele tytułów, m.in. Pan Ryb i Ptactwa Wodnego oraz Pan Rzeki Niosącej Życie. Przedstawiany zazwyczaj jako mężczyzna z dużym brzuchem, ubrany w przepaskę na biodrach, z długimi włosami i zwisającym, kobiecym biustem. Coroczne wylewy Nilu bywały nazywane Przybyciem Hapi. Ponieważ tworzyły żyzny grunt na obszarach, które bez tego byłyby jałowe, Hapi, jako ich patron, symbolizował żyzną ziemię. Dlatego, chociaż był rodzaju męskiego, malowano go z dużym brzuchem przedstawiającym płodność Nilu. Zwykle miał też niebieską lub zieloną skórę, przypominającą Nu i przedstawiającą wodę. Wskutek płodnej natury był czasem uważany za "ojca bogów" oraz opiekuńczego ojca, pomagającego utrzymać równowagę kosmosu.

Hapi, czasem zapisywane jako Hapy - bóg starożytnego Egiptu, jeden z czterech synów Horusa.

Harpokrates – egipsko-greckie bóstwo popularne w świecie śródziemnomorskim w okresie hellenistycznym i rzymskim.

Harsafes - w mitologii egipskiej bóg baran z Herakleopolis.

Hermanubis – synkretyczne grecko-egipskie bóstwo, powstałe w wyniku nałożenia się na siebie kultów Hermesa i Anubisa w okresie epoki hellenistycznej. Czczony jako przewodnik dusz zmarłych, przedstawiany był z psią głową oraz w greckim stroju i z atrybutem Hermesa – kaduceuszem.

Horus – egipski bóg nieba, opiekun monarchii egipskiej. Panujący faraon utożsamiał się z nim i przyjmował jego imię. Czczony pod postacią sokoła lub człowieka z głową sokoła zwieńczoną tarczą słoneczną oraz jako dziecko z palcem w ustach. Był synem Ozyrysa i Izydy lub Geba i Nut. Po śmierci Ozyrysa walczył z Setem o tron faraona. Po kilku konkurencjach Rada Dwunastu Bogów przyznała władzę Horusowi.

Huh – egipskie bóstwo męskie wyobrażane w postaci żaby, wchodzące w skład hermopolitańskiej Ogdoady. Uosabiał nieskończoność: utożsamiany z Szu, dźwigający na rękach niebo; z gałązką palmową symbolizuje rachubę roczną i wskazuje niezliczone, szczęśliwe lata królewskiego panowania. Jako ucieleśnienie mnogości i liczebności, bóg ten rzadko objawiał się indywidualnie, najczęściej tworzył grupę z innym Huh.

Kebehsenuf – w mitologii egipskiej jeden z synów Horusa.

Kuk – prabóstwo egipskie uosabiające ciemność, przedstawiane w postaci żaby. Razem ze swoją żeńską formą Kauket tworzył jedną z par hermopolitańskiej Ogdoady.

Min – w mitologii egipskiej jedno z głównych bóstw, bóg płodności i rolnictwa, opiekujący się także górnikami i podróżnikami, związany z kultem fallicznym.

Montu – w panteonie starożytnego Egiptu lokalne bóstwo Hermonthis i główny bóg Teb, popularny w czasach Średniego i Nowego Państwa, później zastąpiony przez Amona.

Nefertum – bóstwo lotosu, członek triady memfickiej wraz z Ptahem i Sechmet. Blisko związany z kręgiem bóstw solarnych. Przedstawiany w sztuce jako dziecko w kwiecie lotosu bądź mężczyzna z koroną w kształcie tego kwiatu. Był młodzieńczą wersją boga Atuma, który według wierzeń kapłanów z Memfis zrodził się, pojawiając na prapagórku podczas czynu stworzenia świata, którym był sam Ptah. Wkrótce potem Sechmet stała się żoną Ptaha, stając się matką Nefertuma.

Nun – w mitologii egipskiej pramateria, pierwszy materialny przejaw bytu, Nun jest przede wszystkim żywiołem kosmicznym. Jest on stworzeniem morza, na którym unosi się ziemia. Prawdopodobnie Nun był najpierw personifikowany w Hermopolis jako bóstwo męskie. Niekiedy, jako jedno z bóstw Ósemki, miewał głowę żaby. Jako najstarszy z bogów, pochodzący jeszcze z czasów chaosu, nosił przydomki "stary" i ojciec czasów. Jako personifikacja wód kosmicznych miał za atrybut głowę byka.

Onuris – w mitologii egipskiej drugorzędne bóstwo wojownicze; uważany za boga walki, wojny, polowania. Przedstawiany jako mężczyzna w hełmie ozdobionym piórami, z włócznią w ręku.

Ozyrys – w mitologii egipskiej bóg śmierci i odrodzonego życia, Wielki Sędzia zmarłych. Syn bogini Nut i boga Geba, brat Seta, Izydy i Neftydy. Poślubił Izydę, był władcą ziemi, podziemi i krainy umarłych. Miał dwóch synów: Anubisa z Neftydą i Horusa z Izydą. Główny ośrodek kultu: Abydos i Busiris.

Ra (Re) – bóg Słońca, stwórca świata i pan ładu we Wszechświecie. Czczony w starożytnym Egipcie, przedstawiany z dyskiem słonecznym i z głową sokoła bądź jastrzębia. Uważany był przez Egipcjan za najważniejszego z bogów i władcę ludzi. Jego symbolem był obelisk. Starożytni Egipcjanie wierzyli, że sam się stworzył z Praoceanu Nun. Jego dzieci to: Horus zw. Starszym, Anubis, Maat, Bastet, Hathor, Sachmet, Thot, Szu, Tefnut. Prawnukami Re byli Izyda i Horus. Imię Ra występuje w wielu imionach egipskich, np. Ramzes oznacza zrodził go Ra. Wierzono, że Re ma aż 72 odmienne postaci.

Reszef, Reszep – starożytny bóg kananejski, czczony jako bóg wojny i zarazy, objawiający się w błyskawicy.

Serapis, Sarapis – synkretyczne bóstwo hellenistycznego Egiptu, łączące cechy niektórych bogów egipskich i greckich. Otoczone szczególną opieką przez dynastię Ptolemeuszów, czczone było w Serapejonach, z których najbardziej znany, pełniący centrum kultu znajdował się w Aleksandrii. W okresie dominacji rzymskiej wraz z kultem Izydy rozpowszechnił się na inne części imperium.

Set (polskie), Seth (angielskie), Stẖ, Stš, Swty (staroegipskie), Σήθ (greckie), Sutekh, Setech (egipskie), hebr. שת Szet – w mitologii egipskiej pan burz, pustyń, Górnego Egiptu, ciemności i chaosu, także bóstwo o charakterze demonicznym. Przedstawiany jako człowiek z głową nieustalonego do dziś zwierzęcia. Zawiera cechy głowy szakala, antylopy oryks oraz okapi. Wcześniej występował być może jako bóg wojny i mogło być to bóstwo starsze niż religia egipska. W religii egipskiej jeden z głównych bogów. Jego atrybutem była antylopa z głową szakala.

Sobek – w mitologii egipskiej opiekun jezior, wody, symbol siły królewskiej. Przedstawiany był jako człowiek z głową krokodyla, czasem jako krokodyl z głową sokoła, lwa, byka, barana lub szakala bądź jako krokodyl. Na głowie nosił koronę składającą się z dwóch piór, dysku słonecznego i baranich rogów. Był synem bogini Neit. Egipcjanie wierzyli, że im więcej jest w Nilu krokodyli, tym lepsze będą zbiory po wylewie tej rzeki. Sobka wiązano z bogiem słońca - Ra, jako jedną z jego dusz.

Sokar – w mitologii egipskiej bóstwo dokonujące przyjęcia i oczyszczenia zmarłego władcy oraz przenoszący go na swej barce do niebios; patron metalurgów, rzemieślników i tragarzy oraz wszelkich przewoźników.

Szu – w mitologii egipskiej bóg powietrza, mąż Tefnut, ojciec ziemi – Geba i nieba – Nut. Był pierwszym zdecydowanie męskim bytem. Bóg powietrza, którego imię oznaczało pustkę. Powstał on z Atuma drogą masturbacji, jako tchnienie, które wyszło z nosa stwórcy. Szu uosabiał tchnienie życiodajne i był dawcą orzeźwiającego wiatru północnego. Funkcją Szu było rozdzielanie ziemi od nieba. Szu wyobrażany był jako mężczyzna o rozpostartych skrzydłach, trzymający w rękach symbole życia i powietrza.

Tatenen – w mitologii egipskiej pierwotne bóstwo ziemi, czasu, minerałów, utożsamiane z Ptahem. Z czasem do tego stopnia traci swoją osobowość, że zaczyna występować w synkretycznej postaci jako Ptah-Tatenen.

Tot (Thoth) – egipski bóg Księżyca, patron mądrości. Zaliczano go do bogów-stwórców i uważano za wynalazcę egipskiego pisma – hieroglifów, kalendarza, a także arytmetyki, geometrii, muzyki, liczby i rysunków. W związku z tym był przede wszystkim opiekunem i patronem pisarzy oraz ludzi nauki i sztuki. Był głównym opiekunem miasta i regionu Hermopolis.

Wepwawet (Upuaut) – "Otwierający Drogi", w mitologii egipskiej wojowniczy bóg o głowie szakala lub psa. Był przewodnikiem zmarłych (hypomposem) i Re podczas jego nocnej wędrówki oraz patronem karawan. Przedstawiany jako postać stojąca lub leżąca.