48 Piwowarstwo

Alfa-kwasy (α-kwasy) – grupa organicznych związków chemicznych o gorzkim smaku występujących w szyszkach chmielu. Głównym związkiem z tej grupy jest humulon, pozostałe α-kwasy różnią się podstawnikami. Zaliczane są one do żywic chmielowych. Zawartość α-kwasów jest jedną z najważniejszych cech jakościowych chmielu. Zarówno masa, jak i skład wytworzonych w szyszkach chmielowych α-kwasów zależą od odmiany chmielu, warunków pogodowych i położenia geograficznego. W zależności od sezonu ten sam gatunek chmielu może zawierać odmienne ilości α-kwasów.

Areometr Ballinga – jest to areometr wyskalowany w skali Ballinga informującej o zawartości sacharozy w roztworze. Woda w temperaturze 20 °C wykazuje na areometrze 0 °Blg, roztwór zawierający n % cukru – n °Blg.

Bawarskie Prawo Czystości – historyczna norma prawna z zakresu browarnictwa. Bawarskie Prawo Czystości zostało ogłoszone i podpisane 23 kwietnia 1516 r. w Ingolstadt przez bawarskiego księcia Wilhelma IV przy aprobacie współrządzącego z nim jego młodszego brata Ludwika X. Prawo regulowało ceny piwa oraz wymieniało składniki, jakich wolno używać do warzenia piwa. Od 1994 r. dzień uchwalenia ustawy jest obchodzony w Niemczech jako Dzień Piwa Niemieckiego.

Brew-kit – nachmielony ekstrakt słodowy, półprodukt służący do szybkiego uwarzenia piwa w warunkach domowych. Brew-kit to zagęszczona do ok. 80% brzeczka piwna w postaci gęstego syropu z dodatkiem chmielu. Ekstrakt ten znajduje się w puszce, do której dołączona jest saszetka z drożdżami oraz instrukcja warzenia. Nachmielone ekstrakty słodowe przygotowane są z odpowiedniej kompozycji słodów pozwalających na uwarzenie piwa w konkretnym gatunku. Dostępne są dwa rodzaje brew-kitów: z zawartością cukru pozwalającego na fermentację alkoholową lub bez niego.

Browar – zakład produkcyjny, w którym wytwarzane jest piwo, czyli napój powstały ze słodu, wody i chmielu poddany fermentacji alkoholowej przy użyciu drożdży. Moce wytwórcze dochodzą do kilku milionów hektolitrów rocznie.

Terminy browar rzemieślniczy, mikrobrowar nie posiadają powszechnie uznanej definicji, ale zwykle stosuje się je w odniesieniu do niezależnych, małych browarów o tradycyjnych metodach warzenia piwa. Należą do nich niewielkie browary produkujące piwa specjalne, browary restauracyjne (brewpuby) oraz browary kontraktowe.

Bürgerbräukeller – była piwiarnia w Monachium.

Chmiel zwyczajny – gatunek byliny z rodziny konopiowatych (Cannabaceae). Występował w stanie dzikim prawdopodobnie w południowej Europie, na Bliskim Wschodzie i w Ameryce Północnej. W Polsce gatunek pospolity do 700 m n.p.m. Uprawiany przez człowieka skolonizował strefę klimatów umiarkowanych i ciepłych całej Eurazji.

Dekkera Van der Walt – rodzaj drożdży należący do rodziny Pichiaceae. Powodują psucie wina, cydru i nabiału, jednak w niektórych przypadkach korzystnie wpływają na aromat fermentowanych napojów, zwłaszcza piw specjalnych. Są wykorzystywane w produkcji piw typu lambic i jego odmian.

Dekokcja – metoda zacierania słodu browarnego, w trakcie której gęsta część zacieru czyli ok. 1/3 całego zacieru zostaje oddzielona i zagotowana w oddzielnym kotle. Następnie gorąca zwracana jest do kadzi zaciernej z zacierem głównym (rzadszym), podnosząc skokowo jego temperaturę. Czynność tę wykonuje się głównie dla lepszego skleikowania skrobi i osiągnięcia piwa o pełniejszym smaku.

Drożdże piwowarskie – odmiany drożdży wykorzystywane do produkcji piwa.

Fermentacja górna – rodzaj fermentacji w piwowarstwie. Po zadaniu brzeczki nastawnej drożdżami następuje fermentacja, w trakcie której drożdże nie osiadają na dnie fermentora, lecz gromadzą się na powierzchni brzeczki. Proces fermentacji przebiega w temperaturze 16-24 °C. Przy warzeniu piwa metodą górnej fermentacji stosuje się szczepy drożdży z gatunku Saccharomyces cerevisiae nazywane zwyczajowo drożdżami górnej fermentacji.

Fermentor - naczynie lub zbiornik, w którym następuje fermentacja piwa. W odróżnieniu od tankofermentorów, w których odbywa się zarówno fermentacja jak i kondycjonowanie piwa, w fermentorach przeprowadza się jedynie proces fermentacji piwa. Jego leżakowanie odbywa się w osobnych tankach leżakowych.

Gwiazda piwowarska – tajemny amulet i znak cechu piwowarów przedstawiający dwa splecione ze sobą trójkąty tworzące heksagram.

Hallertau – obszar w środkowej Bawarii o powierzchni 2 400 km²; największy na świecie zwarty obszar uprawy chmielu. Lokalna produkcja stanowiła w 2016 roku 86% niemieckiej i 34% światowej.

Mniej więcej pomiędzy 13000 a 9000 lat p.n.e. ludzie zaczęli poszukiwać innych form pożywienia niż mięso dzikich zwierząt. Rezygnując z koczowniczego trybu życia, coraz częściej osiedlali się w jednym miejscu. Zaczęli uprawiać ziemię, jedząc jej plony i hodować zwierzęta. W tym czasie człowiek nauczył się wyłuskiwać, rozdrabniać w ustach i połykać ziarna dziko rosnących zbóż. Z czasem nauczono się uprawiać zboża, kosić je, oddzielać ziarna bijąc kijami, następnie to ziarno kruszyć między kamieniami, potem dodawać trochę wody, uklepywać i piec na rozgrzanym kamieniu. W taki sposób przyrządzano chleb już 10000 lat p.n.e.

Jęczmień – rodzaj zbóż z rodziny wiechlinowatych. Obejmuje ok. 40 gatunków traw jednorocznych i trwałych. Pochodzi ze stref umiarkowanych półkuli północnej. Gatunkiem typowym jest Hordeum vulgare L..

Kadź – duże, otwarte naczynie, dawniej wykonane zwykle z drewna, współcześnie także z metalu lub betonu. Wyrobem kadzi zajmował się bednarz.

Kadź zacierna – urządzenie wykorzystywane w piwowarstwie oraz gorzelnictwie do otrzymywania zacieru. Podstawowym elementem jest kadź, niekiedy wyposażona w mieszadło oraz system chłodzenia. Podstawowym surowcem dodawanym do kadzi oprócz wody jest ześrutowany słód jęczmienny. Mieszaninę poddaje się zacieraniu obejmującemu szereg reakcji enzymatycznych. Do najważniejszych procesów należy hydroliza skrobi nazywana „scukrzaniem skrobi”.

Karuk – inaczej klej rybi, otrzymywany z wysuszonych pęcherzy rybnych, przede wszystkim bieługi i jesiotra. Obecnie z powodu ochrony tych gatunków produkuje się go z pęcherzy pławnych innych gatunków ryb, najczęściej południowoamerykańskich. Pęcherz pławny wydobyty z ryby umieszczony jest w gorącej wodzie, oczyszczony z żył i mięśni, a następnie suszony. Pęcherz pławny składa się w 70% z kolagenu.

Keg – typ beczek wykonanych ze stali nierdzewnej, stosowanych do przechowywania pod ciśnieniem piwa lub innych cieczy. Dawniej pojęcie to oznaczało małą beczkę wytwarzaną przez bednarza i stosowaną do transportu materiałów drobnicowych, takich jak np. gwoździe.

Kocioł warzelny – rodzaj kadzi browarnej przystosowanej do gotowania brzeczki piwnej. U starożytnych Sumerów i Egipcjan kocioł warzelny wykonany był z gliny, a podgrzewanie brzeczki odbywało się poprzez wrzucenie do kotła rozgrzanych kamieni. W średniowieczu kotły wykonywano z miedzi i stawiano je na palenisku. Obecnie kotły wykonuje się z blach miedzianych lub stalowych i ogrzewa parą pod ciśnieniem.

Kommunbrauhaus – wiejskie browary w Bawarii.

Korytko brzeczkowe – w tradycyjnych warzelniach rodzaj rynny, do której z umocowanych powyżej kraników spływa przefiltrowana brzeczka. Korytko brzeczkowe połączone jest z kadzią filtracyjną, w której zacier słodowy poddawany jest filtracji i oddzieleniu młóta. Efektem filtracji jest brzeczka, której klarowność sprawdzana jest za pomocą korytka brzeczkowego.

Liczba Kolbacha – wskaźnik informujący o ilości białka, które uległo ekstrakcji ze słodu w procesie sporządzania brzeczki laboratoryjnej metodą kongresową. Wskazuje, jaka część białka pochodzącego ze słodu znalazła się w brzeczce w wyniku procesu zacierania. Służy jako miara rozluźnienia proteolitycznego, a także wyróżnik dynamiki procesów proteolitycznych w słodzie. Określa, jaki jest procentowy udział w słodzie protein, które zostały poddane hydrolizie podczas słodowania i przygotowywania brzeczki. Nie dostarcza informacji o charakterystyce białek i jakości słodu, lecz wyłącznie o stopniu, w jakim zaszło jego rozluźnienie.

Młóto, inaczej wysłodziny – nierozpuszczalne składniki zacieru w postaci osadu z łusek, kiełków i drobin słodu powstające w kadzi filtracyjnej.

Muzeum Tyskich Browarów Książęcych – otwarta w 2004 r. instytucja muzealna, w której zgromadzono eksponaty dotyczące tradycji i historii Tyskich Browarów Książęcych oraz kolekcje fotografii, kufli, beczek, butelek, podkładek i wiele innych eksponatów związanych z piwem.

Obciąg – zabieg zlewania wina lub piwa znad osadu. Polega na przeniesieniu sklarowanego fermentowanego napoju do pustego zbiornika bez naruszania osadu w celu rozlewu lub dalszego klarowania.

Pinta, półkwarta – zróżnicowana jednostka objętości lub pojemności stosowana głównie w Wielkiej Brytanii, Irlandii oraz Stanach Zjednoczonych. W USA stosowane są dwie różne jednostki o nazwie pinta - jedna do odmierzania płynów, a druga do sypkich ciał stałych.

Piwowarstwo albo browarnictwo – sztuka warzenia piwa oraz produkcja piwa w browarach na skalę przemysłową.

Piwowarstwo domowe, piwowarstwo amatorskie – hobby, którego przedmiotem zainteresowania jest samodzielne wytwarzanie piwa na własne potrzeby.

Próba jodowa – w analizie chemicznej jest to sposób określenia zawartości skrobi w badanej cieczy. Wykorzystuje się w tym celu jodynę lub płyn Lugola, które zabarwiają się pod wpływem dodania do nich skrobi. Pomiędzy obecnymi w płynie Lugola cząsteczkami jodu i anionami polijodkowymi a przestrzenną strukturą zbudowanego z cząsteczek D-glukozy łańcucha amylozy jako składowej skrobi tworzą się przebarwienia. W zależności od długości łańcucha cukrowego w skrobi barwa ta może być od ciemnogranatowej poprzez niebieską do czerwonawej.

Próba spodni – wywodząca się ze średniowiecza metoda kontroli jakości piwa. Stosowana była na Pomorzu do XV w. włącznie, a w Niemczech w małych browarach nawet w początkach XX w. Trzej degustatorzy ubrani w skórzane spodnie zasiadali na polanej brzeczką drewnianej ławie. Mistrz zapewniał im piwo i poczęstunek przez 2-3 godziny. Po czym na znak wszyscy podnosili się z miejsc. Jeśli ławka kleiła im się do spodni, a nawet się uniosła, piwo zdawało egzamin i określane było jako dobre, czyli zawierające odpowiednią ilość ekstraktu słodowego, mogło zostać więc przekazane do wyszynku i sprzedaży. Obecnie do oceny zawartości ekstraktu w brzeczce służy areometr.

Przemysł piwowarski zajmuje się warzeniem piwa.

Reakcja Maillarda – seria reakcji chemicznych, które zachodzą najczęściej pod wpływem ciepła, pomiędzy aminokwasami a cukrami redukującymi.

Rozlewnia – miejsce, gdzie prowadzi się pakowanie produktów płynnych.

Słodowanie – drugi etap podczas produkcji słodu nazywany inaczej kiełkowaniem ziarna. Jest to skomplikowany proces fizjologiczny rozwoju kiełka liścieniowego i korzonkowego zarodka ziarna. Najczęściej wykorzystywany jest przez browary jako surowiec do warzenia piwa oraz destylarnie do produkcji whisky. Trwa on około 7 dni.

Słodownia – zakład zajmujący się produkcją słodu. We wczesnym średniowieczu słodownie stanowiły część browaru zajmującą się słodowaniem zboża. Wraz z rozwojem przemysłu browarniczego przywilej słodowania oraz warzenia i wyszynku piwa został rozdzielony, a słodownie stały się odrębnymi zakładami.

Słód – skiełkowane i wysuszone ziarna zbóż służące jako jeden z surowców do produkcji piwa lub whisky, szeroko wykorzystywany również w branży piekarskiej oraz do słodzenia czekolady i innych wyrobów cukierniczych, głównie słodkich mas.

Style piwa – ze względu na odmienne składniki, profil aromatyczno-smakowy, technologię produkcji czy wygląd, piwa różnią się między sobą tworząc poszczególne style i odmiany.

Śruta – produkt otrzymany poprzez jednorazowe rozdrobnienie nasion roślin uprawnych poprzez ich rozkruszenie przeprowadzone w specjalnym urządzeniu – śrutowniku. Najczęściej produkuje się śrutę zbożową, ale może być także z innych nasion, np. roślin motylkowych (strączkowych), lub oleistych.

Śrutowanie – w piwowarstwie śrutowanie oznacza rozdrobnienie słodu w taki sposób, by łuski zostały rozerwane, a same ziarna pokruszone. Produktem finalnym śrutowania jest śruta słodowa. Śrutowanie poprzedza kolejny etap produkcji piwa, czyli zacieranie ześrutowanego słodu. Śrutowanie słodu odbywa się w śrutowniku lub młynie browarnym.

Śrutownik - maszyna do rozdrabniania zboża.

Tankofermentor – pionowy zbiornik cylindryczno-stożkowy zwany również unitankiem służący do przeprowadzenia fermentacji i kondycjonowania (leżakowania) piwa. Tankofermentory przemysłowe posiadają pojemność ponad 2000 hl. Ze względu na ich wszechstronność, funkcjonalność, zalety techniczne i możliwość produkcji dużych ilości piwa w ekonomiczny sposób zastąpiły one w wielu browarach tradycyjne kadzie fermentacyjne i tanki leżakowe, gdyż można w nich przeprowadzać zarówno proces fermentacji jak i leżakowania piwa, który został skrócony z kilku tygodni lub miesięcy do kilkunastu dni.

U Zlatého Tygra, - piwiarnia na Starym Mieście w Pradze przy ul. Husowej 17.

Warka – jeden pełny cykl produkcji brzeczki nastawnej. Stanowi ona jednostkę miary oznaczającą porcję piwa uzyskanego z jednego warzenia. Wyrażenie jedna warka oznacza „jedną partię brzeczki, ugotowanej jednorazowo na warzelni, z jednej partii słodu”. Liczba warek ugotowanych w ciągu doby lub całego roku określa zdolność produkcyjną danego browaru.

Widget to opracowana przez browar Guinness plastikowa, pusta w środku kulka o średnicy ok. 3 cm, mająca jeden otworek o średnicy 0,61 mm. Kulka ta wkładana jest do puszek i butelek z piwem, do których podczas napełniania dodawany jest ciekły azot, który wraz z dwutlenkiem węgla tworzy mieszankę gazową. Azot, który po zamknięciu puszki odparowuje, zwiększa ciśnienie i wraz z piwem wnika do środka widgeta. Gdy opakowanie zostaje otwarte ciśnienie spada, a z widgeta wydobywają się z dużą prędkością drobne pęcherzyki gazu, tworząc obfitą i gęstą pianę, a jednocześnie obniżając zawartość dwutlenku węgla w samym piwie.

Zoigl – piwo dolnej fermentacji, produkowane w północnej części Górnego Palatynatu w Niemczech i warzone przez osoby prywatne. Zacier na zoigla przygotowuje się w publicznym browarze (Kommunbrauhaus). Browarnicy zabierają brzeczkę do domu i fermentują ją przy użyciu drożdży. Każdy z nich wykorzystuje swój tradycyjny przepis, więc smak zoigla nie jest jednorodny i różnice między poszczególnymi miejscowościami, i piwowarami są wyczuwalne.