44 Zmiany klimatu

Pod pojęciem klimatu rozumie się średni stan atmosfery i oceanu w skalach od kilku lat do milionów lat, a precyzyjniej, statystyczny opis stanu systemu klimatycznego przy pomocy takich miar statystycznych jak średnia czy wariancja odnoszących się do parametrów meteorologicznych. Zmiana klimatu oznacza zmianę stanu systemu klimatycznego, opisywaną w kategoriach zmiany średniej lub zmienności jakiegoś parametru, a która utrzymuje się przez dłuższy czas. Zmiany klimatu wynikać mogą z działania wymuszeń klimatycznych, zarówno naturalnych, jak i działalności człowieka ; mogą być również skutkiem wewnętrznej zmienności klimatycznej. W ostatnich latach termin „globalna zmiana klimatu” używany jest w kontekście globalnego ocieplenia oraz towarzyszących mu zjawisk, takich jak zmiany w występowaniu opadów, ekstremalnych zjawisk pogodowych i tym podobne.

Postulat 100% energii odnawialnej pojawił się w związku z globalnym ociepleniem i innymi problemami ekologicznymi oraz gospodarczymi. Wzrost wykorzystywania odnawialnych źródeł energii następuje znacznie szybciej, niż ktokolwiek to przewidywał. Międzyrządowy Zespół ds. Zmian Klimatu stwierdził, że jest niewiele technologicznych granic integracji portfela technologii odnawialnych źródeł energii, aby zapewnić z nich większość całkowitego światowego zapotrzebowania na energię. Mark Z. Jacobson twierdzi, że rozpoczęcie produkcji całej nowej energii tylko z wiatru, energii słonecznej oraz energii wodnej jest możliwe w 2030 r., a istniejący system dostaw energii elektrycznej może zostać zastąpiony całkowicie do 2050 r. Przeszkody w realizacji planu 100% energii odnawialnej są „przede wszystkim społeczne i polityczne, a nie technologiczne lub ekonomiczne”. Jacobson wskazuje, że koszty energii z wiatru, słońca, wody powinny być podobne do dzisiejszych kosztów energii. Europejska Rada ds. Energii Odnawialnej (EREC) wskazuje, że Unia Europejska może do 2050 zmniejszyć emisję gazów cieplarnianych o ponad 90%, jeśli całą produkcję energii przestawi na źródła odnawialne.

Antropocen – proponowana epoka geologiczna, charakteryzująca się znacznym wpływem człowieka na ekosystem i geologiczny system planety Ziemia. Wpływ ten będzie widoczny w przyszłości w śladach kopalnych. Antropocen nie jest oficjalnie uznany za epokę geologiczną, jednak jest postulowany przez wiele środowisk naukowych.

Arktyczne wzmocnienie – zjawisko polegające na przyśpieszonym w porównaniu z resztą świata ogrzewaniu się okolic bieguna północnego (Arktyki) w przypadku ocieplania się globalnego klimatu Ziemi.

Blaknięcie raf koralowych – antropogeniczne zjawisko utraty symbiotycznych glonów przez koralowce i inne organizmy budujące i tworzące rafy koralowe, będące skutkiem stresu środowiskowego – przede wszystkim podwyższonej temperatury wody. Blaknięcie uważane jest za największe zagrożenie dla raf koralowych na całym świecie. Długotrwały stres temperaturowy powoduje nawet 100% śmiertelność kolonii.

Cyrkulacja termohalinowa, południkowa cyrkulacja wymienna, MOC, globalny pas transmisyjny – globalna cyrkulacja wód oceanów spowodowana zmianami gęstości wody morskiej w zależności od zasolenia i temperatury. Na kierunki prądów oceanicznych wpływają również inne czynniki: ruch obrotowy Ziemi, zjawiska pływowe, globalna cyrkulacja powietrza.

Dipol Oceanu Indyjskiego (DOI) – zjawisko polegające na występowaniu anomalii temperatur powierzchni Oceanu Indyjskiego, pomiędzy jego wschodnią a zachodnią częścią.

Dwutlenek węgla w atmosferze młodej Ziemi – CO2 w atmosferze Ziemi w okresie od powstania globu w młodym Układzie Słonecznym do rozpoczęcia „antropocenu” i „szóstej katastrofy” („szóste wielkie wymieranie”).

Efekt aerozolowy pośredni – jeden ze sposobów, w jaki aerozole atmosferyczne wpływają na bilans energetyczny planety a tym samym - jej klimat. Obejmuje dwa mechanizmy: wpływ aerozolu na albedo i czas życia chmur.

Efekt cieplarniany – zjawisko podwyższenia temperatury planety przez obecne w jej atmosferze gazy cieplarniane. Zmiany powodujące wzrost nasilenia efektu cieplarnianego są główną przyczyną obserwowanego na Ziemi globalnego ocieplenia.

Epizod Azolla – wydarzenie kończące najcieplejszy okres eocenu, tzw. wczesnoeoceńskie optimum klimatyczne. Miało ono miejsce 49 milionów lat temu i wiązane jest z gwałtownym spadkiem stężenia dwutlenku węgla w atmosferze ziemskiej. Panujące wówczas tropikalne warunki oraz izolacja Oceanu Arktycznego barierami lądowymi spowodowały zmiany właściwości fizyko-chemicznych wód tego akwenu i w konsekwencji masowy rozwój na jego powierzchni drobnych paproci z rodzaju azolla (Azolla). Rośliny te, opadając na dno, uwięziły ogromne ilości węgla. W ciągu około 800 tysięcy lat funkcjonowania tej formacji nastąpił gwałtowny, jak na historię zmian paleoklimatycznych, spadek udziału dwutlenku węgla sięgający 80% – z 3500 ppm do 650 ppm. Po tym wydarzeniu strefa tropikalna na Ziemi została ograniczona do okolic równikowych, temperatury spadały, na biegunach rozwinęły się czapy lodowe w efekcie powtarzających się zlodowaceń – klimat „przełączony” został z „cieplarnianego” na „zamrażarkowy”.

Extinction Rebellion – międzynarodowy ruch wykorzystujący akcje masowego obywatelskiego nieposłuszeństwa w celu wymuszenia na rządach działań zapobiegających antropogenicznym zmianom klimatu, utracie bioróżnorodności, masowemu wymieraniu gatunków oraz zagrożeniu wyginięciem ludzkości.

Globalne ocieplenie – wzrost średniej temperatury powierzchni Ziemi. W języku potocznym termin ten odnosi się też do innych skutków globalnej zmiany klimatu, spowodowanych antropogeniczną emisją gazów cieplarnianych od początku epoki przemysłowej.

Hiperkan – hipotetyczna odmiana cyklonów tropikalnych odznaczająca się wyjątkową siłą i rozmiarami. Hiperkany mogą być ogromnymi cyklonami, które będą ekstremalnymi zjawiskami pogodowymi prognozowanymi przez klimatologów. Hiperkany mogą się pojawić, gdy średnia temperatura na Ziemi podniesie się o 4-5 °C w stosunku do początków XXI w.

Hipoteza pistoletu metanowego – hipoteza zakładająca, że wzrost temperatury morza może wywołać nagłe uwolnienie metanu ze złóż klatratu metanu znajdujących się w dnie morskim oraz wiecznej zmarzlinie. Ponieważ metan jest gazem cieplarnianym, spowodowałoby to dalszy wzrost temperatury i destabilizację złóż klatratu metanu – w efekcie rozpoczynając nieodwracalny proces dodatniego sprzężenia zwrotnego.

Hipoteza termostatu równikowego – meteorologiczna hipoteza, która stara się wytłumaczyć dlaczego maksymalna temperatura oceanu na ziemi utrzymuje się w granicach 300K.

Efekt tęczówki w meteorologii – kontrowersyjny mechanizm klimatycznego sprzężenia zwrotnego wiążącego parę wodną, temperaturę oceanu i pokrywę wysokich chmur w tropikach. Według tej hipotezy klimatycznej zwiększona temperatura oceanu związana z globalnym ociepleniem prowadzi do zmniejszenia pokrywy chmur w atmosferze tropikalnej. W związku z tym powierzchnia Ziemi może wyemitować więcej energii cieplnej – co prowadzi do oziębienia. Wobec tego zwiększona ilość pary wodnej, w tej hipotezie, prowadzi do stabilizacji klimatu. Nazwa tęczówka jest analogią do fizjologii oka, którego tęczówka może się zwężać lub rozszerzać regulując ilość dochodzącego światła.

Instrumentalne pomiary temperatury – w meteorologii i klimatologii, pomiary temperatury atmosfery i oceanów bezpośrednio z użyciem termometrów. Są jednym z głównych źródeł wiedzy o klimacie Ziemi, w ostatnich dekadach coraz częściej uzupełnianym pomiarami satelitarnymi w podczerwieni oraz wykonywanymi przez sondy zanurzeniowe i sondy atmosferyczne.

Klatrat metanu – substancja krystaliczna złożona z cząsteczek wody i metanu.

Kontrowersja kija hokejowego – dyskusja dotycząca rekonstrukcji średniej temperatury na półkuli północnej na powierzchni Ziemi w ostatnim tysiącleciu, głównie na podstawie badań paleoklimatycznych i danych instrumentalnych.

Krzywa Keelinga – wykres pokazujący zmiany stężenia dwutlenku węgla w atmosferze Ziemi od 1958 roku, kiedy to Charles David Keeling z Instytutu Oceanografii imienia Scripps jako pierwszy zaobserwował zmiany stężenia atmosferycznego dwutlenku węgla (CO2) w obserwatorium na szczycie wulkanu Mauna Loa na Hawajach.

Poniższa lista przedstawia państwa świata w zależności od rocznej emisji dwutlenku węgla. Uwzględniony jest jedynie dwutlenek węgla pochodzący ze spalania paliw kopalnych, bez uwzględnienia takich źródeł jak produkcja cementu czy wylesianie. Spalanie paliw kopalnych odpowiada za około 70% światowej emisji CO2, wylesianie za około 25%, a produkcja cementu za około 5%.

Marsz dla Nauki, oryg. March for Science – seria zjazdów i demonstracji odbywających się w Waszyngtonie i 600 innych miastach świata w Dzień Ziemi 22 kwietnia 2017. Według organizatorów marsz miał charakter bezpartyjny, a jego rolą była celebracja nauki i jej roli w życiu codziennym. Marsze i demonstracje miały podkreślić rolę nauki jako dobra społecznego i wezwać do prowadzenia polityki opartej na dowodach w interesie społecznym. Organizatorzy marszu oszacowali liczbę uczestników na całym świecie na 1,07 mln, z czego 100 tys. wzięło udział w marszu w Waszyngtonie, 70 tys. w Bostonie, 60 tys. w Chicago, 50 tys. w Los Angeles, 50 tys. w San Francisco, 14 tys. w Phoenix i 11 tys. w Berlinie.

Miejska wyspa ciepła (MWC) – zjawisko meteorologiczne polegające na termicznym uprzywilejowaniu przestrzeni miejskiej względem otaczających ją obszarów niezabudowanych. Wynika ono głównie z istotnej zmiany środowiska obszarów miejskich, co wpływa na przekształcenie ich właściwości: radiacyjnych, termicznych, aerodynamicznych czy wilgotnościowych. Najbardziej miarodajnym wskaźnikiem intensywności MWC jest różnica temperatury pomiędzy miastem a obszarami podmiejskimi. W dużych miastach amerykańskich i europejskich może ona dochodzić nawet do ok. 10–15 °C.

{{Organizacja międzynarodowa infobox}} Nieznane pola: "przywódca_opis5", "przywódca5", "nazwa_dopełniacz", "przywódca_opis3", "przywódca3", "przywódca_opis4" oraz "przywódca4". Międzyrządowy Zespół ds. Zmian Klimatu – naukowe i międzyrządowe ciało doradcze utworzone w 1988 na wniosek członków ONZ, przez dwie organizacje Narodów Zjednoczonych – Światową Organizację Meteorologiczną (WMO) oraz Program Środowiskowy Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNEP). Celem IPCC jest dostarczenie obiektywnej, naukowej informacji na temat zmiany klimatu. Siedzibą organizacji jest Genewa.

Młodzieżowy Strajk Klimatyczny – międzynarodowy ruch uczniów i studentów, którzy w czasie zajęć szkolnych protestują przeciw bierności polityków wobec globalnego ocieplenia i wywołanych przez człowieka zmian klimatu. Został zainspirowany strajkami Grety Thunberg w Szwecji w 2018 roku. 15 marca 2019 strajkowali uczniowie z ponad 2 tysięcy miast w 123 państwach. Protest objął również Polskę. 20 września 2019 w strajku wzięli udział uczniowie z ok. 150 krajów, w tym z Polski, gdzie protesty odbyły się w 73 miastach.

Model ogólnej cyrkulacji - model matematyczny opisujący zachowanie się klimatu na podstawie równań mechaniki płynów oraz innych równań fizyki i chemii opisujących procesy istotne z punktu widzenia zmian klimatu.

Modele klimatu – opisują ruch powietrza i warunki na Ziemi na podstawie podstawowych praw fizyki.

Okjökull – istniejący przez ok. 700 lat lodowiec na wulkanie Ok na Islandii.

Narodowe i międzynarodowe akademie nauk oraz profesjonalne stowarzyszenia wytworzyły silny naukowy konsensus na temat globalnego ocieplenia. Niemal wszyscy klimatolodzy aktywnie publikujący artykuły o klimacie są zdania, że od połowy XX w. klimat Ziemi się ociepla i jest to spowodowane głównie przez aktywność człowieka. Oceny te potwierdzają i popierają stanowisko Międzyrządowego Zespołu ds. Zmian Klimatu (IPCC).

Protokół z Kioto – traktat międzynarodowy uzupełniający Ramową konwencję Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu i jednocześnie międzynarodowe porozumienie dotyczące przeciwdziałania globalnemu ociepleniu. Został wynegocjowany na konferencji w Kioto w grudniu 1997. Traktat wszedł w życie 16 lutego 2005 roku, trzy miesiące po ratyfikowaniu go przez Rosję 4 listopada 2004. Traktat funkcjonujący od 16 lutego 2005 wygasł z dniem 31 grudnia 2012. Unia Europejska, a wraz z nią Norwegia, Islandia, Monako, Szwajcaria i Liechtenstein zrzeszone w Europejskim Obszarze Gospodarczym zobowiązały się przedłużyć swoje zobowiązania wynikające z Traktatu do roku 2020. Zaproponowany przez Komisję Europejską 6 listopada 2013 nowy Traktat w formie poprawki do Traktatu z Kioto nie został jeszcze ratyfikowany przez Unię Europejską.

Punkty krytyczne w ziemskim systemie klimatycznym

Punkt krytyczny w ziemskim systemie klimatycznym – wartość lub szybkość zmiany wartości (próg) przekroczenie której może prowadzić do znaczącej zmiany klimatu, która może być nieodwracalna. Występujące w systemie dodatnie sprzężenie zwrotne może prowadzić do przyspieszenia, nieodwracalnych zmian systemu. Potencjalne punkty krytyczne zidentyfikowano zarówno w geofizycznych częściach systemu klimatycznego, jak i w dotkniętych zmianami ekosystemach.

Pustynnienie – proces poszerzania się pustyń na obszarach, gdzie nie zaobserwowano w czasach historycznych pustyń.

Przegląd Sterna nt. ekonomiki zmian klimatycznych to 700-stronnicowy raport opublikowany 30 października 2006 przez ekonomistę Sir Nicholasa Sterna, przygotowany dla rządu Zjednoczonego Królestwa, który omawia wpływ zmian klimatycznych i globalnego ocieplenia na światową ekonomię.

Renesansowe maksimum klimatyczne – okres zwiększonej aktywności słonecznej, mający miejsce w XVI wieku wyznaczony na podstawie szacowanych zmian liczby plam słonecznych i świadectw pisanych z epoki. Podobnie jak w przypadku innych maksimów, odnotowano w tym czasie wzrost temperatur na Ziemi. Renesansowe maksimum klimatyczne było krótkim okresem ocieplenia w trakcie małej epoki lodowcowej.

Ruchy eustatyczne – długookresowe zmiany poziomu wód oceanicznych, spowodowane bilansem obiegu wody w przyrodzie, a przede wszystkim tworzeniem się i topnieniem lądolodów.

Sprawiedliwość klimatyczna – termin używany do opisania globalnego ocieplenia jako kwestii etycznej i politycznej, zamiast wyłącznie o charakterze czysto środowiskowym lub fizycznym.

Średniowieczne optimum klimatyczne – okres ocieplenia znany głównie z rejonu północnego Atlantyku, które miało miejsce ok. 800–1300 n.e. Nastąpiło ono po chłodnym okresie tzw. średniowiecznej wędrówki ludów w Europie, czyli wczesnośredniowiecznym ochłodzeniu. Kończy ten okres mała epoka lodowa. Ocieplenie to jest jednym z wielu tej rangi ociepleń w holocenie. Autorem pojęcia „średniowiecznego optimum klimatycznego” jest Hubert Lamb. Obecnie w nauce tego terminu raczej się nie używa, bo ocieplenie miało miejsce tylko w niektórych częściach świata. Mówi się więc raczej o „średniowiecznej anomalii klimatycznej”.

Greta Tintin Eleonora Ernman Thunberg – szwedzka aktywistka klimatyczna. Człowiek Roku tygodnika „Time” za rok 2019.

Tokijska wyspa ciepła – jedna z największych miejskich wysp ciepła, czyli miejskich aglomeracji o mikroklimacie charakterystycznym dla pustyń kamienistych. Metropolia Wielkie Tokio (Tokio-Kawasaki-Jokohama-Chiba-Saitama) skupia 32-43 mln mieszkańców. Wywiera wpływ na klimat, np. siłę i kierunki wiatrów oraz ilość opadów, w całym otoczeniu Zatoki Tokijskiej.

Uunartoq Qeqertoq – odkryta we wrześniu 2005 wyspa o kształcie podobnym do litery W, leżąca 644 km na północ od kręgu polarnego przy wschodnim wybrzeżu Grenlandii. W języku grenlandzkim nazwa ta oznacza Wyspa Ocieplenia.

Wielki Zielony Mur – projekt opracowany w 2005 roku podczas szczytu Wspólnoty Państw Sahelu i Sahary, wspierany przez Unię Afrykańską. Celem projektu jest utworzenie „pasa zieleni” ciągnącego się z zachodu na wschód Afryki, z Senegalu do Dżibuti, który będzie oddzielał Saharę od Sahelu.

Wylesianie, deforestacja, wycięcie – proces zmniejszania udziału terenów leśnych w ogólnej powierzchni danego obszaru, zazwyczaj wskutek antropopresji . Może prowadzić do powodzi, susz, osunięć ziemi i lawin błotnych.

Zaprzeczanie globalnemu ociepleniu – zjawisko będące częścią kontrowersji wokół globalnego ocieplenia. Na denializm klimatyczny składają się bezzasadne – zdaniem przeważającej części naukowców – wątpliwości lub poglądy negujące fakty naukowe o zmianach klimatu – włączając w to podważanie działalności ludzkiej jako podstawowej przyczyny zmian klimatycznych oraz konsekwencji globalnego ocieplenia dla przyrody i ludzkości.