42 Historia gospodarcza

Azjatyckie tygrysy – pierwotnie popularna nazwa czterech wschodnioazjatyckich państw − Korei Południowej, Tajwanu, Singapuru i Hongkongu − których wspólną cechą był szybki wzrost PKB w latach 1960−1995. Później termin ten został poszerzony o kolejne wschodnioazjatyckie kraje, które weszły na podobną ścieżkę rozwoju pod koniec lat 80. i na początku lat 90. XX w..

"Bałtycki tygrys" - przydomek nadany Estonii, Łotwie i Litwie w okresie gwałtownego wzrostu gospodarczego w tych krajach na początku XXI wieku (2001-2002).

Blokada kontynentalna lub system kontynentalny – pełne embargo handlowe wobec Wielkiej Brytanii, stosowane pod naciskiem Francji przez państwa kontynentalnej Europy w latach 1806-1814. Blokada została wprowadzona przez Napoleona Bonaparte i narzucona sojusznikom Cesarstwa oraz pozostałym państwom europejskim. Miała na celu wykluczenie Wielkiej Brytanii z handlu europejskiego i w konsekwencji doprowadzenie do załamania brytyjskiej gospodarki oraz do klęski Zjednoczonego Królestwa w wojnie z Francją.

Bunt producentów wina w Langwedocji w 1907 – masowy protest osób utrzymujących się z pracy przy produkcji wina na terenie Langwedocji w marcu-czerwcu 1907. Jego bezpośrednim powodem był kryzys w branży winiarskiej związany z fatalnymi zbiorami w latach 1902-1903, a następnie nadprodukcją wina w dwóch kolejnych sezonach.

Burżuazja – pierwotnie synonim mieszczaństwa, następnie ogółu przedsiębiorców i osób zamożnych. Od końca XV wieku jest to określenie górnych, zamożnych warstw mieszczaństwa, odróżniających się od szlachty, a także ludu żyjącego z pracy swoich rąk. Obecnie oznacza ogół ludzi posiadających kapitały i odpowiednio wysoką pozycję społeczną.

Przekształcamy nasz świat: Agenda na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030 zawierająca Cele Zrównoważonego Rozwoju została przyjęta przez wszystkie 193 państwa członkowskie ONZ Rezolucją Zgromadzenia Ogólnego 25 września 2015 roku w Nowym Jorku.

„Celtycki tygrys” – przydomek nadany Irlandii w okresie gwałtownego wzrostu gospodarczego w tym kraju w latach 90. XX wieku i na początku XXI wieku (2001-2002).

Chilijski cud – zwrot ukuty przez Miltona Friedmana w 1982 r. jako opis liberalnych reform gospodarczych przeprowadzonych w Chile pod dyktaturą Augusto Pinocheta. W tym czasie Friedman oświadczył, że chilijski eksperyment „był porównywalny z cudem gospodarczym powojennych Niemiec”. Ocena efektów tych reform pozostaje jednak niejednoznaczna.

Cła sundzkie – wprowadzona przez Danię opłata pobierana w latach 1429–1857 od obcych statków handlowych, które przepływały przez cieśninę Sund w północnej Europie. Zachowane tabele ceł sundzkich stanowią źródło do dziejów handlu bałtyckiego. Wprowadził je Eryk Pomorski, a zreformował Peder Oxe. Były one ważnym źródłem dochodów skarbca królewskiego i wiązały się z nimi pretensje Danii do władzy na Morzu Bałtyckim. Cła były przedmiotem konfliktów między Danią, Niderlandami, Szwecją, Francją oraz Anglią. Konferencja międzynarodowa zniosła cła z dniem 1 kwietnia 1857. Miejscem pobierania ceł sundzkich był zamek Kronborg.

Cud nad rzeką Han – określenie szybkiego wzrostu gospodarczego Korei Południowej po wojnie koreańskiej (1950–1953), podczas której Korea Południowa przekształciła się z kraju rozwijającego się w kraj rozwinięty. Gwałtownej odbudowie i rozwojowi południowokoreańskiej gospodarki w drugiej połowie XX wieku towarzyszyły wydarzenia podnoszące międzynarodowy prestiż kraju, takie jak pomyślna organizacja Letnich Igrzysk Olimpijskich 1988 i współorganizowanie Mistrzostw Świata FIFA 2002, a także jako rozwój rodzinnych konglomeratów znanych jako czebole, takich jak Samsung, LG i Hyundai.

Czwarta rewolucja przemysłowa – uogólniająca koncepcja odnosząca się do pojęcia „rewolucji przemysłowej” w związku ze współczesnym wzajemnym wykorzystywaniem automatyzacji, przetwarzania i wymiany danych oraz technik wytwórczych. Definicyjnie jest zbiorczym terminem dla technik i zasad funkcjonowania organizacji łańcucha wartości łącznie stosujących lub używających systemów cyber-fizycznych, internetu rzeczy i przetwarzania chmurowego. Według takiego podejścia jest urzeczywistnieniem inteligentnej fabryki, w której systemy cyber-fizyczne sterują procesami fizycznymi, tworzą wirtualne (cyfrowe) kopie świata realnego i podejmują zdecentralizowane decyzje, a poprzez Internet rzeczy w czasie rzeczywistym komunikują się i współpracują ze sobą oraz z ludźmi, natomiast dzięki przetwarzaniu chmurowemu są oferowane i użytkowane usługi wewnętrzne i międzyoperacyjne.

Druga rewolucja przemysłowa – rewolucja przemysłowa, która przypada na drugą połowę XIX i początki XX stulecia. Spowodowana została gwałtownym rozwojem nauki i techniki, któremu towarzyszyło powstanie nowych rozwiązań technicznych, począwszy od silnika gazowego, poprzez dynamit i karabin maszynowy, aż po telefon w 1876, żarówkę w 1879, odkurzacz elektryczny w 1907 i radio w 1908 roku. Pojawiły się nowe wynalazki: maszyna do szycia, maszyna do pisania, rower, aparat fotograficzny, lampa naftowa, tramwaj, metro, samochód i motocykl.

Elektryfikacja – proces mający na celu rozprzestrzenienie sieci elektroenergetycznej. Elektryfikowane są miejscowości lub obiekty przemysłowe, przez doprowadzanie linii elektrycznych ze stacji transformatorowych. Elektryfikacją nazywane jest również zakładanie sieci trakcyjnej nad torami kolejowymi lub stawianie słupów podtrzymujących linie energetyczne i odprowadzanie przewodów elektrycznych ze słupów do domów.

Falanster – projekt wspólnoty równych i wolnych ludzi zarządzającej własnym miastem, stworzony w pierwszej połowie XIX wieku przez utopijnego socjalistę Charlesa Fouriera.

GOELRO – plan elektryfikacji Rosji.

Gospodarka Irokezów pierwotnie była formą produkcji wspólnotowej, łącząc łowiectwo, zbieractwo i rolnictwo. Plemiona Konfederacji Irokezów i inne ludy mówiące językami irokeskimi, w tym Huroni, żyły w rejonie Wielkich Jezior i na terenie obecnego stanu Nowy Jork. W jej skład wchodziło początkowo pięć plemion: Mohawkowie, Oneidowie, Onondagowie, Kajugowie, Senekowie, które zjednoczyły się przed pierwszym kontaktem z Europejczykami, a szóste plemię – Tuskarorowie – przyłączyło się później. Plemię Huronów, nie będących Irokezami, należało do tej samej grupy językowej i miało podobny model gospodarki.

Kartki – bony bądź kupony uprawniające do nabycia określonych towarów w gospodarkach, w których obowiązuje reglamentacja towarów.

Kram lub stoisko handlowe – drewniana budka, również ława z rozłożonym towarem. Kramem może być m.in. kiosk, sklepik, stoisko, stragan na rynku, ława z towarem itp.

Kryzys naftowy, określany też mianem kryzysu paliwowego, energetycznego lub szoku naftowego – kryzys gospodarczy w historii gospodarki, który rozpoczął się w roku 1973 i objął wszystkie kraje wysoko uprzemysłowione i uzależnione od ropy naftowej i wszystkie dziedziny gospodarki światowej.

Leseferyzm – sformułowany przez francuskich fizjokratów, ale najpełniej zrealizowany w dziewiętnastowiecznej Wielkiej Brytanii pogląd filozoficzno-ekonomiczny głoszący wolność jednostki w wymiarze społeczno-ekonomicznym.

Łacińska Unia Monetarna – porozumienie monetarne zawarte w 1865 roku przez Belgię, Francję, Szwajcarię, Luksemburg i Włochy, a z czasem rozszerzone na inne państwa i istniejące do 1926 roku.

Mechanizm kursów walutowych, ERM – mechanizm wzajemnej stabilizacji walut krajów członkowskich Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej.

Miasto królewskie – historyczna jednostka osadnicza, miasto zlokalizowane na gruntach należących do króla (królewszczyźnie).

Mieszczaństwo – stan społeczny składający się z obywateli miast, czyli osób wolnych, podlegających prawu miejskiemu, uformowany w średniowieczu. Po upadku państwa stanowego klasa społeczna, nazywana częściej burżuazją ; rzadziej mieszczaństwem nazywa się ogół mieszkańców miast. Ze względu na ideologiczne pejoratywne nacechowanie pojęć „mieszczaństwo” i „burżuazja” współczesna socjologia używa chętniej i częściej określenia klasa średnia.

Niedobór półprzewodników – globalny kryzys niedoboru rynkowego, w którym zapotrzebowanie na układy scalone potrzebne do produkcji sprzętu elektronicznego jest niewspółmierne do ich dostępności. Zapoczątkowany w 2020 roku, szczególnie pogłębił się w połowie 2021 roku dotykając dotąd 169 branży, na czele z producentami samochodów i sprzętu elektronicznego. Analitycy branżowi, jak i przedstawiciele m.in. koncernów motoryzacyjnych, spekulują, że kryzys może trwać do co najmniej 2023 roku.

Obszczina – wspólnota wiejska w Rosji. Polegała na wspólnym użytkowaniu ziemi i lasów, a indywidualnym – zabudowań i inwentarza, oraz na zbiorowej poręce i odpowiedzialności. Reforma agrarna Piotra Stołypina (1906) umożliwiła chłopom występowanie z obszcziny.

Patrycjat – najbogatsza warstwa mieszczan w okresie od XII do XVIII wieku, sprawująca w miastach władzę ekonomiczną i polityczną, członkowie rady miejskiej, najbogatsi kupcy, bogaci rzemieślnicy, bankierzy, właściciele gruntów miejskich.

Plan Marshalla – plan Stanów Zjednoczonych mający służyć odbudowie gospodarek krajów Europy Zachodniej po II wojnie światowej, obejmujący pomoc w postaci surowców mineralnych, produktów żywnościowych, kredytów i dóbr inwestycyjnych.

Plebs – w średniowieczu i czasach nowożytnych najniższa warstwa ludności miejskiej (najbiedniejsi), pozbawiona obywatelstwa miejskiego, złożona między innymi z robotników najemnych, służby, „marginesu społecznego”, a także czeladników i terminatorów.

Poczta konna – system dostarczania przesyłek pocztowych przy użyciu kurierów poruszających się konno.

{{Minerał infobox}} Nieznane pola: "pusty wiersz". Potaż (historyczna, regionalna pisownia również potasz od niderl. Pottasche, garnek + popiół) – zanieczyszczona postać węglanu potasu K2CO3, rozpuszczalna w wodzie część popiołu pochodzącego ze spalania węgla drzewnego, zawierająca również zmienne ilości innych związków potasu. Nazwa „potaż” bywa używana na określenie dowolnego minerału zawierającego potas, zwłaszcza w krajach anglojęzycznych (potash).

Radło – historyczna miara powierzchni, obszar możliwy do uprawiania przy dysponowaniu jednym zaprzęgiem. W przeliczeniu na jednostki współczesne: 12-18 ha gruntów ornych. Miara ta zależała od typu gleby.

Radziecka Komisja Kontroli w Niemczech – organ rządu ZSRR, instytucja nadzoru i zarządzania aparatem radzieckim nad kierownictwem NRD. Działała w okresie od 10 października 1949 do 28 maja 1953.

Resursa – określenie klubu towarzyskiego np. kupców, obywateli ziemskich itp., jak również lokalu takiego klubu.

Rewolucja naukowo-techniczna, nazywana też trzecią rewolucją przemysłową – procesy wielkich przemian w technice, produkcji i przede wszystkim w nauce, zapoczątkowane w latach 50. XX wieku i trwające do dnia dzisiejszego. Cechą charakterystyczną jest ścisła współzależność zmian w trzech powyższych dziedzinach. Najważniejszymi elementami rewolucji naukowo-technicznej są: komputeryzacja, wykorzystanie nowych źródeł energii, automatyzacja procesów pracy, udoskonalenie środków telekomunikacji i transportu, a także rozwój produkcji materiałów syntetycznych.

Rewolucja przemysłowa – proces zmian technologicznych, gospodarczych, społecznych i kulturalnych, który został zapoczątkowany w XVIII wieku w Anglii i Szkocji. Był związany z przejściem od gospodarki opartej na rolnictwie oraz produkcji manufakturowej bądź rzemieślniczej do opierającej się głównie na mechanicznej produkcji fabrycznej na dużą skalę (przemysłową).

Rada Gospodarki Narodowej – instytucje zarządcze i planowe w radzieckiej gospodarce, powstałe po reformie gospodarczej roku 1957 w erze Chruszczowa.

System żarowy, system ogniowy, gospodarka żarowa, gospodarka łazowa, trzebież żarowa – jeden z pierwszych rolniczych systemów użytkowania roli, wywodzący się z kopieniactwa i stosowany na terenach zalesionych. Polegał na tym, że las wypalano i w jego miejscu uprawiano przy pomocy prymitywnych narzędzi, np. kopaczki, zboża nawet przez kilkanaście lat stosując jednopolówkę, aż do wyczerpania gleby.

Teoria europejskiego cudu – koncepcja Erica Jonesa, autora The European Miracle: Environments, Economies and Geopolitics in the History of Europe and Asia mówiąca, że Europa i Europejczycy już przed 1492 rokiem miała specjalne cechy, które pozwoliły na odkrycie Nowego Świata, rozwój kapitalizmu, i zdominowanie światowego handlu i polityki. Choć poprzednika tej teorii można widzieć w osobie Maxa Webera, autora słynnego opracowania Etyka protestancka a duch kapitalizmu, w którym argumentuje, że społeczność protestancka miała cechy predestynujące ją do wytworzenia stosunków kapitalistycznych, to teorię europejskiego cudu uważa się często za przykład wulgarnego europocentryzmu.

Uwłaszczenie chłopów – reformy przeprowadzone głównie w XIX wieku nadające chłopom na własność użytkowaną przez nich ziemię, połączone ze zniesieniem obciążeń feudalnych.

Wymyt – dawne określenie nielegalnego wywozu towarów z pominięciem wywozowych opłat celnych oraz innych należności publicznoprawnych, a także ograniczeń wywozowych. Wymyt stanowi odwrotność przemytu.

Złota Hramota – dekret uwłaszczeniowy zredagowany pod koniec marca 1863 roku przez Komitet Centralny Narodowy Rządu Narodowego skierowany do chłopów ukraińskich mający na celu pozyskać ich przychylność do walki z Imperium Rosyjskim.