W10 sierpnia 1792 – dzień, w którym drogą zbrojnego powstania została obalona monarchia we Francji, jeden z przełomowych momentów rewolucji francuskiej.
WArmia Północy była francuskim związkiem armijnym okresu Pierwszej Republiki Francuskiej i Pierwszego Cesarstwa.
WArmia Renu i Mozeli – francuski związek armijny okresu Wielkiej Rewolucji Francuskiej.
WBastylia – zamek wybudowany pod Paryżem, w latach 1370–1383, jako część jego umocnień, w celu obrony bramy Św. Antoniego. Słowo la bastille w wolnym tłumaczeniu oznacza każdy zamek tuż za rogatkami miasta i jest mniej więcej odpowiednikiem polskiego słowa barbakan.
WCzapka frygijska, czapka wolności – wełniane lub filcowe, ściśle przylegające nakrycie głowy w kształcie stożka, z opadającym do przodu szpicem.
WDeklaracja praw człowieka i obywatela – dokument programowy rewolucji francuskiej, uchwalony 26 sierpnia 1789 przez Konstytuantę. Wywodziła się z filozoficznych i politycznych nurtów oświecenia. W 1791 potępiona w liście pasterskim papieża Piusa VI a w roku 2003 została wpisana na listę UNESCO Pamięć Świata.
WDeklaracja Praw Kobiety i Obywatelki – tekst napisany w 1791 roku przez francuską feministkę i dramatopisarkę, Olimpię de Gouges. Deklaracja otwarcie nawiązuje do Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela, by wykazać porażkę Rewolucji francuskiej w dziedzinie praw człowieka, polegającą na równouprawnieniu jedynie mężczyzn wobec braku równouprawnienia kobiet.
WDeklaracja z Pillnitz – deklaracja ogłoszona w wyniku konferencji w Pillnitz w dniach 25–27 sierpnia 1791 skierowana przeciwko rewolucyjnej Francji.
WEgzekucja Ludwika XVI poprzez ścięcie za pomocą gilotyny, odbyła się 21 stycznia 1793 na Placu Rewolucji w Paryżu – było to najważniejsze wydarzenie trwającej od 1789 Wielkiej Rewolucji Francuskiej. Do egzekucji byłego króla Francji Ludwika XVI doszło w wyniku procesu „Obywatela Kapeta” w grudniu 1792 przed Konwentem Narodowym, który zdecydowaną większością głosów 15 stycznia 1793 skazał Ludwika na śmierć.
WEncyklopedyści – grupa francuskich filozofów, naukowców i literatów, twórców Wielkiej encyklopedii francuskiej.
WGwardia Narodowa – jeden z rodzajów Francuskich Sił Zbrojnych, powołanych przez rząd Francji w 2016 roku po serii zamachów terrorystycznych. Historycznie była to milicja obywatelska, utworzona w okresie Rewolucji Francuskiej w 1789; broniła zdobyczy rewolucji; nie należy mylić Gwardii Narodowej z Gwardią Cesarską stworzonej nieco później przez Napoleona I.
WI Republika Francuska – okres w historii Francji od 22 września 1792 roku do 9 listopada 1799 roku, a formalnie do 2 grudnia 1804 roku.
WKomitet Bezpieczeństwa Powszechnego – w okresie rewolucji francuskiej drugi obok Komitetu Ocalenia Publicznego organ wykonawczy podległy Konwentowi Narodowemu. Utworzony 2 października 1792 r. pełnił funkcję urzędu ds. policji. Realizował politykę terroru jakobinów, bezwzględnie zwalczając kontrrewolucję. Najsłynniejszymi jego działaczami byli Jean Amar i Marc Vadier; należał do niego również sławny artysta epoki Jacques-Louis David. Rozwiązany w 1795 r.
WKomitet Ocalenia Publicznego – nadzwyczajny organ wykonawczy, powołany w kwietniu 1793 roku w okresie rewolucji francuskiej, przez Konwent, celem opanowania kryzysowej sytuacji państwa, spowodowanej wojną z Austrią i Prusami, chaosem gospodarczym i kontrrewolucją wewnętrzną.
WKomuna Paryża – nazwa przyjęta przez rewolucyjny rząd miasta Paryża powstały po zwycięskim ataku na Bastylię w dniu 14 lipca 1789. Po powstaniu 10 sierpnia 1792 Komuna znacznie się zradykalizowała, stając się pośrednikiem między parlamentem a paryskim ruchem sankiulockim zorganizowanym w 48 sekcjach. Współorganizowała zbrojne obalenie żyrondystów 2 czerwca 1793, w czasie przewrotu 9 thermidora usiłowała bronić Robespierre'a i jego zwolenników.
WKonstytucja 1791 – pierwszy akt prawny rangi konstytucyjnej w Królestwie Francji uchwalony 3 września 1791. Przekształcił istniejącą monarchię absolutną w krótkotrwałą monarchię konstytucyjną. Ludwik XVI podpisał akt konstytucji 13 września 1791.
WKonstytucja cywilna kleru – dokument przegłosowany 12 lipca 1790 przez Konstytuantę w czasie rewolucji francuskiej. Jego celem było dokonanie gruntownych zmian w strukturze francuskiego Kościoła katolickiego, podporządkowanie jego instytucji państwu i zastąpienie konkordatu bolońskiego podpisanego w 1516.
WKonstytucja jakobińska – ustawa zasadnicza Francji opracowana przez klub polityczny jakobinów i uchwalona przez Konwent Narodowy 24 czerwca 1793 r. Uznana za jedną z najbardziej postępowych konstytucji burżuazyjnych została przyjęta przygniatającą liczbą głosów w referendum i miała wejść w życie po zakończeniu wojny. Nigdy jednak do tego nie doszło z powodu trudnej sytuacji, w jakiej znalazła się Francja.
WKrólestwo Francuzów – krótkotrwałe państwo francuskie, istniało w latach 1791–1792.
WKult Istoty Najwyższej – formalna religia państwowa wprowadzona we Francji w okresie rewolucji francuskiej dekretem Konwentu Narodowego z 7 maja 1794 roku. Jej głównym propagatorem był Maksymilian Robespierre, który – będąc deistą – zauważył, że działania antyreligijne obracają się przeciw rewolucji, w związku z czym doprowadził do uchwalenia dekretu o istnieniu i uznawaniu przez lud francuski Istoty Najwyższej oraz nieśmiertelności duszy.
WKult Rozumu – ateistyczny kierunek myśli politycznej w czasie rewolucji francuskiej. Odrzucał on istnienie Boga, głosił niszczenie wszelkich wpływów chrześcijaństwa we Francji oraz pochwałę ludzkiego umysłu, jak i obyczajowy hedonizm. Jego rozwój został zahamowany przez Komitet Ocalenia Publicznego w czerwcu 1794.
WManifestacja 20 czerwca 1792 – manifestacja w Paryżu zorganizowana przez żyrondystów. Ze względu na silnie antykrólewskie nastroje w mieście wymknęła się spod kontroli organizatorów.
WMarsylianka – hymn państwowy Francji oraz jej departamentów i terytoriów zamorskich: Gwadelupy, Gujany Francuskiej, Majotty, Martyniki, Polinezji Francuskiej, Reunionu, Saint-Pierre i Miquelon oraz Wallis i Futuny.
WMuscadin − członek bojówek antyjakobińskich i konntrrewolucyjnych w okresie reakcji termidoriańskiej po obaleniu władzy jakobinów i ścięciu Robespierra. Muscadins wywodzili się z tzw. "złotej młodzieży", przedstawicieli niższej klasy średniej − synów niższych urzędników, drobnych kupców, pracowników giełdy, członków palestry, a także dekowników i dezerterów armii rewolucyjnej. Bojówki zostały zorganizowane przez Louis-Marie-Stanislasa Frérona i Jean-Lamberta Talliena − byłych jakobinów, którzy w okresie poprzedzającym 9 thermidora stali się ich najzacieklejszymi wrogami. Muscadins wdawali się w bójki z sankiulotami i napadali na kluby i zebrania jakobińskie. Nie byli zwalczani przez thermidorianów, gdyż mimo że ich działalność była nieusankcjonowana, odpowiadała duchowi ustaw i rozporządzeń wydawanych przez nich. Między innymi atak muscadins na klub jakobiński przy rue Saint-Honoré 11 listopada 1794 roku, stał się pretekstem do likwidacji stronnictwa jakobińskiego.
WPalais de Justice w Paryżu – zespół budynków na Île de la Cité, od początku istnienia stanowiący siedzibę najważniejszych organów wymiaru sprawiedliwości we Francji. Zajmuje łącznie 1/3 powierzchni całej wyspy, między bulwarami Horloge, des Orfèvres, Harlay oraz Palais.
WProces Ludwika XVI odbył się w dniach 10–26 grudnia 1792. Król oskarżony o zdradę i działanie na szkodę państwa, został skazany 15 stycznia 1793 przez deputowanych Konwentu Narodowego na śmierć.
WPrzewrót 9 Thermidora – przewrót 9 Thermidora roku II według francuskiego kalendarza rewolucyjnego, w wyniku którego Maximilien de Robespierre i jego zwolennicy zostali obaleni przez większość w Konwencie Narodowym.
WPrzysięga w sali do gry w piłkę – przysięga złożona 20 czerwca 1789 r. przez 577 posłów Stanu Trzeciego po wydaleniu ich z sali obrad Stanów Generalnych. Zebrani uroczyście przyrzekli nie rozchodzić się do czasu sporządzenia nowej konstytucji francuskiej. Mimo braku prawnego znaczenia przysięgi, miała ona ogromny oddźwięk społeczny, co uczyniło ją jednym z przełomowych momentów rewolucji francuskiej.
WRada Pięciuset – izba niższa francuskiego parlamentu w okresie dyrektoriatu (1795–1799).
WRada Starszych fr. Conseil des Anciens – izba wyższa francuskiego parlamentu w latach 1795 - 1799. Jest pierwowzorem obecnego Senatu francuskiego.
WReprésentant en mission – tytuł specjalnego wysłannika republikańskiego organu ustawodawczego - Legislatywy, w okresie rewolucji francuskiej. Określenie to jest najczęściej stosowane wobec delegatów wyznaczonych przez Konwent Narodowy do utrzymywania porządku i prawa w departamentach i sprawowania nadzoru nad armią. W gestii komisarza spoczywał nadzór nad poborem do wojska oraz kontrola lokalnego dowództwa wojskowego. W tym czasie Francja była pogrążona w kryzysie: ponosiła porażki na wojnie, a w Wandei wybuchło powstanie wywołane sprzeciwem wobec poboru do armii oraz niezadowoleniem z uchwalonej Konstytucji Cywilnej Kleru.
WSala do gry w piłkę – sala do gry w jeu de paume w Wersalu, przy ulicy Jeu de paume. W obiekcie tym miała miejsce przysięga, złożona przez deputowanych Stanów Generalnych, jeden z przełomowych momentów rewolucji francuskiej.
WSpisek więzień – określenie używane w czasie rewolucji francuskiej dla określania rzekomych spisków kontrrewolucyjnych organizowanych przez osadzonych w więzieniach Paryża. W rzeczywistości były to prowokacje Komitetu Bezpieczeństwa Powszechnego, mające wywołać powszechne przekonanie o nieodzowności stosowania nadzwyczajnych środków w polityce wewnętrznej wobec ciągłego zagrożenia Francji oraz dotychczasowych osiągnięć rewolucji.
WSprzysiężenie Równych – tajna organizacja rewolucyjna, na czele której stał Gracchus Babeuf, stawiająca sobie za cel obalenie Dyrektoriatu.
WJean-Nicolas Stofflet – przywódca francuskiego rojalistycznego powstania w Wandei, skierowanego przeciw władzom Republiki Francuskiej.
WSzuanie – zbuntowani chłopscy uczestnicy powstań zwanych szuanerią w okresie rewolucji francuskiej, jakie wybuchły w Bretanii i departamencie Mayenne. Nazwa w języku francuskim pochodziła od okrzyku rozpoznawczego, naśladującego głos sowy. Szuanie często są błędnie utożsamiani z powstańcami wandejskimi.
WŚwięto Federacji – pierwsze wielkie święto rewolucyjne czasów rewolucji francuskiej, zorganizowane 14 lipca 1790 na paryskim Polu Marsowym z okazji rocznicy zdobycia Bastylii. W czasie święta Ludwik XVI złożył uroczystą przysięgę lojalności wobec postanowień Konstytuanty, zaś Talleyrand odprawił uroczystą mszę.
W13 vendemiaire’a roku IV – nieudana próba zamachu stanu dokonana przez rojalistów paryskich przeciwko Konwentowi Narodowemu w Paryżu 5 października 1795.
WWojny rewolucyjnej Francji – wojny toczone przez Francję przeciwko zmieniającym się koalicjom monarchii europejskich w okresie rewolucji francuskiej (1789–1799). Ich kontynuacją były wojny napoleońskie (1799/1802–1815).
WWolność, równość, braterstwo – właściwie „Wolność, równość, braterstwo albo śmierć” – hasło sformułowane 30 czerwca 1793. Rozpowszechnione zostało od czasów Wielkiej Rewolucji Francuskiej i umieszczane było na budynkach publicznych w skróconej formie.