36 Hiszpańska wojna domowa

Hiszpańska wojna domowa – wojna domowa pomiędzy rządem Republiki Hiszpańskiej, wyłonionym przez koalicję Frontu Ludowego i wspierającymi go siłami a prawicową opozycją, która toczyła się w Hiszpanii w latach 1936–1939. Traktowana przez mocarstwa europejskie jak poligon do testowania nowych rodzajów broni w warunkach bojowych.

Manuel Azaña y Diaz – polityk, dramaturg i pisarz hiszpański, drugi i ostatni prezydent (1936–1939) Drugiej Republiki Hiszpańskiej. Minister wojny w pierwszym rządzie republikańskim (1931), następnie premier (1931–1933). W 1936 roku został wybrany na prezydenta Hiszpanii. Był członkiem masonerii i antyklerykałem.

Biały terror w Hiszpanii – termin odnoszący się do aktów przemocy, gwałtów, morderstw i innych zbrodni popełnionych przez hiszpańskich nacjonalistów w czasie hiszpańskiej wojny domowej i podczas dyktatury Francisco Franco. Masowe egzekucje rozpoczęły się na początku wojny domowej w lipcu 1936 i były kontynuowane po wojnie do 1945.

Bombardowanie Cabry – atak lotniczy na andaluzyjskie miasto Cabra przeprowadzony 7 listopada 1938 roku, w czasie wojny domowej w Hiszpanii, przez lotnictwo Republiki Hiszpańskiej. Według szacunków w bombardowaniu zginęło od 101 do 109 osób, zaś ponad 200 zostało rannych.

Brygady Międzynarodowe – formacje zbrojne ochotników reprezentujących 54 narodowości, zorganizowane w 6 brygad walczących po stronie Republiki Hiszpańskiej przeciwko oddziałom gen. Francisco Franco w czasie wojny domowej w Hiszpanii, w latach 1936–1939.

Książę Franciszek II Burbon Sewilski, właściwie Don Francisco de Paula II María Enrique Alfonso Juan Rafael Miguel Gabriel de Borbón y de la Torre, duque de Sevilla - książę Sewilli, grand Hiszpanii, generał, członek Kortezów.

José Calvo y Sotelo – przywódca hiszpańskiej prawicowej opozycji parlamentarnej w 1936. Z wykształcenia ekonomista i doktor praw, był sekretarzem Akademii Nauk Moralnych i Politycznych madryckiego Ateneo; w 1917 został profesorem nadzwyczajnym Uniwersytetu Centralnego.

Lluís Companys i Jover – polityk i prawnik hiszpański, zwolennik niepodległości Katalonii, lider partii Republikańska Lewica Katalonii. Przewodniczący Generalitat de Catalunya od 1934 i przez cały okres trwania wojny domowej aż do śmierci w 1940. Companys jest katalońskim bohaterem narodowym, patronem między innymi stadionu olimpijskiego w Barcelonie.

Corpo Truppe Volontarie, CTV – włoski wojskowy korpus ekspedycyjny walczący w latach 1936-1939 w wojnie domowej w Hiszpanii po stronie wojsk gen. Francisco Franco

Czerwony terror w Hiszpanii – nazwa nadana przez historyków na określenie działań o charakterze zbrodniczym popełnionych przez lewicowe oddziały w Hiszpanii w latach 1930–1939. W wyniku antykatolickich prześladowań religijnych śmierć poniosło kilkadziesiąt tysięcy ofiar wiernych świeckich i 6832 członków kleru katolickiego, a zniszczeniu uległo 2000 świątyń, śmierć poniosło również około 2365 członków innych wyznań.

Schron przeciwlotniczy w Denii – schron przeciwlotniczy wybudowany w latach 1937-1938 przez obronę cywilną miasta Denia dla zabezpieczenia mieszkańców miejscowości przed bombardowaniami lotniczymi podczas wojny domowej w Hiszpanii. Stanowi Pamiątkę Historyczną Wojny Domowej.

Dni majowe w Barcelonie - uliczne starcia między prokomunistycznymi siłami rządowymi wspieranymi przez bojówki stalinistyczne, a milicjami anarchosyndykalistów, które miały miejsce w Barcelonie między 3 a 8 maja 1937, w czasie wojny domowej w Hiszpanii. Przybycie po piątym dniu starć posiłków Gwardii z Walencji doprowadziło do zawieszenia broni i zaprzestania walk.

Druga Republika Hiszpańska – państwo istniejące między 14 kwietnia 1931 a 1 kwietnia 1939 na terenie Hiszpanii. Za początek Drugiej Republiki uznaje się dzień jej proklamowania i wyjazdu króla Alfonsa XIII z kraju, zaś za jej koniec – ostateczne zwycięstwo wojsk nacjonalistycznych w hiszpańskiej wojnie domowej, która wybuchła po zamachu stanu dokonanym w lipcu 1936.

Buenaventura Durruti Dumange – hiszpański anarchista, działacz polityczny i związkowy, jeden z najbardziej rozpoznawalnych działaczy CNT-FAI.

Manuel Fal Conde – hiszpański tradycjonalista, przywódca karlistów, prawnik, dziennikarz i polityk.

Falanga Hiszpańska – hiszpańskie ugrupowanie faszystowskie, założone w roku 1933. W latach 1937–1975 główna i jedyna legalna siła polityczna frankistowskiej Hiszpanii.

Francisco Franco Bahamonde, właśc. Francisco Paulino Hermenegildo Teódulo Franco y Bahamonde Salgado Pardo – hiszpański dyktator wojskowy. Przywódca nacjonalistów w czasie hiszpańskiej wojny domowej (1936–1939), szef Państwa Hiszpańskiego, premier rządu, naczelny dowódca sił zbrojnych i przewodniczący Falangi, tytułowany Przywódcą Ostatecznej Krucjaty i Hiszpańskiej Schedy, Liderem Wojny Wyzwoleńczej przeciw Komunizmowi i jego Współsprawcom.

Frankistowskie obozy koncentracyjne – obozy koncentracyjne działające w Hiszpanii w czasie wojny domowej i po niej. Obozy były częścią „białego terroru”.

Melchor Rodríguez García, zwany El Ángel Rojo - polityk hiszpański, anarcho-syndykalista, w czasie hiszpańskiej wojny domowej generalny inspektor więziennictwa, a następnie burmistrz Madrytu.

Bombardowanie Guerniki – atak lotniczy przeprowadzony na baskijskie miasto Guernica 26 kwietnia 1937 roku w czasie wojny domowej w Hiszpanii przez lotnictwo niemieckiego Legionu Condor oraz 3 samoloty włoskich sił powietrznych. Atak ten odbył się w ramach sojuszniczej pomocy III Rzeszy i Włoch rebeliantom generała Francisco Franco, walczącym przeciwko rządowi Republiki Hiszpańskiej. Zgodnie z różnymi szacunkami w bombardowaniu zginęło od 90 do 1687 osób, zaś zniszczeniu uległo 70% zabudowy miasta.

Kurt Leonhard Hager – wschodnioniemiecki filozof, funkcjonariusz partyjny SED, uważany za jej głównego ideologa, ortodoksyjny stalinista.

Hiszpańska Konfederacja Prawicy Autonomicznej, federacja hiszpańskich katolickich i konserwatywnych partii politycznych założona 4 marca 1933. Jej głównymi twórcami byli Ángel Herrera Oria, założyciel i redaktor naczelny dziennika El Debate (Debata), i José María Gil-Robles, późniejszy lider CEDA.

Krzyż Hiszpanii – niemieckie odznaczenie wojskowe.

Legion Condor – niemiecka jednostka wojskowa wspierająca siły generała Francisco Franco podczas hiszpańskiej wojny domowej.

Legion Viriatos – portugalski wojskowy korpus ekspedycyjny walczący w latach 1936-1939 w wojnie domowej w Hiszpanii po stronie gen. Francisco Franco

Medal „Za waszą wolność i naszą” – polskie państwowe odznaczenie wojskowe ustanowione dekretem Rady Państwa z dnia 18 października 1956 roku „ ... w uznaniu zasług bojowników o wolność ludu hiszpańskiego w 20 rocznicę utworzenia pierwszych jednostek polskich w Republikańskiej Armii Hiszpańskiej...”. Nazwa medalu pochodzi od hasła patriotycznego Joachima Lelewela z czasów powstania listopadowego „Za wolność naszą i waszą”.

Emilio Mola Vidal – hiszpański generał, jeden z głównych organizatorów zbrojnego powstania przeciwko rządom Frontu Ludowego, które doprowadziło 18 lipca 1936 roku do wybuchu wojny domowej.

Juan Negrín López – hiszpański polityk socjalistyczny, z zawodu lekarz. W latach 1937–1939 pełnił funkcję premiera Republiki Hiszpańskiej; w latach 1936–1938 był ministrem finansów, a w latach 1938–1939 ministrem obrony. W latach 1931–1939 poseł do Kortezów. Jest znany jako jeden z najważniejszych protagonistów hiszpańskiej wojny domowej. Do XXI wieku pozostawał postacią niezwykle kontrowersyjną i na ogół krytykowaną, głównie za tendencje dyktatorskie oraz domniemany serwilizm wobec komunistów i ZSRR. W ostatnich latach w historiografii i debacie publicystycznej przeważają opinie pochlebne lub apologetyczne; jako ucieleśnienie ideałów demokracji, Negrín jest na różne sposoby upamiętniony w przestrzeni publicznej.

¡No pasarán! – hasło używane dla podkreślenia determinacji utrzymania swej pozycji w walce, pierwszy raz użyte przez Dolores Ibárruri w czasie wojny domowej w Hiszpanii. Stało się zawołaniem bojowym wszystkich antyfaszystów.

Obóz w Gurs – obóz utworzony w okresie od 15 marca do 25 kwietnia 1939, przeznaczony dla byłych uczestników wojny domowej w Hiszpanii po stronie republikanów, którzy po ich klęsce nielegalnie przekroczyli granicę francuską. Istniał do 1946 roku.

Alfons Orleański, właściwie: Alfonso María Francisco Antonio Diego de Orleans y Borbón – infant hiszpański, książę Galliery, pilot wojskowy.

Państwo Hiszpańskie – autorytarne, niedemokratyczne, przez część badaczy określane jako faszystowskie państwo, istniejące w latach 1939–1975, dyktatura wojskowa Francisco Franco.

José Antonio Primo de Rivera y Sáenz de Heredia, od 1930 markiz de Estella, Grand Hiszpanii – hiszpański polityk, jeden z twórców i czołowych ideologów narodowego syndykalizmu, lider narodowo-syndykalistycznej partii Falange Española.

Rewolucja hiszpańska 1936 roku – przemiany ekonomiczne i społeczne, w republikańskiej części Hiszpanii w czasie hiszpańskiej wojny domowej.

José Sanjurjo – hiszpański generał. Wraz z generałami Franciskiem Franco i Emiliem Molą twórca planu zbrojnego powstania przeciw rządowi Frontu Ludowego w lipcu 1936.

Sir Stephen Harold Spender – angielski poeta i prozaik oraz tłumacz literatury hiszpańskiej.