WAndělská Hora – miasto w Czechach, położone w kraju morawsko-śląskim w powiecie Bruntál na obszarze Śląska, gmina katastralna Andělská Hora ve Slezsku.
WArchidiecezja ryska – katolicka archidiecezja istniejąca w latach (1202) 1255–1561 z siedzibą w Rydze – stolicy Inflant. Także siedziba metropolii ryskiej. Członek konfederacji Inflanckiej.
WBanderia Prutenorum – rękopis w języku łacińskim pochodzący z 1448 roku, autorstwa Jana Długosza, zawierający ilustracje i opisy 56 chorągwi krzyżackich. Banderia Prutenorum była pierwszym i jedynym wykonanym w średniowieczu, bez mała kompletnym zestawieniem chorągwi całej armii, a zarazem pierwszym dziełem historycznym Jana Długosza. Dzieło składa się z 48 pergaminowych arkuszy o wymiarach 18,6 × 29,3 cm, ilustrowanych przez krakowskiego malarza Stanisława Durinka.
WBarcja – terytorium historyczne w Prusach, na wschodnim brzegu Łyny, zamieszkiwane pierwotnie przez jedno z plemion pruskich – Bartów. Terytorium Barcji weszło w skład krainy historycznej Prusy Dolne i być może częściowo Warmii.
WBunt Koggego – wydarzenia w Gdańsku na przełomie lat 1456/1457.
WBrama Chełmińska w Brodnicy, także Brama Kamienna – zachowana brama miejska Brodnicy z 1 poł. XIV wieku, obecnie siedziba Muzeum Regionalnego w Brodnicy.
WChrist ist erstanden – staroniemiecka pieśń wielkanocna, przypuszcza się, że jest najstarszą pieśnią liturgiczną spisaną w języku niemieckim, która powstała prawdopodobnie w południowoniemieckim bądź austriackim kręgu kulturowym około roku 1100 jako odpowiedź na lokalne uroczystości Podwyższenia Krzyża. W roku 1160 pieśń weszła na stałe do kanonu porządku liturgicznego arcybiskupstwa Salzburga, wzmiankowana w Codex MII6 Universitätsbibliothek Salzburg.
WDiecezje pruskie – biskupstwa na podbijanym w XIII wieku terytorium Prus.
WGołębnik Gołębnik w Toruniu – jedna z dziewięciu zachowanych do dziś baszt obronnych w ciągu murów miejskich w Toruniu.
WPaństwo zakonu krzyżackiego, pot.: państwo krzyżackie; od 1466 dodawano do nazwy człon w Prusach, od tego czasu państwo określane jest jako Prusy Zakonne lub Prusy Krzyżackie – suwerenne państwo niemieckiego zakonu krzyżackiego założone około 1226 roku. Państwo zakonne obejmowało głównie ziemie Prusów, a po przejęciu zakonu kawalerów mieczowych także Inflanty. Zostało znacznie ograniczone i podporządkowane Królestwu Polskiemu od 1466 roku. Przestało istnieć w wyniku sekularyzacji dokonanej przez Albrechta Hohenzollerna w 1525 r.
WII powstanie pruskie 1260-1274 rozpoczęło się we wrześniu 1260 roku, po klęsce wojsk krzyżackich w bitwie ze Żmudzinami nad jeziorem Durbe. W bitwie zginęli: marszałek Henryk Botel, mistrz krajowy Inflant Burchard von Hornhausen oraz ok. 150 rycerzy zakonu.
WJaćwingowie lub Jaćwięgowie – wymarły w XVI wieku lud bałtyjski, blisko spokrewniony z Prusami i Litwinami, zamieszkujący Jaćwież (Sudowię) leżącą obecnie w większości na terenie północno-wschodniej Polski. Posługiwali się językiem jaćwińskim (jaćwieskim) lub dialektem języka pruskiego.
WPółnocne wyprawy krzyżowe lub bałtyckie wyprawy krzyżowe – krucjaty podejmowane przez katolickich królów Danii i Szwecji oraz niemieckie zakony rycerskie: zakon kawalerów mieczowych i zakon krzyżacki oraz ich sprzymierzeńców przeciwko ludom północnej Europy, zamieszkałym wokół południowych i wschodnich brzegów Bałtyku wyznających różne religie niechrześcijańskie. Rezultatem ich było narzucenie długotrwałego panowania skandynawskiego i niemieckiego na terenach Finlandii, Łotwy i Estonii oraz na terenie Prus. Także szwedzkie i niemieckie kampanie przeciwko prawosławnym Rusinom są czasami uważane za część krucjat północnych. Niektóre z tych wojen były nazwane krucjatami podczas średniowiecza, ale inne, wliczając w to większość krucjat szwedzkich, zostały po raz pierwszy nazwane krucjatami przez XIX-wiecznych nacjonalistyczno-romantycznych historyków.
WNa początku XIII wieku, w latach 1222–1223 książęta: Władysław Odonic (Wielkopolska), Konrad I, Mściwoj I, Leszek Biały i Henryk I Brodaty prowadzili akcję chrystianizacyjną na terenach Prus. Akcję misyjną prowadził opat zakonu cystersów w Łeknie i zakon rycerski braci dobrzyńskich, powołany w tym celu przez księcia Konrada. Akcje nie przyniosły jednak spodziewanych efektów. Wielkie zaangażowanie w chrystianizację Prus książąt polskich – Konrada mazowieckiego i Henryka Brodatego, inspirowane było przez papieża Honoriusza III, który chciał założyć w Prusach państwo kościelne. Cel ten chciał osiągnąć z pomocą cystersów i księcia gdańskiego Świętopełka II, popierając go w jego dążeniach uniezależnienia się od Polski.
WMaria w połogu z Helu – gotycka kompozycja rzeźbiarska ukazująca Marię leżącą na łożu połogowym z Dzieciątkiem Jezus. Wykonana około połowy XIV wieku, najprawdopodobniej w jednym z warsztatów rzeźbiarskich w Kolonii, i sprowadzona na teren dawnego państwa zakonu krzyżackiego. Cenny przykład przedstawienia dewocyjnego w typie ikonograficznym Maria in puerperio.
WMissale secundum notulam dominorum Teutonicorum – rękopiśmienna księga liturgiczna z pierwszej połowy XV wieku, wpisana 4 listopada 2016 roku na Polską Listę Krajową Programu UNESCO Pamięć Świata.
WMonety krzyżackie – zakon krzyżacki bił własne monety. Najstarsza mennica znajdowała się w Toruniu, w poł. XIV wieku powstała kolejna w Elblągu, pod koniec XIV wieku doszły jeszcze Gdańsk i Malbork. Podstawą była grzywna pruska równa 180 gramom srebra. Grzywna pruska dzieliła się na: 4 wiardunki, 24 skojce, 45 półskojcy, 60 szelągów, 180 kwartników lub 720 denarów. Sporadycznie bito również złote dukaty. Za jedną grzywnę pruską można było kupić np. krowę.
WNadrowia – kraina pruska znajdująca się na wschód od dolnego Niemna w dorzeczu Pregoły.
WNatangia – terytorium historyczne położone na terenie krainy historycznej Prusy Dolne. Pierwotnie obejmowało obszar zamieszkany przez jedno z plemion pruskich – Natangów, położony pomiędzy Sambią, Warmią, Barcją i być może Nadrowią. Granice terytorium plemiennego znane są tylko w przybliżeniu. Nie wiadomo, czy Natangia obejmowała ziemię Sclunien i sięgała do Zalewu Wiślanego, podobnie jak nie jest pewne, czy obejmowała ziemię Unsatrapis nad dolną Łyną. Na terenie Natangii plemiennej prawdopodobnie położony był ośrodek kultu Romowe.
WPaństwo zakonu krzyżackiego, pot.: państwo krzyżackie; od 1466 dodawano do nazwy człon w Prusach, od tego czasu państwo określane jest jako Prusy Zakonne lub Prusy Krzyżackie – suwerenne państwo niemieckiego zakonu krzyżackiego założone około 1226 roku. Państwo zakonne obejmowało głównie ziemie Prusów, a po przejęciu zakonu kawalerów mieczowych także Inflanty. Zostało znacznie ograniczone i podporządkowane Królestwu Polskiemu od 1466 roku. Przestało istnieć w wyniku sekularyzacji dokonanej przez Albrechta Hohenzollerna w 1525 r.
WPogezania – terytorium plemienne występujące w wykazie krzyżackiego kronikarza z XIV wieku Piotra z Dusburga. Leżała nad górną Pasłęką, sąsiadowała z Pomezanią, Warmią, Barcją i Galindią. Pogezania była oddzielona od Pomezanii m.in. jeziorami Piniewo i Sambród oraz położonym na wschód od nich i na południe od wsi Sambród zwartym kompleksem leśnym.
WPomezania – terytorium w Prusach zamieszkane przez pruskie plemię Pomezanów.
WPowstania pruskie – trzy powstania Prusów przeciwko zakonowi krzyżackiemu w XIII wieku.
WPrusowie – ludy bałtyckie zamieszkujące w średniowieczu tereny między Pomorzem, Mazowszem, Litwą, Bałtykiem oraz Niwą. Obecnie ich terytorium zajmują: województwo warmińsko-mazurskie, fragment województwa pomorskiego i część województwa kujawsko-pomorskiego oraz obwód kaliningradzki.
WPrusy – region historyczny położony pomiędzy dolnym Niemnem a dolną Wisłą.
WSambia – kraina historyczna w Prusach, zamieszkana przez jedno z plemion pruskich. W 2 poł. IX wieku osiedlali się na niej Szwedzi, a w 2 poł. X wieku Duńczycy, w tym Haakon, syn Haralda Sinozębego. W X wieku Sambia była centrum handlowym Prus, skąd eksportowano skórki kun i bursztyn. Od IX do XIII wieku Duńczycy kilkakrotnie wyprawiali się do Sambii co oznacza, że były to podboje nietrwałe. Do Sambii prowadził szlak handlowy z Brześcia przez Drohiczyn, Wiznę, Rajgród, Szurpiły, Jegliniec, Gąbin.
WSasinowie – południowe plemię pruskie. Staropruski wyraz sasins oznaczał zająca. Czasem tereny zajmowane przez Sasinów określano ziemią zajęcy.
WSkalowia – kraina pruska, jej nazwa oznaczała prawdopodobnie jakieś określenie lasu. Znajdowała się po obu stronach dolnego biegu rzeki Niemen od ujścia Mitawy do Zalewu Kurońskiego.
WU źródeł powstania zakonu krzyżackiego leżała działalność dobroczynna i szpitalnictwo, znajdowała się ona na pierwszym planie do 1198 r., nie zanikła nawet gdy ustąpiła działalności rycerskiej. Obowiązek opieki nad chorymi, budowy i utrzymywania szpitali zostały zawarte w regule zakonnej oraz w Statutach z pierwszej połowy XIII wieku. W okresie działalności Zakonu Niemieckiego w Palestynie szpitale były przeznaczone dla pielgrzymów którzy udawali się do grobu Chrystusa, oraz rycerzom. Poza tym zajmowały się rozdawaniem jałmużny i żywności dla żebraków, oraz wspomagała opiekę nad chorymi lub starymi braćmi zakonnymi. Szpitalnictwo zakonu krzyżackiego miało charakter złożony, możemy wyróżnić: szpitale miejskie, będące przytułkiem dla zniedołężniałych i chorych, leprozoria, czyli przytułki dla trędowatych, szpitale w zamkach, siedzibach komend dla braci zakonnych, oraz infirmeria, czyli sale szpitalne dla służby.
WWarmia – kraina historyczna położona w województwie warmińsko-mazurskim. Pierwotnie terytorium pruskiego plemienia Warmów, a następnie autonomiczne państewko kościelne istniejące w latach 1243–1772 w południowych Prusach. W latach 1466-1772 Warmia wchodziła w skład Polski.
WWieża Mazurska – zabytek z czasów zakonu krzyżackiego w Brodnicy, w Polsce. Początek budowy Wieży Mazurskiej datuje się na pierwszą połowę XIV wieku. Wzniesiono ją zapewne przy okazji budowy murów miejskich w latach 1310-40. Pierwotnie stanowiła część składową Bramy Mazurskiej, obecnie nieistniejącej. Około roku 1370 dokonano nadbudowy aby poprawić jej warunki obronne.
WWieża mieszkalno-obronna w Plemiętach – zabytek archeologiczny, relikty wieży rycerskiej zlokalizowanej w Plemiętach.
WZiemia Maryjna – oficjalna nazwa Inflant w średniowieczu nadana po krucjacie liwońskiej w XIII wieku. Na jej obszarze utworzono państwo zakonu kawalerów mieczowych, które od 1237 stanowiło cześć państwa zakonu krzyżackiego. W XV wieku w wyniku secesji inflanckiego odłamu Krzyżaków powstało państwo zakonu inflanckiego.
WŻmudź – jeden z pięciu regionów etnograficznych współczesnej Litwy, a także historyczna nazwa Dolnej Litwy. Dawna jednostka podziału terytorialnego Rzeczypospolitej Obojga Narodów, jako Księstwo Żmudzkie należące do Wielkiego Księstwa Litewskiego. Od 1918 r. część Republiki Litewskiej.