31 Umundurowanie wojskowe

Mundur wojskowy – charakterystyczny jednolity dla danej formacji wojskowej ubiór żołnierza. W języku polskim określenie to pojawiło się w XVIII w. i pochodzi z języka francuskiego – la monture lub niemieckiego – die Montur.

Akselbant, sznur galowy – ozdobny pleciony sznur naramienny, będący częścią stroju, głównie wojskowego. Noszone przy mundurze galowym jako odznaka początkowo członków straży przybocznej i świty, następnie używane przez generałów, oficerów sztabu generalnego, adiutantów i żandarmerię. Z czasem pojawiły się we wszystkich armiach europejskich.

Attyla (huzarka) – typowy element umundurowania huzarów od połowy XIX wieku.

Battle Dress (BD) – specyficzna nazwa munduru wojskowego przyjętego przez British Army w roku 1930 i noszonego aż do 1960. Podczas II wojny światowej kilka innych krajów wprowadziło różne warianty Battle Dressu w swoich armiach, w tym Australia, Kanada, Indie Brytyjskie, Nowa Zelandia, Związek Południowej Afryki, Stany Zjednoczone, a po II wojnie światowej, takie kraje jak: Belgia, Norwegia, Holandia i Grecja.

Bryczesy – specjalne spodnie do jazdy konnej zapewniające swobodę ruchów, nieposiadające ciasnych szwów po wewnętrznej stronie nogawek. Chronią przed obtarciami, pozwalają na wygodny i prawidłowy dosiad. Mogą być obcisłe i dokładnie opinać nogi jeźdźca, zwane rajtuzami (niem.) – "Reithose", lub bufiaste w części udowej jak np. bryczesy kawaleryjskie. Obecnie najpopularniejsze są wąskie modele bryczesów, choć w użytku są także podobne do bryczesów kawaleryjskich salonki oraz jodhpury, z prostą lub lekko rozszerzaną ku dołowi nogawką, które swoją nazwę zawdzięczają miastu w Indiach. Spopularyzował je w Wielkiej Brytanii pod koniec wieku XIX syn maharadży Jodhpuru podczas Diamentowego Jubileuszu królowej Wiktorii, na którym wystąpił ze swoją drużyną polo. Do spodni typu jodhpur używa się krótkich butów jeździeckich, a wzmocnienia po wewnętrznej stronie biegną przez całą długość nogawki. Bryczesy posiadają tzw. lej, czyli wzmocnienie. Lej chroni przed obtarciami, a także zapewnia lepszą przyczepność w siodle. Wyróżnia się leje kolanowe i pełne leje. Te pierwsze to wzmocnienia tylko po wewnętrznej stronie kolan. Pełne leje to wzmocnienia na łydkach oraz wewnętrznej stronie ud i siedzeniu. Wybór typu leja zależy od uprawianej dyscypliny jeździeckiej oraz preferencji jeźdźca, leje pełne zapewniają lepszą przyczepność do siodła, leje kolanowe z kolei ułatwiają jazdę w półsiadzie. Leje tradycyjnie wykonywano ze skóry, później ze sztucznej skóry i materiałów skóropodobnych, obecnie najpopularniejsze są leje silikonowe, zarówno kolanowe, jak i pełne. Lej silikonowy w formie rozmaitych wzorów nadrukowuje się na spodnie. Współczesne bryczesy różnią się od historycznych także tkaninami. Spodnie wykonywane są z myślą o różnych warunkach pogodowych, od cienkich, tzw. leginsów jeździeckich, po wykonane z tkanin technicznych, wodoodporne i ocieplane.

Combat shirt - specyficzna bluza wojskowa zaprojektowana do noszenia pod kamizelką kuloodporną.

Combat Soldier 1995 (CS95) – system brytyjskiego umundurowania polowego w kamuflażu DPM, wprowadzonego w latach 90. Powstały także modernizacje tego systemu: Soldier 2000 i Soldier 2005. Od roku 2011 wypierany przez nowszy system PCS.

Czerwona kurtka lub czerwony kubrak – historyczna nazwa używana w odniesieniu do żołnierzy British Army, wywodząca się z faktu, że większość oddziałów nosiła w przeszłości czerwone kurtki mundurowe. Od końca XVII do początków XX wieku mundury większości formacji brytyjskich były farbowane alizaryną lub koszenilą na kolor czerwony z odcieniem purpury. Od roku 1870 żołnierze wszystkich stopni byli umundurowani w kurtki o odcieniu szkarłatu, co wcześniej przysługiwało jedynie oficerom, starszym podoficerom i żołnierzom niektórych regimentów kawalerii.

Dolman, dołman, dołoman, huzarka – wywodzący się z Turcji narodowy strój węgierski.

Etyszkiet – sznur przy czapce lub kaszkiecie z płaską, ozdobną plecionką z chwastem.

Frak, także white tie – najbardziej elegancki męski strój wieczorowy, używany tylko przy szczególnie uroczystych okazjach, jak np. ślub lub uroczysty bal. Nie należy mylić go z żakietem (jaskółką). Zwyczajowo fraki noszą dyrygenci, zawodowi tancerze podczas turniejów tańca towarzyskiego oraz kelnerzy w eleganckich restauracjach.

Halsztuk – wyparta przez krawat trójkątna chusta noszona na szyi przez mężczyzn w XVIII i XIX wieku; biała lub kolorowa, często haftowana.

Hełm korkowy – lekkie nakrycie głowy wykonane z korka lub rdzenia pnia. Ponieważ dobrze chronił głowę i twarz od słońca, w czasach kolonialnych był często używany przez Europejczyków na obszarach tropikalnych.

Kamgarn – przędza lub tkanina z wełny czesankowej, o splocie ukośnym, z grubą, wyraźną prążką, gęsta, dosyć gruba, mocna. Używana dawniej na galowe i wyjściowe mundury wojskowe generałów, oficerów i podoficerów zawodowych (starszych), także na galowe i wyjściowe mundury policyjne, znacznie rzadziej na ubrania cywilne. Obecnie mundury galowe i wyjściowe szyje się z gabardyny.

Lampasy – paski sukna lub jedwabiu kolorowego naszywane po bokach zewnętrznego szwu spodni (pantalonów), głównie mundurowych, rzadziej cywilnych zwykle podwójne lub pojedyncze.

Mazepynka (mazepinka) – tradycyjne ukraińskie wojskowe nakrycie głowy, używane przez żołnierzy Legionu Ukraińskich Strzelców Siczowych i Ukraińskiej Armii Halickiej, później przez bojowników Siczy Karpackiej i partyzantów Ukraińskiej Powstańczej Armii, od 2015 roku noszone jako element munduru Sił Zbrojnych Ukrainy. Charakterystyczną cechą czapki jest przekrój w kształcie klina z przodu. Taki element był nieodłączny od momentu powstania kozackiego nakrycia głowy z drugiej połowy XVII wieku, czasów hetmana Iwana Mazepy. Szczególnie wyraźnie jest on widoczny na czapce wodza Iwana Sirko, przedstawionej na obrazie Ilji Riepina Kozacy piszą list do sułtana.

Mentyk – szamerowana kurtka podbita futrem, narodowy ubiór węgierski w XVI-XVIII wieku. Zakładana była na dolman. Powszechna w wojsku. Nosili ją huzarzy.

Mundur pustynny - lżejsza, wykonana zazwyczaj z tkaniny rip-stop wersja munduru polowego. Kamuflaż jest dostosowany do warunków pustynnych. Wiele armii świata posiada własne wzory kamuflażu pustynnego, zarówno przeznaczonego na pustynię skalistą, jak i piaszczystą.

Naramiennik – element odzieży, który stanowi pasek materiału wszyty z jednej strony między górny koniec rękawa kurtki mundurowej a samą kurtkę, a drugim końcem przypinany, najczęściej guzikiem, w pobliżu kołnierza, tak że nakrywa ramię wzdłuż obojczyka osoby ubranej w tę kurtkę.

Oficerki – buty o wysokich cholewach, zazwyczaj skórzane, używane do jazdy konnej. Mają sztywną i pozbawioną wyraźnego bieżnika podeszwę, która umożliwia prawidłowe oparcie stopy w strzemieniu i pozwala na bezpieczne wysunięcie stopy w razie upadku z konia. Cholewa jest często usztywniona w tylnej części tak, aby nie opadała i nie marszczyła się w dolnej części.

Oznaka identyfikacyjna z nazwiskiem - naszywka lub plastikowa plakietka z nazwiskiem umieszczana zazwyczaj na mundurze służąca identyfikacji. Oznaka zazwyczaj ma kształt prostokąta.

Peleryna – wierzchnie okrycie, bez rękawów, zarzucone na ramiona i spięte na piersiach albo na ramieniu, noszone od czasów antycznych przez obie płcie.

Personal Clothing System (PCS) – system brytyjskiego umundurowania polowego w kamuflażu Multi-Terrain Pattern. Od roku 2011 zastępuje, używany dotąd, system Combat Soldier 95.

Rajtuzy – długie, obcisłe spodnie kawaleryjskie z XIX wieku, często podszyte skórą, niekiedy zapinane na guziki na całej długości wzdłuż zewnętrznych szwów na nogawkach.

Szarawary – szerokie, długie, bufiaste spodnie noszone na Wschodzie i w Polsce XVI-XVIII w.; inaczej hajdawery.

Sztylpy, porównaj czapsy, porównaj Stulpe (niem.), gamasze – ochraniacze do jazdy konnej. Używa się ich zamiast wysokich butów, na przykład oficerek. Zakładane są na spodnie i na buty. Pod podeszwą buta przechodzi zapinany pasek lub gumka. Sztylpy osłaniają całą łydkę od kostek aż do kolan. Są zrobione ze skóry, sztruksu, zamszu, bawełny. Sztylpy są zapinane na znajdujący się z boku zamek lub guziki, a w ozdobnych rodzajach nawet haftki. W miejscu, gdzie łydka i stopa dotyka konia, są pogrubione, np. wkładem z bawełny, co zapobiega odciskom i obtarciom nóg.

Szynel – rosyjski i sowiecki zimowy wełniany mundurowy płaszcz, dopasowany do figury, noszony przez wojskowych, policjantów, urzędników, uczniów oraz inne osoby umundurowane.

Tropikalne umundurowanie Wehrmachtu – rodzaj umundurowania sił lądowych III Rzeszy, które zostało wprowadzone wobec konieczności wysłania niemieckiego korpusu ekspedycyjnego do Afryki Północnej, gdzie armia włoska ponosiła klęskę za klęską w bitwach ze słabo uzbrojonymi i wyszkolonymi Brytyjczykami. Hitler bez wahania odpowiedział na prośbę o wsparcie Mussoliniego, bowiem zależało mu na zdobyciu Aleksandrii i strefy kanałowej, odcięcia tym samym Wielkiej Brytanii od najkrótszej drogi dostaw z kolonii w Azji przez Morze Śródziemne i dotarcie do pól roponośnych w rejonie Zatoki Perskiej. Dowódcy Wehrmachtu, a także logistycy armii zdawali sobie sprawę, że żołnierzom niemieckim przyjdzie walczyć w bardzo wysokich temperaturach, w warunkach bezwodnej pustyni, gdzie sukienne mundury feldgrau będą jedynie zawadą. W imponująco krótkim czasie przygotowano więc mundury i wyposażenie żołnierskie mające odpowiadać nowej, niespotykanej dotąd sytuacji, choć nie uniknięto błędów, które wymusiły korekty w trakcie prowadzenia kampanii.

Wołoszka – ubiór wojskowy zwany też krakuską; długi do kolan, wcięty, mający na obu piersiach wzorem ludów zakaukaskich kieszonki na ładunki w postaci tulejek w liczbie 5-7 i więcej.

Wyłogi – wyłożone, odwinięte na zewnątrz części ubioru. Charakterystyczne zwłaszcza dla mundurów historycznych, gdzie występują na piersiach, na rękawach i połach. Wyłogi wprowadzono do umundurowania w XVIII wieku. Ich barwa była często barwą broni lub oddziału. Zależnie też od kraju i epoki wyłogi przyjmowały różny wykrój i barwę.

Wypustki - wąski pasek tkaniny, odmiennego koloru, wykańczający brzeg ubioru lub wszyty między jego części, dla oznaczenia rodzaju wojsk lub odróżniania formacji.