31 Broń drzewcowa

Broń drzewcowa – broń, w której istnienie drzewca determinuje możliwość jej skutecznego użycia oraz w której drzewce są znacznie dłuższe, niż wynikałoby to z roli uchwytu. Używana zarówno przez piechotę, jak i jazdę od czasów starożytnych do niemal nam współczesnych. W dzisiejszych czasach broń drzewcowa używana jest najczęściej jako broń paradna.

Angon – włócznia germańska, wzorowana na rzymskich oszczepach pilum.

Assagaj – typ oszczepu przeznaczonego zarówno do walki wręcz, jak i do miotania. Długość drzewca wahała się od 1 do 2 metrów, a ostrza, od 15 do 20 cm. Assagaj używany był jako broń bojowa i myśliwska przez Buszmenów, Hotentotów, Kafrów, Bantu i inne ludy.

Berdysz, bardysz – broń drzewcowa piechoty zdolna zmiażdżyć zbroję, będąca ciężkim, szerokim toporem o zakrzywionym ostrzu i długim drzewcu.

Cep bojowy – broń drzewcowa używana w średniowieczu podobna do zwykłego cepa, ale zakończona żelazną sztabą lub kolcami często połączonymi z rękojeścią łańcuchem. Używana przez piechotę do XVI wieku. Często wykorzystywana w powstaniach chłopskich w XVII wieku.

Darda, półpika – europejska krótka broń drzewcowa, rodzaj piki.

Dziryt – rodzaj broni drzewcowej, odmiana włóczni znana od czasów prehistorycznych. Dziryt przeznaczony był do miotania lub do walki wręcz, używany był także do polowań.

Gizarma – broń drzewcowa o długim, płaskim grocie osadzonym na drzewcu długości 2-2,5 metra, zdobionym często w późniejszym okresie chwostem u nasady żeleźca. Początkowo żeleźce miało kształt kosy osadzonej pionowo, z długim, poziomym szpikulcem po tępej stronie oraz dwoma kolcami sterczącymi na boki. W końcowym okresie średniowiecza i w czasach późniejszych żeleźce uległo znacznym modyfikacjom, pozostał skierowany wprost ku górze ostry grot, poniżej niego znajdował się sierpowaty hak, a pod nim, po przeciwnej stronie kolec skierowany w bok. Przy nasadzie żeleźca znajdowały się kolejne dwa kolce, skierowane w przeciwne strony. Broń ta była używana przez piechotę, głównie w starciach z konnicą. Gizarma pojawiła się w XI wieku we Francji wywodząc się najprawdopodobniej od narzędzia do trzebienia krzaków, potem w Anglii, w XV w. rozpowszechniła się w Europie Zachodniej, w Polsce używana wyłącznie przez piechotę gdańską. Później wyszła z użycia bojowego, stając się, podobnie jak halabarda i glewia, bronią paradną, aby w XVII w. zaniknąć zupełnie.

Glewia – broń drzewcowa, zaopatrzona w żeleźce w postaci grotu o kształcie szerokiego, jednosiecznego noża, niekiedy odgiętego lekko do tyłu, osadzonego na drzewcu o długości 2–2,5 m. Późniejsze glewie miały jeden lub dwa kolce na grzbiecie noża, czasem wygięte lekko ku dołowi, co upodabniało je do gizarmy. Glewia pojawiła się w XII wieku, powszechnie używana była w XIV–XVI wieku jako broń piechoty. Od XVI wieku służyła jako broń paradna, podobnie jak halabarda, na wyposażeniu straży pałacowych.

Halabarda – dwuręczna broń drzewcowa, która zdobyła popularność między wiekiem XIV a wiekiem XV. Typowa halabarda mierzy od 1,5 m do 1,8 m i składa się z drzewca z głownią łączącą w sobie elementy trzech broni: topora z jednej strony, haka z drugiej i włóczni pośrodku. Dzięki temu była uniwersalna, mogąc służyć zarówno do cięcia jak i kłucia. Hak był szczególnie użyteczny przeciw kawalerzystom, pozwalając halabardnikowi ściągnąć jeźdźca z wierzchowca. Od XVI w. używana przez straż pałacową i miejską. Dzięki swej prostej budowie, wysokiej skuteczności i niskiemu kosztowi produkcji była bardzo popularna i szeroko dostępna. Używano jej głównie, aby pokonać pikinierów albo rycerzy walczących mieczem, gdyż długość tej broni zapewniała halabardnikom dużą przewagę.

Hasta – jeden z rodzajów włóczni używanych przez legionistów rzymskich. Składała się z długiego drzewca, wykonywanego zazwyczaj z młodego drzewa jesionu lub orzecha, odznaczającego się giętkością i wytrzymałością, oraz z szerokiego grotu o kształcie liściastym, wykonywanego z żelaza. U dołu zakończona była stopką z brązu, która umożliwiała wbicie włóczni w ziemię bez szkody dla drewnianych części. To zakończenie mogło również służyć jako zapasowe ostrze, gdyby grot uległ zniszczeniu.

Kopia – broń drzewcowa wywodząca się z włóczni, którą konny wojownik umieszczał pod pachą i atakował przeciwnika, szarżując na niego galopem. Niezbędne dla rozwoju tej techniki walki było upowszechnienie się strzemion i siodeł z wysokimi łękami. Stała się tradycyjną bronią europejskich rycerzy.

Korseka - rodzaj broni drzewcowej pochodzącej z Korsyki o trójdzielnym żeleźcu z długim, iglastym grotem na środku i dwoma bocznymi, wygiętymi półokrągło ku dołowi, szerokimi oraz lekko spłaszczonymi kolcami o wachlarzowatym kształcie.

Kosa bojowa – broń biała, powstała z przekształcenia narzędzia typowo rolniczego w broń. Ze względu na jej szczególne właściwości tnące oraz długi zasięg, kosa gospodarcza nadaje się do użycia jako broń podręczna, lub po odpowiednim zaadaptowaniu może być użyta jako broń bojowa, tj. być przeznaczona na wyposażenie oddziałów o charakterze militarnym.

Lanca – lekka broń drzewcowa formacji kawaleryjskich: ułanów, szwoleżerów, lansjerów.

Lontownica – przyrząd służący do odpalania dział odprzodowych.

Młot lucereński lub lucerneński – typ drzewcowej broni obuchowej piechoty popularnej w Europie w XIV i XV stuleciu.

Nagamaki – japońska sieczna broń drzewcowa, bardzo podobna do naginaty, uważana nieraz za jej odmianę.

Naginata – japońska broń drzewcowa, używana w sztuce walki naginata-dō.

Oszczep – broń drzewcowa, myśliwska i bojowa, służąca głównie do miotania. Jest to jedna z najstarszych broni, pierwotnie mająca postać prostego, zaostrzonego pręta drewnianego, w późniejszych czasach wyposażany w grot z kości, kamienia lub metalu.

Partyzana – broń drzewcowa o obosiecznym grocie, mającym u nasady dwa rozgałęzienia o kształcie skrzydeł lub półksiężyca.

Pika (spisa) – dawna długa broń drzewcowa piechoty, z zakończonym grotem drzewcem o długości 5,5-6 metrów, stosowana przeciw szykom pieszym i kawalerii.

Runka – broń drzewcowa spokrewniona z spisą friulską oraz korseką, o żeleźcu trójdzielnym, podobnym do trójzęba, z długim grotem pośrodku i dwoma kolcami bocznymi, odgiętymi księżycowato do góry. Runka wywodzi się z Włoch, w zachodniej Europie upowszechniła się w XVI i XVII wieku.

Sarisa, sarysa – długa włócznia macedońskiej piechoty, używana następnie w armiach hellenistycznych.

Spisa friulska - rodzaj broni drzewcowej o wąskim, prostym i długim (35–40 cm) żeleźcu w formie grotu, z dwoma bocznymi, również wąskimi kolcami, często wygiętymi wachlarzowato ku dołowi, osadzonym na długim drzewcu . Broń ta była używana przez piechotę w Europie Zachodniej, głównie we Włoszech, gdzie pojawiła się w XIV wieku, a rozwinęła się w XV i pozostawała w użyciu przez kolejne stulecie. Nazwa broni pochodzi od historycznego regionu we Włoszech, Friuli. Blisko spokrewniona z pochodzącymi również z Włoch korseką i runką, których była poprzedniczką.

Szponton – rodzaj broni drzewcowej, odmiana partyzany o obosiecznym grocie, u którego nasadzie znajdowały się wygięte pręty lub skrzydła. Głownie szpontonów miały charakterystycznie rozszerzoną część centralną. Rozpowszechniony w Europie w XVII-XVIII wieku, głównie jako oznaka stopnia podoficerskiego lub oficerskiego.

Trójząb – rodzaj broni białej, używanej niegdyś przez rybaków do polowania na większe ryby i ośmiornice, składa się z drzewca i osadzonych na nim trzech metalowych zębów, zakończonych hakami.

Włócznia – ogólna nazwa długiej prostej broni drzewcowej.

Xyston - odmiana włóczni bądź oszczepu używana w starożytnej Grecji.

Yari – używana przez japońskich wojowników włócznia o długości od 1,5 do ok. 3–4 m, a nawet ponad 5 m. Zakończona krótkim, prostym ostrzem o trzech krawędziach lub charakterystycznym "krzyżowym" ostrzem.

Żeleźce – żelazne, a raczej metalowe zakończenie broni drzewcowej i obuchowej. W broni drzewcowej występuje w postaci grotu o różnych formach, niekiedy rozbudowanego o elementy sterczące na boki w formie kolców lub haka, osadzonego na drzewcu za pomocą tulei. Niektóre typy grotów broni drzewcowej, jak np. berdysz, miały dodatkowy element w postaci toporka, zwanego niekiedy bartą lub okszą. W broni obuchowej żeleźce przybiera formę topora, młota bądź głowicy, osadzonych na trzonku za pomocą tzw. osady. Niektóre odmiany broni obuchowej, jak np. nadziak, mają jedną stronę żeleźca zakończoną ostrym dziobem.