53 Starożytne ludy

Akwitanowie – nazwa ogólna określająca związek plemion pochodzenia iberyjskiego nie spokrewnionego językowo i etnicznie z Galami.

Androfagowie – starożytny lud koczowniczy wzmiankowany przez Herodota.

Aramejczycy – nazwa ludów semickich, które w II tysiącleciu p.n.e. żyły na pustyniach na zachód od Mezopotamii.

Ardiajowie – starożytne plemię iliryjskie zamieszkujące zachodnie tereny nad wschodnim brzegiem Morza Adriatyckiego ze ośrodkiem w Rhizon. Obecnie jej tereny znajdują się w Czarnogórze.

Arimaspowie – starożytny lud o nieustalonym rodowodzie etnicznym, zamieszkujący obszary na wschód od Argipejów i Issedonów.

Ariowie – termin używany dawniej na opisanie indoirańskiego odłamu ludów indoeuropejskich, który w III i II tysiącleciu p.n.e. zamieszkiwał Azję Środkową, by następnie rozprzestrzenić się na tereny Afganistanu, Iranu i Indii (Indoariowie).

Asturowie – indoeuropejski lud celtycki, zamieszkujący w czasach starożytnych północno-zachodnie tereny Półwyspu Iberyjskiego – dzisiejszą Asturię, prowincję León, zachodnią część prowincji Lugo, i północną prowincji Zamora w Hiszpanii oraz region Trás-os-Montes w północno-wschodniej Portugalii.

Autariaci – starożytne plemię iliryjskie zamieszkujące tereny między terytoriami Ardiajów i Triballów, a na północy graniczące z Pajonią i leżące blisko Dardanów. Mieszkali na terytorium obecnej środkowej Bośni.

Barbarzyńca – człowiek dziki, pierwotny, niecywilizowany, okrutny, o prymitywnych odruchach, nie znający kultury europejskiej. W starożytnej Grecji każdy cudzoziemiec, w Rzymie ten, kto nie był Rzymianinem lub Grekiem. Homer podkreślał obcość Karów, nazywając ich βάρβαροφονοι/Barbarophonoi, czyli mówiących „bar-bar”, a więc wydających bezsensowne, niezrozumiałe dźwięki.

Bessowie – jedno z plemion znanych w antyku przybyłe do Europy z Azji w II tysiącleciu p.n.e. W 330 p.n.e. zostali podbici przez Aleksandra Wielkiego. Pod koniec I tysiąclecia p.n.e. Bessowie przyłączyli się do buntu germańskich Markomanów przeciwko cesarzowi Tyberiuszowi i ponieśli dotkliwą klęskę, z której już się nie podnieśli. Ostatni raz o Bessach wspominają rzymskie kroniki z II wieku n.e.

Bigerrionowie (Bigerriones) – starożytny lud galijski zamieszkujący Akwitanię na południowym zachodzie dzisiejszej Francji w rejonie Pirenejów.

Brytowie – lud celtycki zamieszkujący Brytanię przed najazdem Anglów i Sasów.

Budynowie – wzmiankowane przez Herodota plemiona koczownicze zamieszkujące lasy i step pomiędzy Dnieprem a Wołgą, żyjące na północ od Scytów, w sąsiedztwie Sauromatów. Pomimo prowadzenia wędrownego trybu życia budowali drewniane warownie. Brali udział w wojnie Scytów z królem perskim Dariuszem ok. 513 p.n.e. jako sprzymierzeńcy Scytów. Na ich terytorium istniało jedno duże miasto o nazwie Gelonos, zbudowane w całości z drewna, zamieszkane w większości przez ludność pochodzenia helleńskiego.

Cymbrowie – lud pochodzenia prawdopodobnie germańskiego, wywodzący się z krainy Himmerland na północy Półwyspu Jutlandzkiego. Pochodzenie Cymbrów nie jest jednoznacznie ustalone, ponieważ imiona ich wodzów noszą celtyckie brzmienie: Boiorix, Lugins, Claodicus, Ceasorix.

Cywilizacja nuragijska – starożytna cywilizacja, zamieszkująca tereny położone w dzisiejszych Włoszech od około XVII wieku przed naszą erą do około II wieku p.n.e.

Dakowie – starożytny lud pochodzenia trackiego zajmujący Dację – tereny lewobrzeżnego Dunaju, na obszarze mniej więcej obecnego państwa rumuńskiego i częściowo węgierskiego, znany starożytnym Grekom już od VI w. p.n.e. Pierwszym greckim autorem, który wymienił Getów był Hekatajos z Miletu, a jego informacje w całej rozciągłości potwierdził w swoich „Dziejach” Herodot w drugiej poł. V w. p.n.e. Według Strabona Dakowie nazywali siebie Dáoi. Jak wynika z badań archeologicznych Dakowie pojawili się na tych terenach już ok. 1700 r. p.n.e. i zamieszkiwali je aż do schyłku starożytności, ale już w nieco zmienionym składzie etnicznym, z domieszką innych nacji, najpierw po wojnach z Rzymianami na przeł. I i II w. n.e. i kolonizacji rzymskiej, a następnie w wyniku tzw. „wielkiej wędrówki ludów”, który to ruch migracyjny spowodował perturbacje etniczne w niemal całej Europie kontynentalnej. Stopniowo resztki Daków rozpłynęły się w napływowej ludności gockiej, germańskiej i później słowiańskiej.

Dalmatowie, Delmatowie – starożytne plemię iliryjskie zamieszkujące północne wybrzeża Adriatyku pomiędzy rzekami Krka i Neretwa.

Dardanowie – starożytne plemię Ilirów, zamieszkujące tereny położone nad górnym Wardarem, na półwyspie Bałkańskim.

Estowie, Estiowie, Aistowie – używana w starożytności i wczesnym średniowieczu wspólna nazwa określająca ludy bałtyjskie i bałtycko-fińskie zamieszkujące wschodnie wybrzeża Morza Bałtyckiego, od ujścia Wisły do Zatoki Fińskiej.

Filistyni – starożytny lud o nieokreślonym pochodzeniu, który zamieszkiwał południowe wybrzeża Kanaanu, w okresie pomiędzy XII a VII wiekiem p.n.e. Zaliczali się do tzw. Ludów Morza, po klęsce zadanej im przez Egipcjan osiedlili się w Palestynie, gdzie szybko zasymilowali się z lokalną ludnością kananejskiego pochodzenia. Na zajmowanym przez siebie obszarze Filistyni stworzyli konfederację miast-państw. W VIII wieku p.n.e. miasta filistyńskie dostały się pod panowanie Asyrii. W VII wieku p.n.e. zostali włączeni do państwa nowobabilońskiego, ostatecznie tracąc swoją niezależność. Głównym źródłem informacji na temat Filistynów jest biblijny Stary Testament, jednak najstarszymi przekazami odnośnie tego ludu są płaskorzeźby umieszczone w świątyni faraona Ramzesa III w Medinet Habu, w którym zostają przedstawieni jako Peleset. W III wieku p.n.e. Filistyni ulegli hellenizacji, całkowicie tracąc swoją odrębność kulturalną.

Galindowie – plemię bałtyjskie zamieszkujące tereny obecnych Mazur na wschód od rzeki Łyny po Wielkie Jeziora Mazurskie. Okres bytowania Galindów na tych terenach datuje się na około V w. p.n.e. – XIII w. n.e., a ich ziemie jeszcze później nazywane były Galindią. Przypuszczalnie plemię to wyginęło jeszcze przed przybyciem do Prus Krzyżaków.

Galowie – nazwa, którą Rzymianie określali celtycką ludność Galii – dzisiejszej Francji, Belgii, północnych Włoch, południowej Holandii i zachodnich Niemiec.

Gepidowie – grupa dawnych plemion germańskich, blisko spokrewniona z Gotami.

Hermundurowie plemię germańskie, pierwotnie zamieszkujące nad Łabą i Soławą; w późniejszym okresie przesunęli się w kierunku Dunaju. Pierwsze wzmianki o Hermundurach znajdują się w dziele Tacyta O pochodzeniu i siedzibach Germanów. Tacyt w Rocznikach podaje, że król Hermundurów Wibiliusz ingerował w spór dynastyczny Swebów. Hermundurowie tworzyli jedno z satelitarnych wobec Rzymu państewek naddunajskich, obok Kwadów, Markomanów i Narystów, aż do 166 roku, kiedy to klienci Rzymu zbuntowali się rozpoczynając okres wojen markomańskich. Hermundurowie stali się częścią związku plemiennego Alamanów. Prawdopodobnie Hermundurowie byli przodkami Turyngów, ludu znanego w okresie wędrówek ludów.

Iberowie − lud nieznanego pochodzenia, prawdopodobnie berberskiego i w starożytności zasiedlający wschodnie wybrzeże Półwyspu Iberyjskiego. W połowie V wieku p.n.e. zmieszali się z Celtami, przybyłymi z terenów dzisiejszej Francji przez przełęcze w Pirenejach. W wyniku tego powstał lud Celtyberów.

Ilirowie – starożytny lud indoeuropejski zamieszkujący u schyłku epoki brązu i we wczesnej epoce żelaza zachodnie Bałkany, dokładniej tereny między wschodnim wybrzeżem Morza Adriatyckiego a środkowym Dunajem oraz obszary wschodnich Alp oraz Apulię na Półwyspie Apeninskim.

Issedonowie – koczowniczy lud protosarmacki zamieszkujący obszary środkowego Kazachstanu, graniczące od zachodu z ziemiami Scytów, a od wschodu z Argipejami i Arimaspami.

Jyrkowie – starożytny lud żyjący na pograniczu Europy i Azji, znany z relacji Herodota. Mieszkali w bliskim sąsiedztwie Tyssagetów i podobnie jak oni trudnili się myślistwem. Na wschód od nich lokalizuje Herodot jeden z odłamów Scytów.

Kantabrowie – indoeuropejski lud celtycki, zamieszkujący w czasach starożytnych północno-zachodnie tereny Półwyspu Iberyjskiego.

Karpowie, wolni Dakowie – plemię dackie, zamieszkałe na terenach ograniczonych od zachodu i wschodu rzekami Seret i Prut. W III wieku w sojuszu z Gotami plemię toczyło ze zmiennymi skutkami walki z Rzymem. Głównym celem ich najazdów była Dacja. Pod koniec III wieku koalicja gocko-karpowska rozpadła się, w wyniku czego Karpowie przenieśli się na obszary na południe od Dunaju. Z kart historii zniknęli na początku IV wieku.

Kindyci – plemię koczownicze zamieszkujące Półwysep Arabski, północne tereny dzisiejszego Jemenu.

Kostobokowie – starożytne plemię dackie, notowane w źródłach historycznych w okresie od początku lat 70. II wieku. Zamieszkiwali obszar pomiędzy górną Cisa a górnym Prutem i Seretem, północną Mołdawię, Bukowinę i Marmarosz.

Kwadowie (Swebowie) – germański lud zamieszkający w starożytności dorzecze rzek Nidda, Fulda i Lahn.

Lakringowie – jak często przyjmuje się w nauce, wędrowny lud spokrewniony z Hasdingami, jeden z odłamów Wandalów, mimo że nie ma mocnych podstaw do tego stwierdzenia. Pogląd o wandalskim pochodzeniu Lakringów oparty został na wymienieniu ich obok Hasdingów we fragmentarycznie zachowanym dziele Piotra Patrycjusza. Umieszczało ono Lakringów między innymi sprzymierzeńcami Rzymu w okresie panowania Marka Aureliusza. W innym dziele antycznym, Żywocie Marka Aureliusza, Lakringowie zostali wspomniani jako wrogowie cesarstwa. Być może informacja ta dotyczyła okresu sprzed zawarcia pokoju pomiędzy Lakringami i Rzymem.

Ludy irańskie a. grupa irańska – grupa ludów indoeuropejskich mówiąca językami irańskimi, zamieszkująca terytoria rozciągające się od wschodniej Anatolii poprzez Wyżynę Irańską aż po Hindukusz, oraz od Azji Środkowej po Zatokę Perską. Region ten nazywany jest czasem Wielkim Iranem.

Ludy Morza – termin peuples de la mer spopularyzowany przez francuskiego egiptologa Gastona Maspero na określenie przemieszczających się i wojowniczych grup ludności bliżej nieznanego pochodzenia, które doprowadziły do wielkiej destabilizacji starożytnego Bliskiego Wschodu i zagroziły państwu faraonów na przełomie XIII i XII wieku p.n.e.

Lugiowie, Ligiowie – lud indoeuropejski, którego pochodzenie oraz skład etniczny jest niepewny. Mogła być to federacja różnych plemion zamieszkująca już przed naszą erą i w pierwszych wiekach naszej ery górne dorzecze Odry i Wisły, a więc teren dzisiejszej południowej i środkowej Polski, a także podkarpackie tereny zachodniej Ukrainy. Genetycznie pochodzili zapewne w głównej mierze z lokalnych grup ludności używających języków staroeuropejskich lub indoeuropejskich, uległych celtyckim wpływom kulturowym i zgermanizowanych. Przez archeologów są powszechnie utożsamiani z mieszkańcami obszaru kultury przeworskiej.

Luzytanie – starożytny lud indoeuropejski, mówiący językiem luzytańskim, żyjący w zachodniej części Półwyspu Iberyjskiego.

Melanchlajnowie – starożytny lud wschodnioeuropejski wzmiankowany przez Herodota.

Muszkowie, Muszku, Muski – starożytny lud anatolijski. Po raz pierwszy wymieniony w źródłach asyryjskich z czasów króla Tiglat-Pilesera I

Nabatejczycy – starożytny lud pochodzenia semickiego przybyły z Półwyspu Arabskiego na tereny obecnego południowego Izraela i południowej Jordanii ok. VI w. p.n.e. W III w. p.n.e. utworzyli królestwo nabatejskie, które zostało w 106 r. n.e. włączone do rzymskiej prowincji Arabia. Stolicą ich państwa była Petra, potem Bostra. Mówili dialektem arabskim oraz posługiwali się alfabetem nabatejskim, który wywodzi się z alfabetu aramejskiego.

Neurowie – starożytny lud wzmiankowany przez Herodota, który lokalizował ich siedziby na północny zachód od Morza Czarnego. Obecnie przyjmuje się, że zamieszkiwali na Wyżynie Podolskiej w dorzecze górnego Dniestru oraz w dorzeczach Bohu i środkowej Prypeci. Najprawdopodobniej tożsami z ludnością kultury miłogradzkiej.

Odrysowie (Odryzowie) – jedno z plemion trackich, które w V wieku p.n.e. utworzyło silne państwo na terenie obecnej Bułgarii. Za twórcę państwa uchodził król Odrysów Teres, panujący w latach ok. 480–450 p.n.e. Wykorzystawszy klęskę Persów pod Platejami w 479 r. p.n.e. zrzucił jarzmo małoazjatyckiego imperium. Teres zdołał podporządkować wiele plemion trackich. Potęgę Odrysów ugruntował następca i syn Teresa, Sitalkes, który skutecznie walczył z królestwem Macedonii. Królowi udało się pokonać swych najgroźniejszych wrogów wśród ludów paleobałkańskich – Bessów i Pajonów. Sitalkes utrzymywał też przyjazne stosunki z miastami greckimi położonymi na południowym wybrzeżu Bałkanów oraz z Atenami, które państwo Odrysów wspierało podczas wojny peloponeskiej. Za czasów Seuthesa, władza królewska uległa znacznemu osłabieniu na rzecz arystokracji plemiennej. Wraz z jego śmiercią w 402 r. p.n.e. państwo uległo rozkładowi. Później Odrysowie popierali najpierw Macedończyków, a potem Rzym. W I wieku n.e. ulegli romanizacji.

Skordyskowie – mieszane tracko-celtyckie plemię zajmujące w starożytności tereny obecnej Serbii, u zbiegu rzek Sawy, Drawy i Dunaju. Ich główne siedziby to Singidunum i Taurunum. Przeprowadzali łupieżcze najazdy na Grecję, przeciwstawili się najazdowi Cymbrów i Teutonów, wielokrotnie walczyli też z rzymskimi namiestnikami Macedonii, aż zostali podbici przez Tyberiusza za czasów Augusta w 15 p.n.e.

Syndowie – starożytny lud wzmiankowany m.in. przez Herodota, jedno z licznych plemion meockich zamieszkujące Półwysep Tamański i sąsiednie wybrzeża Morza Czarnego.

Taulantiowie – starożytne plemię iliryjskie zamieszkujące południowo-zachodnie tereny nad wschodnim brzegiem Morza Adriatyckiego. Obecnie tereny te znajdują się w Albanii.

Taurowie – lud irański, stanowiący pierwotną, autochtoniczną ludność południowej części Półwyspu Krymskiego – wybrzeża i Gór Krymskich.

Teutoni, Teutonowie – lud germański lub celtycki zamieszkujący pierwotnie tereny nad Łabą, na południe od Półwyspu Jutlandzkiego i siedzib Cymbrów. Po raz pierwszy wymienieni w źródłach antycznych przez Pyteasza z Massalii. Wraz z Cymbrami i Ambronami pobili wojska rzymskie pod Arausio (Arauzjoną) w Galii w 105 p.n.e. Podczas tej bitwy, dowodzonej ze strony Rzymian przez konsula Gnejusza Maliusza Maksymusa i prokonsula Kwintusa Serwiliusza Cepiona, zginęło ponad 100 000 Rzymian. Była to jedna z największych klęsk wojsk rzymskich w dziejach. Plemiona germańskie nie wykorzystały jednak osłabienia Rzymu i odstąpiły od inwazji na Półwysep Apeniński.

Tocharowie – w starożytności indoeuropejska grupa plemion, posługująca się językami tocharskimi.

Trakowie – lud indoeuropejski zamieszkujący wschodnią część Półwyspu Bałkańskiego – obszar ograniczony od zachodu rzekami Wielka Morawa i Wardar, od wschodu Morzem Czarnym, od północy Dunajem, na południu natomiast Morzem Egejskim. Bezpośrednio od strony zachodniej z Trakami sąsiadowały plemiona Dardanów, które jednak nie były pochodzenia trackiego.

Tyssageci – starożytny lud żyjący na pograniczu Europy i Azji, wzmiankowany przez Herodota. Mieli mieszkać na północny wschód od Budynów, siedem dni marszu przez dzielącą ich pustkowie:

Wettonowie – przedrzymski lud zamieszkujący centralną część półwyspu Iberyjskiego, pomiędzy rzekami Duero i Tag.

Yue − nazwa odnosząca się do starożytnych, zarówno zsinicyzowanych, jak i niezsinicyzowanych, plemion z południa Chin, często używana również jako 100 Yue.