48 Utwory literackie, których akcja toczy się w średniowieczu

Bitwa na Kosowym Polu – serbski cykl epicki, złożony z przekazywanych ustnie wśród ludu pieśni bohaterskich opowiadających o bitwie, jaka się rozegrała na Kosowym Polu 15 czerwca 1389 roku.

Fletnik z Hamelnu – wiersz angielskiego poety Roberta Browninga, opublikowany w 1842 w tomiku Dramatic Lyrics.

Godiva – wiersz dziewiętnastowiecznego angielskiego poety Alfreda Tennysona, napisany w 1840 i opublikowany w 1842. Utwór opowiada o Lady Godivie, żyjącej w XI wieku żonie lorda Coventry, która zdecydowała się przejechać nago na koniu przez całe miasto, żeby w ten sposób uwolnić jego mieszkańców od nadmiernych podatków nałożonych przez jej męża. Jest napisany wierszem białym, czyli nierymowanym pięciostopowym jambem, to znaczy sylabotonicznym dziesięciozgłoskowcem, w którym akcenty są ustabilizowane na parzystych sylabach wersu. Tym rodzajem wiersza poeta posługiwał się wielokrotnie, między innymi w poematach Oenone, Święty Szymon Słupnik i Ulisses.

Granada. Poema oriental – ogromny, nieukończony poemat epicki romantycznego hiszpańskiego poety Joségo Zorrilli, opublikowany w Paryżu w 1852.

Grażyna. Powieść litewska – klasycystyczny poemat epicki Adama Mickiewicza wydany po raz pierwszy w drugim tomie Poezyj z 1823 roku; często określany również jako powieść poetycka.

Hamlet – tragedia Williama Szekspira napisana na przełomie XVI i XVII wieku, jeden z najbardziej znanych dramatów, arcydzieło teatru elżbietańskiego.

Henryk IV, część 1 – kronika napisana przez Williama Shakespeare’a około roku 1596, opisująca losy króla Henryka IV, władającego Anglią w latach 1399 – 1413. Jest częścią cyklu czterech kronik, tzw. drugiej tetralogii, napisanych przez Szekspira, w skład którego wchodzą: Henryk IV , Ryszard II i Henryk V. Część pierwsza opisuje dzieje od bitwy pod Humbleton Hill w 1402 roku, aż po bitwę pod Shrewsbury w połowie 1403 roku.

Henryk IV, część 2 – kronika napisana przez Williama Shakespeare’a około roku 1597, opisująca losy króla Henryka IV, władającego Anglią w latach 1399 - 1413. Jest częścią cyklu czterech kronik, tzw. drugiej tetralogii, napisanych przez Szekspira, w skład którego wchodzą: Henryk IV , Ryszard II i Henryk V.

Henryk V – kronika autorstwa Williama Shakespeare’a napisana około 1599 roku, jest częścią drugiej tetralogii. Opisuje losy syna Henryka IV, króla Henryka V, a także wydarzenia wokół bitwy pod Azincourt podczas wojny stuletniej.

Henryk VI, część 1 – kronika, napisana przez Williama Shakespeare’a, będąca częścią pierwszej tetralogii. Opisuje losy króla Henryka VI.

Henryk VI, część 2 – kronika, napisana przez Williama Shakespeare’a, będąca częścią pierwszej tetralogii. Opisuje losy króla Henryka VI. Została napisana około 1590 roku, wiadomo o niej niewiele.

Henryk VI, część 3 – kronika, napisana przez Williama Shakespeare’a, będąca częścią pierwszej tetralogii. Opisuje losy króla Henryka VI. Jest kontynuacją Henryka VI, części 1 i Henryka VI, części 2, nie jest jednak pewne, że zostały napisane w takiej kolejności. Została napisana około 1590 roku.

Henryk VIII – kronika, napisana przez Williama Shakespeare’a przed 1603 rokiem. Opisuje losy króla Henryka VIII. Ze względu na jej styl, uważa się, że współautorem był John Fletcher. Wystrzał z działa, użyty w tej sztuce w 29 czerwca 1613 roku jako efekt specjalny doprowadził do spłonięcia Globe Theatre.

Idylle królewskie – cykl epicki Alfreda Tennysona. Utwory składające się na cykl powstawały przez wiele lat i były publikowane w różnych tomach od 1842 do 1888. Pierwsze wydanie pod tytułem Idylls of the King ukazało się w 1859. Całość ma charakter alegoryczny.

Il Meschino, altramente detto il Guerrino – poemat epicki szesnastowiecznej włoskiej poetki Tullii d'Aragony, wydany pośmiertnie w Wenecji w 1560. Epos stanowi wierszowaną przeróbkę prozatorskiego dzieła piętnastowiecznego autora Andrei da Barberin. Utwór d'Aragony jest bardzo obszernym poematem. Dzieli się na trzydzieści sześć pieśni i liczy około trzydziestu tysięcy wersów. Został napisany przy użyciu oktawy, czyli strofy ośmiowersowej, układanej jedenastozgłoskowcem (endecasillabo). Oktawa była forma typową dla renesansowej i barokowej poezji włoskiej, jak również hiszpańskiej i portugalskiej. Jej obecność w literaturze polskiej wzięła się zresztą z przekładów poezji włoskiej. Oktawę wprowadził do epiki włoskiej Giovanni Boccaccio w XIV wieku. W XV wieku Luigi Pulci, Matteo Maria Boiardo i Angelo Poliziano usankcjonowali ją jako zwrotkę największych eposów bohaterskich, przygotowując grunt pod powstanie dwóch największych arcydzieł renesansowej poezji epickiej Orlanda szalonego Ludovica Ariosta i Jerozolimy wyzwolonej Torquata Tassa. Oba te dzieła są znane w Polsce od XVII wieku dzięki przekładom Piotra Kochanowskiego.

Ivanhoe – powieść historyczna Waltera Scotta wydana w 1820 w Edynburgu. Uważana jest za jedno z jego najpopularniejszych dzieł. Wyróżnia się na tle jego twórczości tym, że jako pierwsza podejmuje temat angielski, a nie szkocki.

Jagiellonida, czyli zjednoczenie Litwy z Polską – epos oświeceniowego poety Dyzmy Bończy-Tomaszewskiego, opublikowany w 1817 w Berdyczowie. Utwór opowiada o początkach unii polsko-litewskiej, zawiązanej poprzez małżeństwo królowej Jadwigi i księcia Jagiełły. Epos został napisany oktawą, czyli strofą ośmiowersową pochodzenia włoskiego rymowaną abababcc. Strofy Jagiellonidy są o tyle nietypowe, że zostały napisane trzynastozgłoskowcem, a nie typowym dla tej formy jedenastozgłoskowcem.

Jan Hus – dramat Josefa Kajetána Tyla poświęcony czeskiemu reformatorowi religijnemu z XV wieku Janowi Husowi, opublikowany w 1848. W ujęciu Tyla Hus jest rzecznikiem demokracji i praw człowieka. Dramaturg akcentuje odwagę głównego bohatera. Utwór jest napisany dziesięciozgłoskowcem.

Joan of Arc – poemat epicki angielskiego poety romantycznego Roberta Southeya, opublikowany w 1796. Opowiada o czynach Joanny d’Arc, która w XV wieku poprowadziła Francuzów do zwycięskiej walki z Anglikami, okupującymi ich kraj. Zawiera akcenty rewolucyjne. Utwór jest napisany wierszem białym, czyli nierymowanym pentametrem jambicznym, wykorzystywanym w literaturze angielskiej w największych dziełach epickich i dramatycznych od XVI wieku. Składa się z dziesięciu ksiąg.

Keveháza – poemat epicki węgierskiego romantycznego poety Jánosa Aranya, opublikowany w 1853. Akcja utworu toczy się w VI wieku (540), w czasie walk z zagrazajacymi całej Europie Hunami. Wśród bohaterów są Rzymianin Makryn i Sas Dytrych. Utwór jest napisany strofą ośmiowersową.

Konrad Wallenrod, powieść historyczna z dziejów litewskich i pruskich – powieść poetycka napisana przez Adama Mickiewicza na zsyłce w Moskwie, prawdopodobnie między rokiem 1825 a 1828, wydana zaś w lutym 1828 przez drukarnię Karola Kraya; uważana za jeden z najbardziej znanych poematów polskiego romantyzmu. Oryginał wysłany z Moskwy został ocenzurowany przez rosyjskiego cenzora Bazylego Anastasewicza. Mickiewicz musiał usunąć wers Tyś niewolnik, jedyna broń niewolników jest zdrada, a w drugim wydaniu po wprowadzeniu zmian w przedmowie car Mikołaj I nazywany jest przez poetę Ojcem tylu ludów.

L’Italia liberata dai Goti – epos szesnastowiecznego włoskiego poety Giana Giorgia Trissina. Utwór został wydany w 1547, choć był ukończony dwadzieścia lat wcześniej. Epos opowiada o wojnie toczonej przez cesarza Justyniana przeciwko Ostrogotom w latach 535-539. Został oparty na relacji Prokopiusza z Cezarei. Składa się z dwudziestu siedmiu ksiąg. Został napisany wierszem białym, jedenastozgłoskowym (endecasillabo).

La Spagna – czternastowieczny włoski epos przypisywany Sostegnowi di Zanobi, opowiadający o wojennych czynach Rolanda. Zalicza się do nurtu romansu rycerskiego. Utwór jest napisany oktawą, czyli strofą ośmiowersową układaną jedenastozgłoskowcem, rymowaną według wzoru abababcc.

Madoc – epos angielskiego romantycznego poety Roberta Southeya, opublikowany w 1805 roku. Utwór opowiada historię walijskiego księcia Madoca, rzekomego odkrywcy Ameryki na długo przed Krzysztofem Kolumbem. Madoc był już wcześniej bohaterem walijskich legend i innych utworów literackich. Epos składa się z dwóch części. Pierwsza z nich jest zatytułowana Madoc in Wales, druga Madoc in Aztlan. Część pierwsza dzieli się na osiemnaście rozdziałów, a część druga na dwadzieścia siedem. Utwór jest napisany wierszem białym. Jest to blank verse, czyli nierymowany pentametr jambiczny. Ten rodzaj wiersza był od XVI do końca XIX wieku powszechnie wykorzystywany w dziełach epickich, między innymi przez John Miltona, Johna Keatsa, Edwina Atherstone'a, Johna Fitchetta, Alfreda Tennysona i Roberta Browninga. Miejscami poeta stosuje aliterację, środek stylistyczny typowy zarówno dla poezji staroangielskiej, jak i starowalijskiej: Yes, he was good,/And great, and glorious!.

Makbet – tragedia Williama Shakespeare’a napisana około roku 1606, należy do najczęściej wystawianych i adaptowanych sztuk szekspirowskich, jest również najkrótszą tragedią jego autorstwa.

Mateusz z Trenczyna – poemat słowackiego poety Ľudovíta Štúra. Bohaterem utworu jest węgierski magnat Mateusz Czak, władający Słowacją na przełomie XIII i XIV wieku. Poemat jest napisany sekstyną, czyli strofa sześciowersową rymowaną ababcc.

Merlin – poemat amerykańskiego poety Edwina Arlingtona Robinsona opublikowany w 1917. Stanowi on pierwszą część trylogii arturiańskiej, której kolejnymi częściami są Lancelot (1920) i Tristram (1927). Utwór jest napisany wierszem białym, formą często wykorzystywaną przez poetę.

Morscy królowie w Anglii – wydana w roku 1830 powieść historyczna angielskiego pisarza, poety i dramaturga Edwina Atherstone’a. Akcja dzieła rozgrywa się w średniowieczu, za panowania króla Alfreda Wielkiego.

O Condestabre de Portugal, Dom Nuno Álvares Pereira – epos portugalskiego poety barokowego Francisca Rodriguesa Loba.

Oberon – poemat epicki osiemnastowiecznego niemieckiego poety Christopha Martina Wielanda, opublikowany w 1780. Utwór, choć powstał u schyłku oświecenia, ma cechy typowo romantyczne, jak fascynacja średniowieczem i orientem.

Opowieści kanterberyjskie – zbiór opowiadań z XIV w. autorstwa Geoffreya Chaucera, historie opowiadane przez grupę pielgrzymów, zmierzających z Southwark do grobu Thomasa Becketa w Canterbury. Opowieści te zostały napisane w języku średnioangielskim.

Orland szalony – epos rycerski, najdłuższy znany epos europejski [46 pieśni, 38 736 wersów w formie rymowanej oktawy według wzoru abababcc] napisany przez Ludovico Ariosto.

Orlando in Roncesvalles, A Poem in Five Cantos – utwór Johna Hermana Merivale’a (1779-1844), opublikowany w Londynie w 1814, nakładem oficyny Johna Murraya. Poemat jest oparty na piętnastowiecznym włoskim eposie Luigiego Pulciego Morgante. Podobnie jak pierwowzór jest napisany oktawą, czyli strofą ośmiowersową rymowaną abababcc.

Pielgrzym – poemat Zofii Reutt-Witkowskiej, opublikowany w 1925 w Warszawie nakładem oficyny Gebethnera i Wolffa. Utwór został napisany oktawą, czyli strofą ośmiowersową rymowaną abababcc, złożoną z wersów jedenastozgłoskowych. Bohaterem jest król Polski Bolesław Śmiały. Podtytuł Legenda Ossjaku nawiązuje do piętnastowiecznych pogłosek, jakoby król, wygnany z Polski po męczeństwie św. Stanisława, pokutował za swoją zbrodnię w klasztorze w Osjaku w Karyntii i został tam pochowany.

Pieśń o Nibelungach lub Niedola Nibelungów – średniowieczny germański epos bohaterski, napisany w języku średnio-wysoko-niemieckim ok. 1200 roku przez nieznanego autora pochodzącego prawdopodobnie z okolic Pasawy, który opierał się na opowieściach zawartych w Eddach, Sadze rodu Wölsungów i Sadze o Dytryku z XIII w. (Dietrichsage). Wedle tradycyjnego poglądu był to rycerz z rodu Kürenbergów.

Pieśń o Rolandzie – francuska pieśń, najstarszy i najbardziej znany francuski epos rycerski, należący do tzw. chansons de geste. Utwór datowany jest na XI wiek, a znany jest z anglo-normandzkiego rękopisu oksfordzkiego z 1170. Autor jest nieznany, jedyną wzmianką o nim jest adnotacja na końcu rękopisu wspominająca osobę o imieniu Turold.

Ryszard II – kronika napisana przez Williama Shakespeare’a około roku 1595, opisująca losy króla Ryszarda II, władającego Anglią w latach 1377-1399. Jest częścią drugiej tetralogii.

Ryszard III – część pierwszej tetralogii autorstwa Williama Shakespeare’a, napisana około roku 1592. Opisuje losy króla Ryszarda III.

Saga o Egilu – spisana na początku XII wieku saga, która opiewa życie najsłynniejszego skalda skandynawskiego Egilla Skallagrímssona, wikinga pochodzącego ze szlachetnego rodu, który wyniósł się z Norwegii do Islandii. Egill był wnukiem Ulfa Kweldulfa i synem Skalla-Grimie. W sagę zostały wplecione poematy Egilla Wykupienie głowy, Pieśń o Arinbjörnie i Utrata synów.

Saga o Njalu – XIII-wieczna saga islandzka opisująca historię Njálla Þorgeirssona i jego przyjaciela Gunnara Hámundarsona. Jest to jedna z najdłuższych i w ocenie wielu jedna z najpiękniejszych sag rodowych, choć opowiada o licznych intrygach, zabójstwach i krwawej zemście. Składa się ona niejako z trzech części: pierwsza opowiada o wpływowym poganinie z zamożnej rodziny – Gunnarze, druga opisuje historię chrześcijańskiego mędrca i jasnowidza Njala oraz jego synów, a trzecia o zemście Káriego Sölmundarsona.

Specimens of the Hope of Albion; or, Edwin of Northumbria: An Epic Poem – utwór poetycki angielskiego poety Johna Thelwalla, opublikowany w 1801. Akcja poematu została osadzona w średniowieczu, w czasach anglosaskiej heptarchii. Utwór został napisany wierszem białym. Poeta stosuje też aliterację.

The Bruciad: an Epic Poem – epos Johna Harveya, opublikowany w Londynie w 1769. Bohaterem utworu jest Robert Bruce, panujący na przełomie XIII i XIV wieku władca, który wywalczył dla Szkocji niepodległość. Poemat napisany jest pentametrem jambicznym rymowanym parzyście. Ta forma była typowa dla poezji angielskiego oświecenia.

The Civil Wars – epos historyczny tworzącego na przełomie XVI i XVII wieku angielskiego poety Samuela Daniela. Dzieło składa się z ośmiu ksiąg i opowiada o wojnie Dwóch Róż, czyli walce rodów Lancasterów i Yorków o panowanie w Anglii w XV wieku. Pierwsze cztery księgi tej rycerskiej epopei zostały opublikowane w 1595. Epos został napisany oktawą, czyli strofą ośmiowersową pochodzenia włoskiego, rymowaną abababcc. W literaturze włoskiej ta zwrotka jest układana jedenastozgłoskowcem, a w poezji angielskiej pentametrem jambicznym, czyli zasadniczo dziesięciozgłoskowcem, w którym akcenty padają na parzyste sylaby wersu. Poniższa strofa przedstawia charakterystykę rycerzy z rodu Percy:

The Dance to Death – dramat amerykańskiej poetki Emmy Lazarus, opublikowany w 1882 w tomiku Songs of a Semite: The Dance to Death and Other Poems. Utwór został zadedykowany angielskiej pisarce George Eliot, autorce między innymi powieści Daniel Deronda. Jest oparty na prozatorskim dziele Richarda Reinharda Der Tanz zum Tode z 1877. Odwołuje się do autentycznych wydarzeń z czasów wielkiej epidemii dżumy z lat 1348-1349. Opowiada o prześladowaniu Żydów. Akcja tragedii rozgrywa się w średniowiecznych Niemczech, w mieście Nordhausen, w dniach 4, 5 i 6 maja 1349 roku, za panowania Fryderyka II Poważnego, margrabiego Miśni i landgrafa Turyngii. Przyczyną pogromu było oskarżenie Żydów o wywołanie zarazy. Utwór składa się z pięciu aktów. Dramat został napisany wierszem białym, czyli nierymowanym pentametrem jambicznym, czyli sylabotonicznym dziesięciozgłoskowcem, w którym akcenty padają na parzyste sylaby wersu. Ten rodzaj wiersza jest typowy dla angielskiej dramaturgii i największej epiki począwszy od XVI wieku. Używali go między innymi Henry Howard, Thomas Kyd, Christopher Marlowe, William Szekspir, John Milton, Edwin Atherstone i Robert Browning.Woe unto Israel! woe unto all Abiding 'mid strange peoples! Ye shall be Cut off from that land where ye made your home. I, Cresselin of Chinon, have traveled far, Thence where my fathers dwelt, to warn my race, For whom the fire and stake have been prepared. Our brethren of Verdun, all over France, Are burned alive beneath the Goyim's torch. What terrors have I witnessed, ere my sight Was mercifully quenched! In Gascony, In Savoy, Piedmont, round the garden shores Of tranquil Leman, down the beautiful Rhine, At Lindau, Costnitz, Schaffhausen, St. Gallen, Everywhere torture, smoking Synagogues, Carnage, and burning flesh.

The Defence of Guenevere – poemat dziewiętnastowiecznego angielskiego plastyka i poety Williama Morrisa w formie monologu dramatycznego, ogłoszony w zbiorze The Defence of Guenevere and Other Poems, wydanym w 1858.

Wiadro porwane – epos barokowego włoskiego poety Alessandra Tassoniego, opublikowany w 1614.

Wigilia świętej Agnieszki – ballada angielskiego romantycznego poety Johna Keatsa. Utwór powstał w 1819 i został opublikowany w 1820. Opowiada o ucieczce młodej dziewczyny imieniem Madeline z jej ukochanym Porphyrem przy pomocy starej służącej. Została napisana dziewięciowersową strofą spenserowską, rymowaną ababbcbcc. Poeta użył tej formy już wcześniej, w swoim debiutanckim wierszu zatytułowanym Imitation of Spenser. Utwór składa się z 42 strof. Motyw ucieczki dwojga zakochanych Keats zaczerpnął najprawdopodobniej z opowiadania Giovanniego Boccaccia Filocolo.

Zawichost. Śpiew historyczny – poemat epicki Jana Lama, opublikowany w 1862 we Lwowie. Poemat opowiada o bitwie pod Zawichostem, która rozegrała się 19 czerwca 1205. W bitwie tej wojska polskie Leszka Białego i Konrada Mazowieckiego, prowadzone przez wojewodę Krystyna, rozbiły armię księcia Romana Halickiego. Poemat jest napisany oktawą, czyli strofą ośmiowersową, układaną jedenastozgłoskowcem, rymowaną abababcc. Zwrotka ta, pochodzenia włoskiego, była podstawową formą renesansowego i barokowego eposu bohaterskiego we Włoszech, Hiszpanii i Portugalii. Posługiwali się nią między innymi Ludovico Ariosto, Torquato Tasso, Giambattista Marino, Lucrezia Marinella, Alonso de Ercilla y Zúñiga, Luís de Camões i Brás Garcia de Mascarenhas, a w późniejszym okresie George Gordon Byron, Aleksander Puszkin i France Prešeren. W Polsce oktawą pisali Sebastian Grabowiecki, Piotr Kochanowski, Jan Andrzej Morsztyn i Stanisław Herakliusz Lubomirski, a później Ignacy Krasicki, Dyzma Bończa-Tomaszewski, Juliusz Słowacki, Adam Asnyk i Maria Konopnicka, jak też Stanisław Wyspiański i Lucjan Rydel.Kniaź Roman pułki zbiera do wyprawy, Zewsząd rycerstwo pod znaki się zbiega: Od trąb i kotłów i wojennej wrzawy W halickim grodzie odgłos się rozlega, Dalekie szlaki ćmi tuman kurzawy. Od granic Lachów do dzierżaw Olega Ruś zbrojna staje, i posłuszna panu Trzema szlakami pospiesza do Sanu.