WAkrostych – utwór wierszowany, w którym niektóre z kolumn liter, sylab lub wyrazów dają dodatkowo całe wyrazy, frazy lub zdania. Kolumny takie mogą być czytane w dół, w górę, lub naprzemiennie. Najczęściej takie kolumny są tworzone przez pierwsze lub ostatnie litery kolejnych wersów, lub też mogą być określane poprzez tzw. średniówkę, czyli inne elementy podziału wewnątrzwierszowego. Akrostychy można również tworzyć innymi metodami, np. wykorzystując te same elementy kolejnych zwrotek. Odmianą akrostychu jest abecedariusz, w którym kolejne wersy zaczynają się kolejnymi literami alfabetu.
WAłpamysz – uzbecka wierszowana epopeja narodowa, tzw. doston. Powstała w wiekach od XIV do XVII, prawdopodobnie w początkach XVI stulecia.
WAutobiografia – utwór piśmienniczy, którego tematem jest własne życie autora, jego koleje losów i czyny, zdarzenia, których był świadkiem, doświadczenia, które nabywał, ewolucja zapatrywań i postawy wobec świata. Innymi słowy: biografia jakiejś osoby przez nią samą napisana.
WBajka – krótki utwór literacki zawierający morał (pouczenie), często jest wierszowany, czasem żartobliwy. Morał może znajdować się na początku (promythium) lub na końcu (epimythium) utworu albo wynikać z jego treści. Istotną cechą bajki jest alegoryczność. Bohaterami bajek mogą być ludzie, a także zwierzęta, przedmioty i zjawiska, które uosabiają typy ludzkie, cechy charakteru lub przeciwstawne poglądy i stanowiska. Jest jedną z odmian epiki, choć bajka epigramatyczna ma dużo cech lirycznych. Bajka to jedna z form literackich.
WBaśń – jeden z fantastycznych gatunków epickich, zazwyczaj niewielkich rozmiarów, przynależy do folkloru.
WCanso, canzo, canço – gatunek uprawiany od końca XII wieku przez trubadurów, posiadający budowę stroficzną, opowiadający o dworskiej miłości – w przeciwieństwie do politycznych lub moralizujących pieśni znanych jako sirventes. Te dwa terminy stopniowo zastępowały słowo vers, które używane było przez najwcześniejszych trubadurów na określenie stroficznej pieśni o dowolnej tematyce. Wydaje się, że najważniejszą różnicą pomiędzy canso a vers była tematyka: canso musiało opowiadać o dworskiej miłości. Vida Peire d'Alvernhe zauważa, że "...nie napisał on żadnej canson, ponieważ w tym czasie żadnych pieśni nie zwano cansos, lecz vers; to Giraut de Bornelh stworzył pierwszą canson". Trubadurzy okresu przejściowego stosowali oba terminy na określenie bardzo podobnych w formie i tematyce pieśni.
WCzarny kryminał – gatunek powieści kryminalnej, ukształtowany w Stanach Zjednoczonych, w latach 30. XX wieku.
WDreszczowiec – rodzaj utworu sensacyjnego, powieści, filmu lub serialu telewizyjnego, mającego wywołać u czytelnika bądź widza dreszcz emocji. Wykorzystuje on napięcie, niepewność i tajemniczość jako główne elementy utworu.
WDziwny Zachód – określenie typu twórczości łączącej Dziki Zachód (western) z elementami fantasy, horroru lub science fiction, w szczególności w jej steampunkowej odmianie.
WElegia – utwór liryczny o treści poważnej, refleksyjny, utrzymany w tonie smutnego rozpamiętywania, rozważania lub skargi, dotyczący spraw osobistych lub problemów egzystencjalnych ; wyróżnia się elegie miłosne i patriotyczne. Należy do najbardziej charakterystycznych form liryki bezpośredniej.
WEmaus – gatunek literacki, który powstał w okresie średniowiecza. Jego treść wypełniała rozmowa podróżników, kierujących się do biblijnej osady Emaus. Idą z Jerozolimy, a ich serca wypełnia smutek z powodu śmierci Chrystusa:
WEmblemat – kompozycja literacko-obrazowa, gatunek powstały w XVI wieku. Na dojrzałą postać emblematu składały się:inskrypcja, czyli sentencja, zwana (łac.) lemma lub motto, obraz, zwany (łac.) imago – czyli rycina przedstawiająca różne wyobrażenia, subskrypcja, która była zazwyczaj utworem wierszowanym, epigramatem lub tekstem obszerniejszym, wyjaśniającym i rozwijającym sens obrazu i jego związki z lemmą.
WEpitafium – napis umieszczony na nagrobku lub pomniku, upamiętniający lub sławiący zmarłego.
WGawęda szlachecka – gatunek prozy narracyjnej ukształtowany w literaturze polskiej w I poł. XIX wieku, wywodząca się z gawędy. Wyrosła z podłoża kultury sarmackiej, w której słowo mówione odgrywało rolę nieporównywalnie większą od pisanego, nawiązywała do opowieści powiatowych mistrzów gawędziarstwa, niezmiernie cenionych w życiu towarzyskim dworów i dworków przedrozbiorowej Rzeczypospolitej. Kluczowa dla gawędy kreacja narratora, przeciętnego szlachcica, wspominającego u schyłku życia czasy młodości, wyznaczała tematykę – życie szlacheckiej prowincji, stylizację językową i apologetyczny stosunek do przedstawionego świata, idealizowanego w opozycji do zepsutej obcymi wpływami teraźniejszości. Rozwój gawędy szlacheckiej wiąże się z poszukiwaniem rodzimej tradycji, naczelną bowiem cnotą przywołanej przez nią dawności jest swojskość a tradycja narodowa utożsamia się tu jednoznacznie ze szlachectwem, toteż utwory tego rodzaju, propagowane i wysoko oceniane przede wszystkim w kręgach konserwatywnych, służyły rewaloryzacji szlacheckiej przeszłości.
WGazel – liryczny utwór poetycki, znany przede wszystkim w literaturze perskiej, głównie rozwinięty w języku urdu; monorytmiczny i monorymiczny, składa się z 4 – 15 bajtów (bejtów) czyli podwójnych półwersów, zwanych także sher, z których każdy stanowi osobną całość. W ostatnim bajcie często wymieniony przydomek literacki autora. Mistrzem gazel w języku perskim był Hafez, XIV-wieczny najwybitniejszy poeta perski, mistrz opisów przyrody i miłości. W języku urdu za mistrza gazel uchodzi Mirza Ghalib.
WGeisslerlieder, Flagellantenlieder – średniowieczne religijne pieśni ludowe śpiewane przez biczowników w Niemczech.
WIntymistyka – różnego rodzaju literatura dokumentu osobistego, jak listy, dzienniki, notatniki. Może być formą autokreacji i mistyfikacji. Jak napisał prof. Mirosław Bańko: "To bardzo rzadkie w polszczyźnie słowo zostało utworzone chyba od angielskiego przymiotnika intimist lub francuskiego intimiste. Określa coś, co ma związek z intymnością, prywatnością, życiem rodzinnym – zwłaszcza jako tematem w sztuce.".
WIsopet, ysopet – francuskie średniowieczne zbiory bajek.
WKarykatura – świadomie przedstawienie osoby, zjawiska lub przedmiotu w sposób zdeformowany, które ma na celu podkreślenie negatywnego charakteru elementów, właściwości, cech. Do osiągnięcia tego celu stosuje się hiperbolę, niektóre rzeczy i zjawiska mogą być natomiast pominięte lub uproszczone.
WKauhou – nowozelandzki rodowy wywód genealogiczny.
WKomiks – sekwencyjna historia obrazkowa, często z dodanym tekstem, publikowana w prasie lub w formie osobnych zeszytów, która wykształciła się jako odrębna forma wydawnicza na przełomie XIX i XX wieku z gazetowej grafiki satyrycznej.
WKronika – faktograficzny opis wydarzeń w układzie chronologicznym, również utwór dziejopisarski o charakterze literackim, typowy dla średniowiecza.
WLapidarium – alegoryczny traktat poetycki o właściwościach kamieni szlachetnych.
WLegenda – opowieść albo zbiór opowieści o postaci czy postaciach historycznych. Zazwyczaj przekazywana w formie ustnej na długo przed utrwaleniem na piśmie. Legendy opowiadają o mędrcach, świętych, władcach, politykach, wojownikach lub innych popularnych bohaterach. Składają się często z nieprawdopodobnych albo nierealnych motywów. Różnią się od mitów tym, że mają podstawy historyczne i opowiadają o ludziach, a nie bogach – chociaż niekiedy różnica trudna jest do wytyczenia.
WList – gatunek piśmiennictwa, lub w innym ujęciu teoretycznym - literatury stosowanej. Pisemna wiadomość wysyłana przez jedną osobę (nadawcę) do drugiej (adresata). Sztuka pisania listów to epistolografia.
WMelodramat – utwór literacki, literacko-muzyczny lub filmowy o sensacyjnej fabule, nasyconej patetyczno-sentymentalnymi efektami oraz wątkiem miłosnym. Początki melodramatu sięgają XVIII wieku, kiedy był to utwór dramatyczny opatrzony muzyką, kończący się pozytywnie dla protagonistów, a źle – dla czarnych charakterów. Gatunek ten przeniknął także powieść, a od początku XX wieku – także film.
WMoralia – krótkie utwory o charakterze filozoficznym i pouczającym.
WNa‘at – typ poezji prezentującej wizerunek islamskiego proroka Mahometa. Wielu uczonych we wczesnych wiekach islamu pisało na‘aty. Recytatorzy takiej poezji noszą miano naat-khua'an lub sana-khua'an.
WParodia – odmiana parafrazy, która spełnia funkcję humorystyczną bądź satyryczną.
WPaszkwil – utwór literacki, często anonimowy, skierowany przeciw konkretnej osobie, ośmieszający ją w sposób oszczerczy i obelżywy.
WPinghua – chińskie opowieści historyczne tworzone w języku potocznym w epoce dynastii Song.
WPiosenka aktorska – utwór słowno-muzyczny, w którym wokalista wykorzystuje aktorskie środki wyrazu obok środków muzycznych. Istotna jest tu aktorska interpretacja tekstu.
WPsalm – liryczny utwór modlitewny, rodzaj pieśni religijnej o podniosłym charakterze, którego adresatem jest zazwyczaj Bóg, rzadziej człowiek. Ze względu na treść wyróżnia się psalmy dziękczynne, błagalne, pokutne, prorocze, pochwalne, patriotyczne, żałobne.
WPurany – gatunek literacki świętych pism hinduizmu. Poruszają tematy takie jak: historia, religia, tradycja.
WRajok – rodzaj widowiska jarmarcznego rozpowszechnionego w Rosji w XVIII i XIX wieku.
WResponsy – jeden z głównych gatunków literatury rabinistycznej poświęcony sprawom liturgii judaistycznej i halachy, tworzony w formie pisemnych odpowiedzi uczonych o niekwestionowanym autorytecie, na pytania stawiane im przez grupy innych uczonych, kahał lub indywidualnych Żydów.
WRobinsonada – prawdziwa lub fikcyjna podróż samotnego człowieka, zdanego na własne siły, pomysłowość, zaradność, w trudnych warunkach, spowodowana najczęściej żądzą przygód. Nazwa ta pochodzi od imienia Robinsona Crusoe, żeglarza wyrzuconego na bezludną wyspę, tytułowego bohatera powieści Przypadki Robinsona Crusoe angielskiego pisarza Daniela Defoe wydanej w 1719.
WSielanka – gatunek literacki. Utwór poetycki, przedstawiający w sposób wyidealizowany uroki życia wiejskiego. Wysnuta z piosenek pasterskich stała się świadomie kreowanym obrazem utęsknionej, szczęśliwej natury – zdaniem badaczy gatunek jest specyficznym wytworem kultury miasta i ujawnia znużenie światem cywilizacji. Idylla odsłania beztroskie, spokojne i pogodne życie, spełnione przez miłość. Sielanka ma najczęściej kształt lirycznego monologu, poprzedzonego lub przeplecionego opisem bądź dialogiem. Gatunek często ukazuje świat mitologiczny. Nierzadko też ujawnia się w utworach sielankowych temat śmierci, zwłaszcza w formie słynnego toposu "Et in Arcadia ego".
WSonet – kunsztowna kompozycja poetyckiego utworu literackiego, złożona z 14 wersów zgrupowanych w dwóch czterowierszach (tetrastychach), rymowanych zwykle abba abba, i dwóch trójwierszach (tercynach). Pierwsza zwrotka zwykle opisuje temat, druga odnosi go do podmiotu wiersza, a tercyny zawierają refleksję na jego temat.
WSylwa – forma piśmiennictwa popularna wśród szlachty polskiej, wywodząca się m.in. ze zbioru Silvae rzymskiego poety Stacjusza, obejmująca niejednorodne formalnie teksty zapisywane „na gorąco” i wyróżniające się różnorodną tematyką.
WTautogram – utwór literacki, często wierszowany, zbudowany na zasadzie aliteracji, w którym każdy wers lub wyraz rozpoczyna się od tej samej litery. Przykładem łacińskiego tautogramu jest zwrot Veni, vidi, vici.
WToast – gatunek literatury stosowanej, skonwencjonalizowana formuła lub krótka przemowa wznoszona dla uczczenia kogoś lub czegoś, życzenia komuś pomyślności itp. Po toaście następuje wypicie napoju, często też stuknięcie się kieliszkami. Toast może przybrać charakter konwencjonalnej, krótkiej formuły lub dłuższej, bardziej oryginalnej przemowy, w którą jednak elementy konwencjonalne często są wbudowane.
WUpaniszady – najpóźniejsze, bo pochodzące z VIII-III w. p.n.e., teksty, należące do wedyjskiego objawienia (śruti) o treści religijno-filozoficznej. Stanowią kontynuację filozofii spekulatywnej brahman, rozwinęły m.in. doktrynę brahmana, atmana, transmigracji (samsara), karmana. Znanych jest ponad 200 upaniszad. Nadal powstają nowe w czasach współczesnych.
WLiteratura wagonowa – pierwotne, XIX-wieczne określenie wytworów literackich kultury popularnej. Nazwy, w zamyśle autorów o wydźwięku pejoratywnym, wskazywały na masowy charakter tego typu prozy literackiej, a jednocześnie na rzekome nakierowanie jej na niewyrobionego czytelnika o niewygórowanych potrzebach i niewielkich aspiracjach intelektualnych lub takiego, który czyta książki dla zabicia nudy lub wypełnienia wolnego czasu.
WWaka lub yamato-uta – klasyczna poezja japońska.
WWestern – gatunek literacki, obejmujący utwory awanturniczo-przygodowe, których akcja toczy się na zachodnim pograniczu dawnych Stanów Zjednoczonych, czyli tak zwanym Dzikim Zachodzie, w drugiej połowie XIX wieku.
WWiersz obrazkowy, carmen figuratum, technopegnion – wierszowany utwór, który swym kształtem graficznym przypomina kształt jakiegoś przedmiotu.
WŻurawiejka – krótki, najczęściej dwuwierszowy, żartobliwy kuplet układany dla poszczególnych pułków kawalerii, oceniający z ironią i czarnym humorem ich wojenne losy. Żurawiejki charakterystyczne były dla kawalerii polskiej oraz rosyjskiej.