42 Architektura drewniana

Architektura drewniana – architektura, której podstawą są drewniane elementy konstrukcyjne.

Bára II – drewniana wieża widokowa zlokalizowana na terenie Czech na wysokości 347 m n.p.m., na wzniesieniu Čertova skalka w okolicy Podhůry, w pobliżu Rabštejnské Lhoty, około 5 km na południe od Chrudimia. Przy dobrej pogodzie zapewnia widok na Góry Żelazne, Góry Orlickie i Karkonosze.

Bramy maramurskie – charakterystycznie zdobione drewniane bramy w regionie Marmarosz w Rumunii.

Bure – fidżyjskie słowo oznaczające drewnianą chatę ze słomianym dachem, z wyglądu zbliżoną do domu zrębowego.

Cmentarz żydowski w Sierpcu – pierwszy kirkut w tym miejscu, na skarpie rzeki Sierpienicy, został założony zapewne już w XVI wieku. Pisemne wzmianki pochodzą jednak z okresu wieku XVIII. Mieścił się przy obecnej ulicy Władysława Jagiełły i w czasach użytkowania posiadał powierzchnię ponad 9 hektarów. W czasie okupacji hitlerowskiej naziści zdewastowali cmentarz, wykorzystując płyty nagrobne do układania chodników sierpeckich ulic. Kirkut został odrestaurowany dzięki Leonowi (Lejbowi) Gongole, mieszkańcowi Sierpca, który przeżył Holocaust, rabinowi Eliakimowi Schlesingerowi z Londynu, praprawnukowi rabina sierpeckiego i przewodniczącemu Komitetu Ochrony Cmentarzy Żydowskich w Europie oraz władz miejskich. Nekropolia została uporządkowana w 1947 roku przez powołany w tym celu komitet, złożony z grupy żydowskich mieszkańców, którzy przeżyli II wojnę światową. Niestety zmniejszono teren cmentarza do niecałych 2,5 ha, przeznaczając pozostały teren pod prywatną zabudowę. Odzyskane nagrobki, pocięte na płyty chodnikowe, przewieziono i ustawiono w lapidarium na wydzielonym, 10-arowym terenie kirkutu. Pośrodku ustawiono w 1947 pomnik poświęcony poległym w 1939 i pomordowanym w czasie wojny sierpeckim Żydom.

Dom Piotra Wielkiego w Petersburgu – pochodzący z początku XVIII wieku drewniany dom cara Piotra Wielkiego, znajdujący się w rosyjskim Petersburgu, nad brzegiem rzeki Newy.

Dom podcieniowy – najbardziej reprezentacyjny typ budynków wiejskich, występujący przede wszystkim na Żuławach.

Dom podcieniowy nr 6 w Żuławkach – tzw. Danziger Kopf, budynek należący do trzeciego typu domów podcieniowych, znajdujący się w Żuławkach, w którym podcień przylega centralnie do ściany wzdłużnej budynku.

Dom przysłupowy – typ budownictwa ludowego występujący na pograniczu Czech, Niemiec i Polski.

Wiatrak w Drewnicy – zabytkowy drewniany wiatrak kozłowy znajdujący się w Drewnicy, zbudowany w 1718.

Krasnolesje – osiedle w Rosji, w obwodzie kaliningradzkim, w rejonie niestierowskim, nad rzeką Romintą, ok. 10 km od granicy z Polską, w północnej części Puszczy Rominckiej, na dawnym terytorium Prus Wschodnich. Ok. 25 km na wschód od Krasnolesja znajduje się Jezioro Wisztynieckie i granica Litwy.

Leżachów – wieś w południowo-wschodniej Polsce, położona w województwie podkarpackim, w powiecie przeworskim, w gminie Sieniawa, oddalona od Sieniawy o 3 km.

Wiatrak w Mięćmierzu – zabytkowy drewniany wiatrak kozłowy znajdujący się w Mięćmierzu stanowiącym część miasta Kazimierz Dolny.

Mjøstårnet – drewniany budynek wysokościowy w mieście Brumunddal, nad brzegiem jeziora Mjøsa, w regionie Hedmark w Norwegii. Jest najwyższym drewnianym budynkiem na świecie (2019) według „Council on Tall Buildings and Urban Habitat”.

Muzeum im. Stanisława Murzynowskiego w Murzynowie – muzeum etnograficzne zlokalizowane na brzegu Wisły w Murzynowie. Obrazuje kulturę chłopską w nadwiślańskiej miejscowości, ze szczególnym uwzględnieniem związków mieszkańców z rzeką.

Muzeum Wsi Orawskiej – muzeum i skansen usytuowane na Polanie Brestowej, około 3 km na wschód od Zuberca, przy drodze do Zwierówki, u wylotu Doliny Zuberskiej. W skansenie, którego kamień węgielny położono w 1967 roku, usytuowano od tego czasu kilkadziesiąt obiektów architektonicznych, w tym zrębowe chaty ludowe, budynki sakralne, ziemiańskie dworki oraz zabudowania gospodarcze. Muzeum zajmuje obszar 20 ha.

Nowe Brusno – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie lubaczowskim, w gminie Horyniec-Zdrój. Leży nad Brusienką.

Wiatrak holenderski w Nowych Gutach – zabytkowy drewniano–murowany wiatrak holenderski znajdujący się w Nowych Gutach.

Wiatrak holenderski w Palczewie – zabytkowy drewniano–murowany wiatrak holenderski znajdujący się w Palczewie, zbudowany w 1800.

Pazdur – pionowa, drewniana ozdoba umieszczana na kalenicy dachu, na skrajnych krokwiach, występująca najczęściej w dawnym wiejskim budownictwie na obszarze Małopolski. Zwykle ma postać kręgla w kształcie lilii lub tulipana oraz krzyża lub grotu. W innych częściach Polski ich odpowiednikiem są śparogi, które w odróżnieniu do pazdurów, nie były doczepiane do wiatrownic, ale były ozdobnymi ich zakończeniami.

Dom Ćwierzów w Przeworsku - XVIII-wieczny zabytkowy dom parterowy, zlokalizowany przy ul. Bernardyńskiej 3 w Przeworsku.

Dom Ćwierzów w Przeworsku – XVIII-wieczny zabytkowy dom parterowy, zlokalizowany przy ul. Bernardyńskiej 5 w Przeworsku.

Domy przymurowe w Przeworsku - zespół trzech drewnianych domów znajdujących się przy ul. Kilińskiego w Przeworsku.

Rudka – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie przeworskim, w gminie Sieniawa. Leży nad strugą Lubienią dopływem Sanu.

Siennów – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie przeworskim, w gminie Zarzecze. Leży w odległości 5 km na południowy wschód od siedziby gminy.

Skansen – potoczne określenie muzeum na wolnym powietrzu, którego celem jest zaprezentowanie kultury ludowej danego regionu lub też ekspozycja obiektów zabytkowych. Polskie muzea skansenowskie zrzeszają się w Stowarzyszeniu Muzeów na Wolnym Powietrzu. Najstarszym skansenem w Polsce jest Kaszubski Park Etnograficzny we Wdzydzach Kiszewskich.

Skansen „Zagroda Sitarska” – muzeum, skansen znajdujący się w Biłgoraju obrazujący dawne tradycje sitarskie w mieście i wygląd typowej biłgorajskiej zabudowy z XVI–XIX w. Zlokalizowany jest w samym w centrum miasta, przy ul. Nadstawnej 32, w granicach os. Nadstawna. W skład skansenu wchodzą: dom mieszkalny sitarza Andrzeja Grabińskiego, drewutnia, spichlerz, wozownia, budynek inwentarski i ule kłodowe. Całość otoczona jest płotem dranicowym i sztachetowym. Dookoła skansenu znajduje się osiedle wielopiętrowych bloków mieszkalnych.

Pastewnik – muzeum, jedyny w Polsce żywy skansen, gromadzący zabytki architektury drewnianej z terenu Ziemi Przeworskiej. Znajduje się w Przeworsku, na lewym brzegu Mleczki, w pobliżu zespołu pałacowo-parkowego Lubomirskich tuż przy drodze międzynarodowej E40 w kierunku Rzeszowa.

Szalowa – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie gorlickim, w gminie Łużna – w dolinie Szalówki u stóp Maślanej Góry.

Śparogi lub Śwarogi – ozdobne zwieńczenie umieszczane na szczycie dachu. Może przyjmować kształt baranich rogów, głów zwierzęcych, toporków. Tego typu dekorację można spotkać najczęściej w budownictwie ludowym na Podlasiu i na Kurpiach.

Świdermajer, styl nadświdrzański – nazwa drewnianej architektury letniskowej powstającej na przełomie XIX i XX wieku na południowy wschód od Warszawy, wzdłuż Drogi Żelaznej Nadwiślańskiej na tzw. linii otwockiej w letniskach: Anin, Międzylesie, Radość, Zbójna Góra, Miedzeszyn, Falenica, Emilianów, Michalin, Józefów, Świder oraz w letnisku, a następnie Otwocku.

Tajemniczy słup w Puszczy Zielonce – drewniany słup o kwadratowym przekroju i wysokości ponad 2 m, zlokalizowany na terenie Puszczy Zielonki, przy drodze prowadzącej z Zielonki do Tuczna. W pobliżu przebiega też Trakt Poznański. Obiekt ogrodzony i zadaszony.

Trociniak – prymitywny drewniany budynek mieszkalny, charakterystyczny głównie dla okresu międzywojennego.

Trzcinica – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie jasielskim, w gminie Jasło.

Wiatrak w Buszkowicach – zabytkowy drewniany wiatrak kozłowy znajdujący się we wsi Buszkowice w gminie Ścinawa, jedyny zachowany tego typu obiekt na terenie powiatu lubińskiego.

Wiatrak w Krugle – nieistniejący, drewniany wiatrak zlokalizowany w miejscowości Krugło w powiecie sokólskim.

Wiatrak z Grzawy z muzeum „Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie” – wiatrak znajdujący się obecnie w chorzowskim parku etnograficznym. Obiekt został wybudowany prawdopodobnie w pierwszej połowie XIX wieku w Grzawie, w 1964 roku przeniesiono go do Chorzowa.

Muzeum Budownictwa Drewnianego „Skansen” w Woli Justowskiej - zespół XVIII-wiecznego budownictwa drewnianego na terenie Woli Justowskiej. Skansen od 1970 roku jest zabytkiem. Znajduje się na Małopolskim Szlaku Architektury Drewnianej.

Zachata – dodatkowa przestrzeń, uzyskana w wyniku postawienia pod szerokim okapem, przy ścianach części mieszkalnej chyży lekkich ścianek z desek. Przechowywano tam słomę lub siano, co dodatkowo ocieplało budynek. Nieliczne budynki z zachatą spotkać można we wsiach łemkowskich na terenie Beskidu Niskiego.

Zagaty (zagata) – konstrukcja mająca za zadanie dodatkowe ocieplenie chaty na okres zimy. Jest to określenie ludowe, przestarzałe. Nazwa pochodzi od - równie przestarzałego - słowa „ogacić”. Zagaty powstawały przez zbudowanie przy ścianie domu ścianki z desek opartej ziemi i sięgającej zazwyczaj do wysokości dolnej krawędzi okien. Ścianka mocowana była do wbitych w ziemie kołków, przywiązanych u góry do ściany domu drutem.

Zagroda Lachowska „Kubalówka” lub Zagroda Podegrodzka „Kubalówka” – drewniana, lachowska zagroda, znajdująca się w Podegrodziu. Nazwa zagrody związana jest z rodziną Krzysztofa Bodzionego, gdyż dawniej nazywano ich Kubalami.