36 Historia Łotwy

Historia Łotwy jako niepodległego państwa obejmuje dwa okresy: lata 1918–1940 oraz po 1991. Obszar dzisiejszej Łotwy w pozostałych okresach należał do wielu europejskich państw, bądź stanowił jedną z republik ZSRR – Łotewską SRR.

Bałtycka Landeswehra – formacja zbrojna Niemców bałtyckich w latach 1918–1919.

Biskupstwo kurlandzkie, inaczej też biskupstwo kurońskie – zależna od zakonu krzyżackiego jednostka administracyjna Kościoła katolickiego na terenie Kurlandii, wchodząca w skład utworzonej w 1255 r. metropolii w Rydze.

Dyjament – silna twierdza leżąca u ujścia Dźwiny, osłaniająca Rygę od strony Bałtyku. Od 1959 roku dzielnica Rygi, dzisiejszej stolicy Łotwy.

I wojna północna (1563–1570) zwana też wojną siedmioletnią – konflikt zbrojny pomiędzy Rzecząpospolitą, Szwecją, Carstwem Rosyjskim, Danią i Lubeką o podział Inflant oraz hegemonię na Morzu Bałtyckim, tzw. Dominium Maris Baltici.

Inflanty szwedzkie – posiadłość Szwecji, istniejąca w latach 1621-1721, a formalnie od 1629 roku. Obejmowała tereny obecnej Estonii oraz część Łotwy.

Kamień runiczny z Mervalli – granitowy kamień runiczny o wymiarach 1,3×1,3 m, znajdujący się na wyspie Selaön na jeziorze Melar w Södermanland. Został wystawiony po 1000 roku naszej ery ku czci wikinga Svena przez jego żonę Sygrydę i jest jednym z najstarszych źródeł pisanych, które wspominają ziemie łotewskie, a mianowicie Przylądek Kolka oraz Zemgalię.

Zakon kawalerów mieczowych – niemiecki zakon rycerski w Inflantach, założony w oparciu o regułę templariuszy w Rydze przez cysterskiego opata Teodoryka w 1202. Formalnie byli zależni od biskupa ryskiego Alberta von Buxhövdena. Powstali w celu obrony oraz rozszerzania diecezji ryskiej.

Kocioł kurlandzki – obszar na Półwyspie Kurlandzkim, na którym w czasie II wojny światowej grupa wojsk niemieckich została odcięta od reszty swoich sił i była blokowana przez Armię Czerwoną od października 1944 do maja 1945.

Kronika Henryka Łotysza – dokument opisujący historię Liwonii i okolicznych ziem w okresie 1180-1227. Pomijając nieliczne wzmianki w Powieści minionych lat, pochodzącej z XIII-wiecznej Rusi Kijowskiej, jest to najstarsze znane źródło pisane dotyczące historii tych ziem. Dla licznych epizodów dotyczących wczesnych etapów chrystianizacji ludów bałtyckich jest jedynym źródłem, jakie dotrwało do naszych czasów, niektóre znajdują potwierdzenie także w liwskiej kronice rymowanej i latopisie nowogrodzkim.

Królestwo Inflant – feudalne państwo, istniejące w latach 1570-1578 na terenie Inflant w okresie wojen o Dominium Maris Baltici. Zostało utworzone na terenach odebranych Rzeczypospolitej Obojga Narodów przez armię cara Iwana IV Groźnego.

Księstwo Estonii – posiadłość szwedzka, pozostająca w rękach szwedzkich od rozbioru Konfederacji Inflanckiej w 1561 roku do roku 1721, gdy została przekazana Carstwu Rosyjskiemu na mocy pokoju w Nystad kończącego III wojnę północną.

Księstwo Kurlandii i Semigalii − krótkotrwałe państwo utworzone samozwańczo u schyłku I wojny światowej przez Niemców bałtyckich na terenach południowo-zachodniej Łotwy, nawiązujące do historycznego Księstwa Kurlandii i Semigalii. Powstało w oparciu o okręg Kurlandia powołany wcześniej w ramach Ober-Ost - terytorium okupowanego przez Cesarstwo Niemieckie. Księstwo istniało przez kilka miesięcy 1918 roku. Jego terytorium zostało włączone do Republiki Łotwy.

Księstwo Kurlandii, Semigalii i Piltynia - krótkotrwałe państwo utworzone przez cesarza Napoleona na terenach obecnej południowo-zachodniej Łotwy, nawiązujące do historycznego Księstwa Kurlandii i Semigalii. Istniało przez kilka miesięcy 1812 roku, u schyłku epoki napoleońskiej.

Księstwo Zadźwińskie – posiadłość Rzeczypospolitej Obojga Narodów, istniejąca w latach 1561-1621.

Kurlandia – okręg administracyjny utworzony pod koniec 1915 r. w ramach zarządu Ober-Ost na okupowanych przez wojska niemieckie obszarach dawnej guberni kurlandzkiej.

Leśni Bracia – potoczne określenie partyzantów formacji antykomunistycznych na terenach Estonii, Łotwy i Litwy w okresie II wojny światowej i po jej zakończeniu, stawiających opór zbrojny okupacji radzieckiej tych państw w latach 1940–1941 i 1944–1953. W szeregach tych formacji walczyło w sumie 170 000 żołnierzy, poległo lub zaginęło bez wieści ok. 50 000.

Łat – dawna jednostka monetarna używana na Łotwie w latach 1922–1941 oraz 1993–2013. Została zastąpiona przez euro 1 stycznia 2014 r. Dzieliła się na 100 santimów.

Łotewska Armia Radziecka – jedna z armii radzieckich okresu wojny domowej w Rosji 1917-1921.

Łotewska Socjalistyczna Republika Radziecka – marionetkowe państwo komunistyczne istniejące na terenie Łotwy w latach 1918–1920, całkowicie zależne od Rosyjskiej FSRR.

Łotewska wojna o niepodległość – seria konfliktów militarnych, mających na celu utworzenie niepodległego państwa łotewskiego, mająca miejsce w latach 1918–1920 między siłami łotewskimi a niemieckimi i radzieckimi, przy wsparciu sił estońskich, brytyjskich i polskich.

Łotewski Festiwal Pieśni i Tańca – festiwal prezentujący narodowy folklor Łotwy, odbywający się co 5 lat. Jest sposobem wyrażenia tożsamości narodowej przez uczestników. Wydarzenie znajduje się na liście Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Metropolia Ryska – metropolia kościoła rzymskokatolickiego ustanowiona w 1937 roku, obejmująca swoim zasięgiem całą Łotwę.

Operacja nadbałtycka, oficjalnie strategiczna nadbałtycka operacja ofensywna – operacja wojskowa przeprowadzona przez Armię Czerwoną pomiędzy 14 września a 24 listopada 1944 roku. Jej celem militarnym było usunięcie wojsk niemieckich z terytorium Litwy, Łotwy i Estonii, a celem politycznym przywrócenie tych państw do składu ZSRR jako republik radzieckich. Rezultatem operacji było opanowanie przez wojska radzieckie całości państw bałtyckich z wyjątkiem Kurlandii, w której odcięta Grupa Armii Północ broniła się aż do kapitulacji Niemiec. Operacja nadbałtycka jest zaliczana do grupy dziesięciu stalinowskich uderzeń.

Okupacja krajów bałtyckich odnosi się do okupacji krajów bałtyckich przez ZSRR i III Rzeszę w czasie II wojny światowej i po niej.

Polski Kontyngent Wojskowy w składzie Sił Sojuszniczych Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego w operacji wsparcia wojskowego Republiki Łotewskiej – wydzielony komponent Sił Zbrojnych RP, przeznaczony do ochrony chemicznej szczytu NATO w Rydze w 2006 roku.

Powiat piltyński, inaczej też ziemia piltyńska – autonomiczna część unii polsko-litewskiej, w latach 1685-1717 w unii z Księstwem Kurlandii i Semigalii.

Rewizja senatora Manaseina – rewizja przeprowadzona w guberni kurlandzkiej i inflanckiej przez Nikołaja Awksientiewicza Manaseina w latach 1882–1883. Miała na celu zbadanie konfliktów pomiędzy ziemiaństwem niemieckim a chłopami narodowości łotewskiej i estońskiej. W jej wyniku znacznie osłabiono pozycję Niemców i rozpoczęto proces rusyfikacji w guberniach bałtyckich.

Rubel łotewski – jednostka monetarna używana na Łotwie w latach 1919-1922 i 1992-1993. Dzieliła się na 100 kopiejek łotewskich.

Sēlpils lub Sēļpils – niegdyś militarne i polityczne centrum historycznej krainy Selonia, położonej nad Bałtykiem – na terenie dzisiejszej północnej Litwy i południowej Łotwy na wschód od Semigalii na lewym brzegu Dźwiny.

Władcy Kurlandii i Semigalii – lista książąt Kurlandii i Semigalii, do 1795 r. – lenna Rzeczypospolitej Obojga Narodów

Województwo wendeńskie – województwo I Rzeczypospolitej, wchodzące w skład Inflant.

Wojsko Księstwa Kurlandii i Semigalii – siły zbrojne Księstwa Kurlandii i Semigalii 1562-1795, księstwa lennego Rzeczypospolitej Obojga Narodów ze stolicą w Mitawie, powstałego po sekularyzowaniu inflanckiej gałęzi zakonu krzyżackiego w 1561 roku.

Zemgalowie – plemię bałtyckie, zamieszkujące teren obecnej Semigalii na Łotwie.

Zjednoczone Księstwo Bałtyckie – krótkotrwałe państwo utworzone samozwańczo przez Niemców bałtyckich na terenach Łotwy i Estonii, zależne od II Rzeszy. Istniało przez kilka miesięcy 1918 roku, u schyłku I wojny światowej.

Związek bałtycki – porozumienie państw położonych nad Bałtykiem, planowane w okresie międzywojennym. 17 marca 1922 roku podpisano w Warszawie porozumienie pomiędzy Polską, Łotwą, Estonią i Finlandią. W konferencji odmówiła udziału Litwa tocząca z Polską spór o Wilno.