35 Zawody historyczne

Bartnictwo – dawna forma pszczelarstwa leśnego, polegająca na chowie pszczół w specjalnie w tym celu wydrążonych dziuplach drzew, czyli barciach. Szczytowy rozwój tej profesji przypada w Polsce na wiek XVI i XVII, zanikła w wieku XIX. Zbieraniem miodu zajmowali się bartnicy, zwani również bartodziejami. Był to zawód dziedziczny. W Polsce piastowskiej jedynie bartodzieje mieli przywilej dostarczania miodu na dwór książęcy. Zrzeszeni byli we własnych cechach, regulujących zwyczaje i rozsądzających spory. Barcie lokowano przeważnie na dębach i sosnach, rzadziej grabach, bukach czy lipach. Dziano je w pniach co najmniej metrowej średnicy. Najwięcej barci dziano w sosnach, które musiały rosnąć ok. 120 lat, aby osiągnąć odpowiedni do tego rozmiar.

Cienietnik – osoba zajmująca się łowieniem siecią zwierząt, zapewne także produkcją sieci i wnyków, pułapek na zwierzęta. Nieznany jest dokładny zakres powinności cienietników, gdyż zachowało się niewiele informacji źródłowych na ich temat.

Cyrulik, balwierz, chirurg, felczer – osoba, która dawniej zajmowała się zawodowo między innymi goleniem, kąpaniem, rwaniem zębów, nastawianiem złamań, puszczaniem krwi, a także nieskomplikowanymi operacjami i leczeniem lekkich chorób. Bardziej skomplikowanymi chorobami zajmowali się wykształceni na uniwersytetach medycy, natomiast balwierze wykorzystywali wiedzę ludową i doświadczenie.

Czumactwo – zajęcie polegające na lądowym transporcie towarów, istniejące od XV do połowy XIX wieku na terenie obecnej Ukrainy. Nazwa zawodu – "czumak" pochodzi od drewnianej, szczelnej skrzyni, w której transportowano sól i suszone ryby. Alternatywna hipoteza wskazuje, że słowo to może pochodzić od dżumy, którą roznosili wozacy podróżujący od osady do osady. Czumaków nazywano również w XV-XVI wieku "solenikami", później również "kołomyjcami".

Doktor plagi – był lekarzem, który zajmował się zarażonymi oraz ofiarami podczas epidemii.

Flisak – przedstawiciel grupy zawodowej zajmującej się w dawnej Polsce flisem, czyli rzecznym spławem (transportem) towarów.

Foryś – dawniej u możnej szlachty konny pachołek z trąbką poprzedzający karetę w celu zbadania drogi; także pomocnik stangreta powożącego wielokonnym zaprzęgiem. Jechał na koniu z przedniej pary.

Giermek – pomocnik średniowiecznego rycerza, młodzieniec towarzyszący rycerzowi i szkolący się w służbie wojskowej. Jego służba była traktowana jako przygotowanie do stanu rycerskiego.

Iluminator – średniowieczny artysta-rzemieślnik, malarz nanoszący na karty kodeksów lub książek stosunkowo proste ozdoby zwane iluminacjami. Termin odnoszący się zasadniczo do osoby przyozdabiającej rękopisy lub druki, a nie zajmującej się bogatszymi, figuralnymi dekoracjami lub ilustracjami, którymi zajmował się raczej malarz miniaturzysta. Prace iluminatora obejmowały głównie zdobienie inicjałów i dekoracyjne obramienia stron, z czasem łączące się z pracą miniaturzysty. Dlatego też w potocznym znaczeniu terminy iluminatora i miniaturzysty bywają ze sobą utożsamiane.

Iskarz, ślednik – dawniej tropiciel, łowca.

Kalikant, kalikancista – osoba wprawiająca w ruch miechy w organach piszczałkowych. Kalikowanie polegało na wprawianiu nogami w ruch pedałów dźwigniowych, które poprzez urządzenia pośrednie, najczęściej mniejsze miechy, dostarczało ciśnienia do głównego miecha.

Kartownik – dawniej rzemieślnik, artysta zajmujący się wytwarzaniem drukowanych i malowanych kart do gry i zabawy. Kartownicy, malarze kart, w Polsce od końca XV wieku do okresu przemysłowego zajmowali się wytwarzaniem papierowych kart przeznaczonych do gier karcianych czy wróżby.

Kołodziej, dawniej zwany również stelmachem – rzemieślnik zajmujący się wyrobem drewnianych wozów i kół.

Kołtryniarz, szpalernik – dawniej rzemieslnik, artysta zajmujący się wytwarzaniem drukowanych i malowanych obić, tapet.

Latarnik uliczny – osoba codziennie zapalająca o zmierzchu i gasząca o świcie gazowe latarnie uliczne.

Łagiewnik – wczesnośredniowieczny zawód rzemieślniczy.

Malarz – rzemieślnik, artysta zajmujący się malarstwem. Jest to zawód polegający na pokrywaniu, malowaniu płaszczyzn, przedmiotów powłokami, liniami, punktami, kolorem, farbą, farbami, po to by je ochronić, zmienić ich własny kolor lub namalować, stworzyć obraz, wyobrażenie, iluzję tego co odbieramy zmysłem wzroku.

Malarz od chińszczyzny, magister (mistrz) od chińszczyzny, chińczyk – zawód, specjalizacja malarska w Polsce w XVIII w. Malarz ten specjalizował się w zdobnictwie, technikach malarskich, lakierniczych i pozłotniczych z motywami chinoiserie. Taki sposób zdobienia mebli, wnętrz, powozów itp. był modny w Polsce od końca XVII wieku z przerwami przez ponad sto lat.

Malarz szkła, szklarz, szklarczyk, błoniarz – rzemieślnik, artysta malujący na szkle, witrażysta, komponujący barwne przeszklenia, malarz–specjalista.

Mamka – kobieta zawodowo trudniąca się karmieniem własną piersią cudzych dzieci, które nie są z nią biologicznie spokrewnione. Zwykle pełni też rolę ich niani i opiekunki i pobiera za te czynności wynagrodzenie. W związku z taką funkcją okres laktacji mamki bywa znacznie przedłużony w stosunku do okresu typowego dla przeciętnej matki.

Markietan – handlarz wędrowny ciągnący za wojskiem, sprzedający żołnierzom żywność, napoje i drobne przedmioty codziennego użytku.

Mierniczy przysięgły – osoba zajmująca się miernictwem jako wolnym zawodem w Polsce w latach 1925–1952.

Mincerz lub mincarz – pracownik mennicy produkujący monety. W średniowiecznej Polsce był urzędnikiem królewskim zajmującym się także kontrolą monety będącej w obiegu, jej wymianą oraz ściganiem i karaniem fałszerzy. Z upływem czasu mincerze tracili uprawnienia policyjno-sądowe, stając się jedynie rzemieślnikami od wytwarzania pieniądza bilonowego.

Obliczeniowiec – w latach 40. i 50. XX wieku nazwa zawodu i określenie pracy, wykonywanej przede wszystkim przez kobiety, polegającej na obsłudze i programowaniu wczesnych maszyn liczących. Rzeczownik „komputer” w znaczeniu maszyny liczącej pojawił się w literaturze naukowej dopiero w 1958 roku, w artykule Johna W. Tukeya The Teaching of Concrete Mathematics, opublikowanym w „American Mathematical Monthly”. W tym samym artykule użyto także pojęcia software.

Obraźnik, ochweśnik – wymarły zawód polegający na wytwarzaniu obrazów, rycin i odbitek drzeworytniczych wykonanych głównie na papierze – przeważnie o tematyce dewocyjnej i religijnej, oraz ich domokrążnej sprzedaży.

Paź – chłopiec będący zwykle członkiem rodu szlacheckiego, pełniący służbę przy określonej osobie na dworze panującego, jak również magnata lub rycerza. W czasach średniowiecza każdy paź posiadał charakterystyczną fryzurę, skąd wzięło się powiedzenie „być ostrzyżonym 'na pazia'”.

Płatnerz – średniowieczny rzemieślnik wykonujący zbroje płytowe dla ludzi i koni, oraz elementy towarzyszące zbroi, jak np. przyłbice, rękawice, szyszaki, a także kolczugi. Wobec zaniku jazdy pancernej od XVI wieku płatnerzami zaczęto nazywać rzemieślników wyrabiających metalową broń białą, np. mieczników, szpadników.

Repasacja, zwana także podnoszeniem oczek - ręczna naprawa uszkodzonych pończoch, skarpet i rajstop, polegająca na dorabianiu ich zniszczonych części, wykonywana przy pomocy specjalnych igieł zakończonych haczykiem i zapadką, które umożliwiały przewlekanie bardzo cienkich nici. Repasacja - zawód popularny w Polsce w latach po II wojnie światowej - jest w XXI wieku zawodem ginącym.

Skryba – osoba zajmująca się zawodowo odręcznym przepisywaniem ksiąg lub dokumentów. Zawód skryby występował w zróżnicowanych formach we wszystkich kulturach posługujących się pismem.

Stangret – dawniej powożący końmi w bryczce lub karecie, będący w służbie u właściciela pojazdu, którym był np. dziedzic.

Strycharz, ceglarz, cegielnik – rzemieślnik wyrabiający cegły. Przyrząd do wyrównywania gliny w formie, rodzaj deseczki, zwany był strychulcem.

Szczytnik – zawód we wczesnym średniowieczu - przedstawiciel wolnej ludności służebnej, pracujący wyłącznie na potrzeby dworu książęcego.

Szłomnik – kategoria ludności służebnej w Polsce w X–XIII wieku, trudniąca się wyrobem hełmów bojowych.

Wołchw, pot. guślarz – w religii Słowian wróżbita, częściowo też mag, swego rodzaju odpowiednik szamana znanego z innych kultur pierwotnych. Po chrystianizacji wołchwów zaczęto nazywać „guślarzami”. Sztuka wróżenia wołchwów była powiązana z kultem boga chtonicznego Welesa, można w niej dostrzec aspekty animizmu i szamanizmu. Wieszcza Bojana uznawano także za „wnuka Welesowego”, co mogło świadczyć o jego powiązaniu z Welesem tudzież wołchwami.

Załaz, załazy, przyłazy, – w piastowskiej Polsce najemnicy rolni, robotnicy sezonowi, ludzie luźni, wędrowni, najmujący się do różnych prac pomocniczych.