29 Symbole religijne

Symbole religijne — symbole stanowiące część kultu religijnego. Symbole używane lub jednoznacznie kojarzone z danym systemem wyznaniowym, którym niejednokrotnie przypisywane jest dodatkowe znaczenie mistyczne lub magiczne. Symbolem religijnym może stać się dowolne dające się doświadczyć zjawisko, któremu wiara nadaje nadnaturalne znaczenie. Symbol religijny często stanowi sakrum, a pewne zachowania w jego obecności są objęte tabu.

Anch (polskie), Ankh (angielskie) – „crux ansata”, „krzyż egipski” – w mitologii egipskiej hieroglif oznaczający życie. Anch w starożytnym Egipcie był symbolem płodności, jego kształt miał symbolizować kobiece łono. Był symbolem życia i dlatego miał zapewniać dostatnie oraz wieczne życie. Był znakiem-amuletem ochraniającym zarówno w życiu doczesnym, jak i życiu pozagrobowym. Współcześnie nadaje mu się mistyczne oraz magiczne znaczenie.

Aureola − gloria, świetlisty owal, krąg, otok wokół postaci bóstw i świętych.

Drzewo Życia – biblijne rajskie drzewo, którego owoce miały zapewniać nieśmiertelność. Mimo iż ozdobne drzewo jako motyw mitologiczny występowało w wierzeniach wielu ludów – w czasach prehistorycznych w Mezopotamii, a w starożytności między innymi w Egipcie, Grecji, Babilonii, Persji i Indiach – to Drzewo Życia jest symbolem odnajdywanym dopiero w świętych księgach judaizmu, a także chrześcijaństwa, które widziało w nim prefigurację ukrzyżowanego Mesjasza. Drzewo Życia postrzegane jako wzorzec kulturowy symbolizowało wieczne odradzanie się przyrody, a równocześnie przemijanie ludzkiego losu. Dla chrześcijan utożsamiane z nim drzewo krzyża jest miejscem, w którym śmierć stała się początkiem życia.

Faravahar (Farohar) – jeden z najbardziej znanych symboli religijnych zaratusztrianizmu.

Gwiazda Dawida, zwana też tarczą Dawida – sześciopromienna gwiazda (heksagram) złożona z dwóch zachodzących na siebie trójkątów równoramiennych obróconych względem siebie. Wierzchołki gwiazdy Dawida w przypadku trójkątów równobocznych leżą na okręgu w punktach odpowiadających parzystym godzinom na tarczy zegara. Przez Żydów zwana tarczą Dawida, w gnozie i innych systemach wiedzy ezoterycznej znana jest jako pieczęć Salomona.

Joni – indyjskie określenie żeńskich organów płciowych zarówno w znaczeniu fizycznym, jak i w znaczeniu religijno-duchowym, jako symbol bogini Dewi, źródła życia i całego wszechświata. Termin ten poza tym używany jest w najrozmaitszych znaczeniach przenośnych np. „łono”, „źródło”, „naczynie”, „początek”.

Khanda – jeden z najważniejszych symboli sikhizmu, składający się z trzech elementów:centralnego miecza khanda, od którego pochodzi nazwa symbolu. Przypomina on, że tak jak miecz ma dwa ostrza, tak Sikh ma pełnić dwie role: musi być równocześnie świętym i żołnierzem kolistego czakkaru - symbolizującego Boga wiecznego i jedność ludzkości, niepodzielonej na płeć i kasty dwóch zakrzywionych sztyletów kirpan, jeden symbolizuje miri - niezależność polityczną, drugi - piri, czyli niezależność duchową.

Kirpan – krótki, zakrzywiony, jednosieczny miecz, lub częściej nóż o podobnym kształcie, noszony przez sikhów. Długość waha się od 90 do kilku-kilkunastu centymetrów, stąd krótsze wersje są klasyfikowane jako noże lub sztylety, aczkolwiek wielu sikhów uważa ten termin za niewłaściwy. Jest obowiązkowym elementem stroju khalsa ("czystego") sikha, jako jeden z pięciu K.

Komainu – kamienne figury par lwów-psów, mitycznych bestii strzegących przed demonami: chramy shintō, świątynie buddyjskie, prywatne domostwa.

Krzyż słoneczny, słoneczny krąg – forma krzyża znana od tysiącleci wyznawcom religii przedchrześcijańskich, w której równoramienny krzyż umieszczony jest w okręgu. Pojawia się często na megalitach. Koło z dwiema przeciętymi osiami to jeden z najstarszych symboli solarnych Indoeuropejczyków, powszechnie występujący u Celtów, ale którego motyw pojawiał się także u Słowian wschodnich. Jako krzyż wpisany w krąg, wyraża szczególny związek nieba i ziemi. Symbol punktu środkowego, wyrównanie cech aktywnych i biernych w charakterze człowieka doskonałego. W północno-zachodniej Europie w czasach pogańskich stał się z kolei atrybutem nordyckiego boga Odyna. Znany również w Ameryce przedkolumbijskiej, jak i w całym basenie Morza Śródziemnego od co najmniej 3500 lat. Jako symbol słońca znany był również u Azteków. Ponadto krzyż ten został zaadaptowany przez wyznawców mitraizmu jako oficjalny symbol ich religii.

Linga – termin z metafizyki hinduizmu. W najstarszych tekstach śiwaizmu linga obrazowana jest jako Pierwotne Kosmiczne Jajo z którego powstaje cały wszechświat i wszystkie stworzenia. Kamienny hinduistyczny lingam to najczęściej obiekt kultu boga Śiwy, czyli śiwalingam.

Mandala – motyw artystyczny występujący głównie w sztuce buddyzmu tantrycznego, gdzie jego tworzenie, a następnie niszczenie – jako droga transformacji praktykującego, jest uważane za rodzaj medytacji i ma duże znaczenie religijne.

Mandorla − w malarstwie i płaskorzeźbie owalna, bardziej archaiczna niż tarcza słoneczna aureola, otaczająca postać Jezusa, ale czasem także postać Maryi.

Menora – w judaizmie nazwa świętego, złotego, siedmioramiennego świecznika, ustawionego w Pierwszym Przybytku, a także używanego później w Świątyni Jerozolimskiej. Formą odstępstwa jest używanie tej nazwy także dla chanukii, czyli świecznika chanukowego. Menora jest jednym z najstarszych i najbardziej rozpowszechnionych symboli używanych w żydowskiej sztuce kultowej. Jest także traktowana jako symbol judaizmu, a jej wizerunek został wykorzystany w herbie państwa Izrael. Biblia dokładnie nie mówi o świeczniku siedmioramiennym, ale sześcioramiennym – z pionowego trzonu wychodzą trzy ramiona w lewo i trzy ramiona w prawo. Ponieważ na końcu każdego ramienia oraz na końcu trzonu znajduje się lampa, stąd ten sześcioramienny świecznik ma siedem lamp.

Mjølner – w mitologii nordyckiej młot Thora, boga burzy i piorunów. Według Snorriego Sturlusona został wykuty przez karły o imionach Sindri i Brokk.

Muszla pielgrzymia, muszla św. Jakuba – jeden z symboli pielgrzymujących do położonej w północno-zachodniej Hiszpanii miejscowości Santiago de Compostela, w której znajduje się, odkryty w dziewiątym wieku, grób Jakuba Apostoła Większego. Sam Jakub przedstawiany jest często z pielgrzymim kijem, sakwą i muszlą.

Nimb – termin stosowany w sztuce na określenie świetlistego otoku wokół głów przedstawianych na obrazie postaci boskich lub świętych; symbolizuje ich duchowe światło. Nimb może mieć kształt koła, krzyża wpisanego w okrąg, trójkąta lub promieni rozchodzących się wokół głowy.

Oko Horusa – w mitologii staroegipskiej symbol odrodzenia i powracania do zdrowia.

Oko Ra – czczony w starożytnym Egipcie potężny symbol, któremu przypisywano moc ochronną przed złem. W mitologii egipskiej występowało jako kobiecy odpowiednik boga Ra i miało moc podporządkowania i niszczenia wrogów słońca. Było też identyfikowane – w zależności od sytuacji – z boginiami panteonu egipskiego. Jako symbol władzy było utożsamiane z Okiem Wadżet lub uzdrawiającym Okiem Horusa.

Pentagram, gwiazda pitagorejska – figura geometryczna – wielokąt gwiaździsty foremny. W wielu kulturach pentagram uważany jest za symbol magiczny.

Pięciopalczasta ręka Eris to jeden z symboli dyskordianizmu. Z założenia ma przypominać dwie przeciwstawne strzałki zbiegające się w jednym punkcie. Jest oficjalnym znakiem Parateo-anametamistycznego Obrządku Ezoterycznej Eris (POEE). Mało o nim wiadomo, choć przypuszcza się, że jest formą gwiazdy chaosu.

Ręce Boga – rodzaj przedstawienia krzyża używany współcześnie przez część rodzimowierców słowiańskich, zwłaszcza przez członków Rodzimego Kościoła Polskiego. Wedle tych środowisk, symbol ten używany był w pierwotnych religiach prasłowiańskich. Ręce Boga stanowią według nich ideogram oznaczający pojęcie Boga Najwyższego.

Swastyka – znak zazwyczaj w kształcie równoramiennego krzyża, o ramionach zagiętych pod kątem prostym. Nazwa svastika pochodzi z sanskrytu i oznacza „przynoszący szczęście”.

Szyszka (ozdoba) – motyw dekoracyjny w kształcie szyszki, stosowany w dekoracji architektonicznej i rzemiośle artystycznym. Szyszka pini w starożytności symbolizowała płodność, w sztuce chrześcijańskiej życie i nieśmiertelność.

Taijitu – diagram będący symbolicznym wyobrażeniem taiji, fundamentalnego pojęcia chińskiej filozofii, w szczególności taoistycznej.

Torii – symboliczna brama o charakterystycznym kształcie, prowadząca do świętego obszaru chramów i miejsc świętych shintō (w shintō ptaki są uważane za posłańców kami. Chramy mogą mieć jedną lub więcej torii. Największa z nich nazywa się „pierwszą torii” i stoi przy wejściu na teren chramu. Mogą być ustawione również w różnych punktach, aby wskazywać poziom świętości w zbliżaniu się do głównego pawilonu.

Koncepcja yin i yang pochodzi z antycznej filozofii chińskiej i metafizyki. Opisuje ona dwie pierwotne i przeciwne, lecz uzupełniające się siły, które odnaleźć można w całym wszechświecie.Yang reprezentowana przez biel i Słońce oznacza siłę, aktywność, radość, ciepło i lato, symbolizuje męski aspekt natury, ekstrawersję oraz liczby nieparzyste; odpowiada jej dzień, niebo oraz dusza hun. Yang symbolizuje ogień, ziemię lub stal. Wszyscy urodzeni w parzystych latach. Yin reprezentowana przez czerń i Księżyc oznacza bierność, uległość, smutek, chłód i zimę, symbolizuje żeński aspekt natury, introwersję oraz liczby parzyste; odpowiada jej noc oraz dusza po. Yin symbolizuje woda lub drewno (drzewo). Wszyscy urodzeni w nieparzystych latach.

Zulfikar – mityczny miecz lub szabla należący do proroka Mahometa a następnie do jego przybranego syna Alego ibn Abi Taliba. Jeden z najstarszych symboli islamu.