21 Holocaust

Zagłada Żydów, również Holocaust lub Holokaust, Shoah, Szoa – ludobójstwo około 6 milionów europejskich Żydów dokonane w czasie II wojny światowej przez III Rzeszę Niemiecką i wspierane w różnym stopniu przez uzależnione od niej państwa sojusznicze.

Akcja 1005 – nazwa akcji przeprowadzonej przez hitlerowskie Niemcy podczas II wojny światowej, w celu zatarcia zbrodni popełnionych przez niemieckich nazistów we wschodniej i środkowo-wschodniej Europie. Została ona przeprowadzona przez ekshumację i spalenie tysięcy ciał ofiar polityki eksterminacyjnej III Rzeszy.

Badanie nad głodem w warszawskim getcie – było naukową analizą podjętą przez żydowskich lekarzy więzionych w warszawskim getcie w 1942 r. Naziści, chcąc zagłodzić getto w ciągu miesięcy, zaplanowali dzienne spożycie kalorii więźniów nie większe niż 180 kalorii, czyli mniej niż 1/10 zalecanej wartości kalorycznej zdrowego człowieka przy równoczesnym wstrzymaniu dostępu do szczepionek i lekarstw, które byłyby niezbędne do zapobiegania rozprzestrzenianiu się chorób w gęsto zaludnionym getcie. Doprowadziło to do rozwoju dobrze prosperującego czarnego rynku, który dostarczał około 80% żywności w getcie oraz powstania sieci 250 jadłodajni prowadzonych przez Joint oraz ŻTOS, które w szczytowym momencie wydawały dziesiątki tysięcy posiłków dziennie.

Centrum Badań nad Zagładą Żydów – jednostka naukowo-badawcza powołana w 2003 przy Instytucie Filozofii i Socjologii PAN.

Centrum Szymona Wiesenthala – założona w 1977 roku międzynarodowa agencja żydowska z siedzibą w Los Angeles, służąca ochronie praw człowieka i zachowaniu pamięci o Holokauście. Zadaniem centrum jest także wzmacnianie tolerancji społecznej poprzez edukację.

Cyklon B – nazwa handlowa insektycydu niemieckiego konsorcjum Degesch, w którym udziały miały koncerny Degussa, IG Farben i Th. Goldschmidt AG. Była to granulowana ziemia okrzemkowa nasycona cyjanowodorem (HCN), która uwalniała ten silnie trujący związek chemiczny po wyjęciu ze szczelnych pojemników.

Dehomag – niemieckie przedsiębiorstwo należące do amerykańskiego koncernu informatycznego IBM, mające monopol na rynku III Rzeszy podczas II wojny światowej. Nazwa jest akronimem niemieckiej nazwy Deutsche Hollerith-Maschinen Gesellschaft mbH. Przedsiębiorstwo powstało w 1910 r.

Deportacje Żydów ze Słowacji – deportacje słowackich Żydów ze Słowacji do niemieckich obozów koncentracyjnych, przeprowadzone we współpracy rządów Pierwszej Republiki Słowackiej oraz III Rzeszy (1942–1945).

Endlösung der Judenfrage – eufemistyczne określenie nazistowskiego planu zagłady europejskich Żydów, przedstawionego na konferencji w Wannsee.

Norman Gary Finkelstein – amerykański historyk i politolog żydowskiego pochodzenia, od 2001 do 2007 profesor DePaul University w Chicago, obecnie niezależny uczony. Specjalizuje się w dziedzinie konfliktu palestyńsko-izraelskiego oraz Holocaustu. Finkelstein znany jest przede wszystkim jako autor książek dotyczących ww. tematów.

I.G. Farbenindustrie AG – niemiecki koncern chemiczny utworzony we Frankfurcie nad Menem w 1925 roku, a ostatecznie zlikwidowany w 2012 roku.

Judenrat, czasami Ältestenrat – żydowskie rady, które w czasie II wojny światowej były powoływane przez nazistowskie władze niemieckie z zadaniem administrowania żydowskimi społecznościami oraz wdrażania wydawanych względem nich niemieckich zarządzeń i rozkazów.

Kamp Westerbork – były niemiecki nazistowski przejściowy obóz z czasów II wojny światowej funkcjonujący w latach 1942–1945, zlokalizowany w okupowanej Holandii w pobliżu miejscowości Westerbork i Hooghalen w prowincji Drenthe. Na terenie obozu gromadzono holenderskich Żydów, aby następnie pociągami wywieźć ich do obozów zagłady w Europie Wschodniej, głównie do Auschwitz-Birkenau i Sobiboru. Większość ze 107 000 Żydów wywiezionych z Holandii przebywała tu przejściowo przed deportacją. Z obozu zostało deportowanych także 245 Romów i Sinti oraz kilkudziesięciu działaczy ruchu oporu. Po zakończeniu wojny powróciło zaledwie 5000 osób ze wszystkich deportowanych. W Kamp Westerbork znajdowało się także tajne miejsce egzekucji członków holenderskiego ruchu oporu i więźniów, którzy próbowali uciec z obozu.

Komora gazowa – urządzenie do uśmiercania ludzi trującym gazem. Ma postać hermetycznej komory lub pomieszczenia, wyposażonego w instalację umożliwiającą przeprowadzenie reakcji chemicznej, w wyniku której powstaje śmiercionośny gaz – zwykle cyjanowodór – oraz usunięcie i neutralizację tego gazu. Zwykle istnieją w niej okna, aby świadkowie mogli obserwować przebieg egzekucji.

Konferencja w Wannsee – spotkanie, które odbyło się 20 stycznia 1942 roku w willi przy Großer Wannsee 56/58 w Berlinie, na którym zebrali się wysokiej rangi niemieccy urzędnicy państwowi, pod przewodnictwem Reinharda Heydricha. Tematem narady było omówienie ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej, jak eufemistycznie określano rozpoczęte już ludobójstwo Żydów.

Pieter Nicolaas Menten znany również jako Johann Peter Menten oraz Peter Nicolaus Menten – holenderski przedsiębiorca i kolekcjoner dzieł sztuki. Zbrodniarz wojenny, jako sprawca morderstw na Polakach i Żydach i zaboru ich mienia dokonanych w lecie 1941 na inteligencji polskiej. Był szóstym na liście najbogatszych Holendrów, majątek swój zgromadził dzięki grabieży wojennej, głównie z terenu Polski.

Noc kryształowa – pogrom Żydów w nazistowskich Niemczech zainicjowany przez władze państwowe, w nocy z 9 na 10 listopada 1938.

Polenaktion – określenie represji III Rzeszy wobec pochodzących z Polski Żydów w roku 1938, w wyniku których w ciągu kilku dni wydalono z Niemiec do Polski około 17 tysięcy Żydów.

Protest na Rosenstraße – pokojowy protest kobiet niemieckich przeciw uwięzieniu i deportacji ich żydowskich mężów, zorganizowany na przełomie lutego i marca 1943 r. przy ulicy Rosenstraße w Berlinie pod oknami budynku, w którym przetrzymywano około 1700 uwięzionych Żydów.

Przemówienia poznańskie – dwa tajne przemówienia, wygłoszone przez Reichsführera SS Heinricha Himmlera 4 i 6 października 1943, w nieistniejącym Nowym Ratuszu w Poznaniu.

Wiener Wiesenthal Institut für Holocaust-Studien – instytucja badawcza, której celem jest badanie, dokumentowanie oraz edukacja w zakresie wszystkich aspektów antysemityzmu, rasizmu oraz zagłady Żydów, zarówno jej genezy, jak i konsekwencji. Jego pomysłodawcą był Szymon Wiesenthal, którego idea podjęta została przez austriackie i międzynarodowe grono badaczy. Instytut znajduje się w Wiedniu (Austria), jest finansowany przez władze miejskie oraz Austriackie Federalne Ministerstwo Nauki, Badań Naukowych i Gospodarki.