19 Zdezaktualizowane teorie

Antychton – hipotetyczne ciało niebieskie w jednej z antycznych koncepcji Wszechświata, którego istnienie miał według relacji Arystotelesa postulować Filolaos. Planeta ta obiegałaby tzw. ogień centralny w ciągu jednej doby, tak jak Ziemia. Poruszając się symetrycznie względem Ziemi i znajdując się po przeciwnej stronie centralnego ciała układu, którym nie było Słońce, byłaby niedostrzegalna z zamieszkanej części kulistej Ziemi. Niedostrzegalne z Ziemi miało być również to centralne ciało, tak jak np. Ziemia z niewidocznej części Księżyca, wskutek synchronizacji ruchu orbitalnego z rotacją naszej planety. Słońce i Księżyc miały odbijać na Ziemię życiodajne światło, którego źródło znajdowało się w środku Wszechświata.

Elektryczny model kosmosu – niestandardowy model kosmologiczny, którego głównym postulatem jest, że dynamika zjonizowanego gazu (plazmy) gra istotną rolę we wszechświecie. Teoria ta została zaproponowana przez Ralpha Juergensa w ramach koncepcji związanych z elektrycznym Słońcem i rozwijana obecnie m.in. przez pracującego w Niemczech węgierskiego fizyka László Körtvélyessya, australijskiego fizyka Wallace Thornhilla, Dona Scotta, Anthony'ego Peratta i Erica Lernera.

Eter – historyczna, odrzucona przez falsyfikację współczesną nauką teza o ośrodku, w którym rozchodziły się fale elektromagnetyczne w tym światło. Teoria eteru pojawiła się pod koniec XIX wieku wraz z rozwojem elektrodynamiki, obalona wraz z powstaniem szczególnej teorii względności.

Frenologia – teoria z XVIII i XIX wieku opracowana przez Franza Josefa Galla (1758–1828) i Johanna Spurzheima (1776–1832), wedle której kora mózgu była podzielona na odrębne ośrodki, z których każdy zapewniał fizykalne podstawy zjawisk psychicznych.

Teoria geocentryczna – zdezaktualizowana teoria budowy Wszechświata, której istotą jest założenie, że nieruchoma Ziemia znajduje się w centrum Wszechświata, a wokół niej krążą pozostałe ciała niebieskie: Księżyc, planety, Słońce oraz sfera gwiazd stałych.

Hipoteza ekspandującej Ziemi – hipoteza geotektoniczna, traktująca o rozwoju Ziemi, alternatywna dla teorii tektoniki płyt. Głównym jej założeniem jest brak kompensacji powstawania nowej skorupy oceanicznej w strefach spreadingu, co powoduje wykładniczo narastający od jury wzrost promienia Ziemi. Współcześnie jest to teoria nieuznawana przez zdecydowaną większość geologów. Uważają oni za poprawną teorię tektoniki płyt.

Kanały marsjańskie – sieć hipotetycznych prostych linii, które według astronomów z końca XIX i początku XX wieku miały pokrywać powierzchnię Marsa. Późniejsze zdjęcia z sond kosmicznych obaliły tę hipotezę. Kanały okazały się złudzeniem optycznym.

Koronium, newtonium – hipotetyczny pierwiastek chemiczny zaproponowany na przełomie XIX i XX wieku, którego obecnością tłumaczono występowanie jednej z linii emisyjnych w widmie korony słonecznej.

Lamarkizm – pierwsza materialistyczna teoria ewolucji, kwestionująca stałość cech gatunkowych i uznająca za fakt powstawanie nowych gatunków w wyniku naturalnych procesów oraz próbująca tłumaczyć mechanizm i przyczyny powstawania zmian.

Łysenkizm – ogół pseudonaukowych teorii i poglądów, których autorem był Trofim Łysenko. Istotą łysenkizmu było zaprzeczenie istnienia genów i uznanie dziedzicznej zmienności środowiskowej za główny czynnik przystosowawczy. Przez zwolenników łysenkizm określany był jako „nowa biologia” lub „twórczy darwinizm radziecki”.

Model atomu Rutherforda – opublikowany w 1911 roku model atomu opracowany przez Ernesta Rutherforda.

Model atomu Thomsona, zwany także modelem "'ciasta z rodzynkami" – model atomu zaproponowany przez brytyjskiego fizyka J. J. Thomsona. W modelu tym Thomson założył, że każdy atom jest zbudowany z jednorodnej kuli naładowanej dodatnio, wewnątrz której znajdują się ujemnie naładowane elektrony. Za pomocą tego modelu, mającego obecnie znaczenie tylko historyczne, próbowano w sposób klasyczny wyjaśnić budowę atomu.

Nemesis – hipotetyczna gwiazda towarzysząca Słońcu, której istnienie zasugerowano na podstawie regularności w występowaniu masowych wymierań w historii Ziemi. Nazwa tej gwiazdy pochodzi od bogini przeznaczenia z mitologii greckiej.

Preformacja, także preformizm – jedna z hipotez biologii rozwoju, mająca swe korzenie w XVII wieku. Zakłada ona, że miniaturowy, ale całkowicie ukształtowany organizm ludzki znajduje się w plemniku lub w jaju. Komórki generatywne homunculusa miały również zawierać w pełni ukształtowaną istotę ludzką, tyle że jeszcze bardziej zminiaturyzowaną itd. Sama embriogeneza miała więc polegać tylko na powiększaniu się rozmiarów ciała, bowiem wszystkie organy były już ukształtowane. Teoria ta odnosiła się także do innych organizmów.

Teoria pustej Ziemi – to koncepcja sugerująca, że planeta Ziemia jest całkowicie pusta w środku lub zawiera znaczną pustą przestrzeń wewnętrzną. Teoria była silnie popierana przez angielskiego astronoma Edmonda Halleya. Do końca XVIII wieku została definitywnie odrzucona przez świat naukowy. Od tego czasu stała się częścią popularnej pseudonauki i nie była już poważnie traktowaną hipotezą.

Teoria Wegenera - pierwsza teoria zakładająca wędrówkę kontynentów, sformułowana w 1929 przez niemieckiego meteorologa i geofizyka Alfreda Wegenera.

Terra Australis – legendarny kontynent wymyślony przez rzymskiego kartografa Pomponiusza Melę.

Wulkan – hipotetyczna planeta bądź planetoida, która miała krążyć bliżej Słońca niż Merkury. Jego istnienie zasugerował francuski matematyk i astronom Urbain Le Verrier w ogłoszonej w 1859 r. pracy na temat ruchu peryhelium Merkurego, którego zaburzeń nie dało się wytłumaczyć na gruncie mechaniki klasycznej. Zakładana orbita Wulkana miała znajdować się nie bliżej Słońca niż 0,03 j.a., gdyż poniżej tej granicy orbita byłaby zbyt niestabilna i doprowadziłaby do nieuchronnego zderzenia ze Słońcem. Dokładne obserwacje tych rejonów Układu Słonecznego wykluczyły jednak istnienie planety lub nawet planetoidy tak blisko Słońca, gdyż przy obecnym stanie wiedzy dawno można by je zauważyć. Ostatecznie zaburzenia ruchu Merkurego udało się wytłumaczyć oddziaływaniem grawitacyjnym Słońca na podstawie ogłoszonej w 1915 r. ogólnej teorii względności. Do dziś jednak nazwa Wulkan pozostaje nieużywana w oficjalnej nomenklaturze astronomicznej „na wszelki wypadek”.

Wyspa Kalifornia – błędne określenie Kalifornii jako wyspy, datowane na XVI wiek. Sądzono wtedy, że Kalifornia była oddzielona w całości od kontynentu amerykańskiego przez cieśninę, a nie, jak obecnie wiadomo, przez Zatokę Kalifornijską.