19 Filozofia umysłu i kognitywistyka

Filozofia umysłu – dziedzina filozofii zajmująca się badaniami umysłu, zjawisk mentalnych, funkcji mentalnych, własności mentalnych, świadomości oraz ich relacji wobec ciała, a zwłaszcza względem mózgu. Problem umysł-ciało jest powszechnie uważany za kluczowy w filozofii umysłu, jednakże należy pamiętać, że na jej gruncie rozważa się także kwestie częściowo lub całkowicie niezależne od relacji umysł-ciało. Przykładem tego są pytania o własności konkretnych zjawisk mentalnych, np. pamięci, doświadczenia wzrokowego, uczenia się, myślenia matematycznego, emocji.

Kognitywistyka – nauka zajmująca się obserwacją i analizą działania zmysłów, mózgu i umysłu, w szczególności ich modelowaniem. Na jej określenie używane są też pojęcia: nauki kognitywne bądź nauki o poznaniu.

David Hartley – powszechnie znany jako filozof i lekarz. Uważany za twórcę szkoły asocjanistycznej w psychologii. Była to pierwsza próba powiązania zdarzeń mentalnych i zdarzeń w mózgu.

Dylemat determinizmu lub standardowy argument przeciwko wolnej woli – argument głoszący, iż istnieje dylemat pomiędzy przyjęciem determinizmu bądź jego negacji, indeterminizmu, który polega na tym, że oba uważa się za podważające możliwość wolnej woli. Argumentacja łączy dwa argumenty o związku między koncepcjami wolnej woli a determinizmem. Pierwszy z nich brzmi, że ścisłe zdeterminowanie naszych działań (konieczność) oznaczałoby, że byłyby kompletnie wymuszone przez przeszłe zdarzenia poza naszą kontrolą, a to miałoby być logicznie niekompatybilne z wolną wolą. Druga część to spostrzeżenie, że wszelkie niezdeterminowanie naszych działań znaczyłoby po prostu, że były przynajmniej częściowo przypadkowe, co nie daje więcej kontroli, i że to także byłoby logicznie niekompatybilne z koncepcją wolnej woli.

Inkompatybilizm – pogląd głoszący, że determinizm wszechświata jest zupełnie nie do pogodzenia z twierdzeniem, iż ludzie mają wolną wolę; że istnieje dychotomia pomiędzy determinizmem a wolną wolą, wobec czego filozofowie muszą wybrać, czy wierzą w jedno, czy w drugie.

William James – amerykański filozof, psycholog, psychofizjolog, psycholog religii, prekursor psychologii humanistycznej i fenomenologii. Był bratem pisarza Henry'ego Jamesa.

Instytut Umysłu i Życia – organizacja non-profit, założona w celu poszukiwań odpowiedzi na pytania o naturę rzeczywistości i możliwości poprawy jakości życia, badań i wymiany myśli na obszarze między nauką i buddyzmem; metodami działania są międzynarodowe konferencje, sympozja, debaty, w których uczestniczą wybitni specjaliści z różnych dyscyplin naukowych oraz filozofowie buddyjscy i osoby doświadczone w medytacjach; wyniki dyskusji są wykorzystywane w czasie wytyczania kierunków badań naukowych i formułowania programów badawczych; raporty z debat i wyniki badań są publikowane.

Myślenie – ciągły proces poznawczy polegający na skojarzeniach i wnioskowaniu, operujący elementami pamięci takimi jak symbole, pojęcia, frazy, obrazy i dźwięki.

Neuroetyka – obszar interdyscyplinarnych badań naukowych układu nerwowego, dotyczących powiązań etyki z neurobiologią, oraz zastosowań zgromadzonej wiedzy w praktyce. Neuroetyka początkowo stanowiła część bioetyki, a współcześnie wykracza poza jej granice – zajmuje się neurobiologicznymi podstawami całej etyki.

Okazjonalizm – pogląd filozoficzny sformułowany przez Arnolda Geulincxa i Nicolasa Malebranche'a, starający się przezwyciężyć trudności wynikające z założenia Kartezjusza, że świat duchowy i świat materialny są na tyle od siebie jakościowo różne, że nie mogą na siebie oddziaływać bezpośrednio.

Thomas Reid – szkocki filozof, żył współcześnie z Davidem Hume’em, uważany za twórcę szkockiej szkoły zdroworozsądkowej. Tym samym odegrał istotną rolę w szkockim oświeceniu. Zajmował się przede wszystkim analizą percepcji, rolą języka. Zasłynął także jako metafizyk i etyk oświeceniowy.

Sejsmonastia – reakcja na bodziec mechaniczny wywołana zmianą turgoru.

Subityzowanie – szybkie i bezwysiłkowe określanie liczebności zbiorów do 4 elementów, związane z niejęzykową i niearytmetyczną percepcją małych zbiorów. Terminu tego po raz pierwszy użyto w 1949 roku. Większość ludzi nie jest w stanie natychmiast precyzyjnie ocenić, czy w danym zbiorze jest np. 9, 10 czy 11 elementów, ale jest w stanie ocenić, czy są 2, 3, czy 4 elementy.

Tabula rasa – w filozofii i psychologii pojęcie mające wyrażać pogląd, że wszelka wiedza pochodzi wyłącznie z doświadczenia, a umysł pozbawiony doświadczeń jest „niezapisany”.

Test selekcji Wasona - zagadka logiczna, opracowana w 1966 roku przez Petera Wasona, cytowana wielokrotnie w badaniach poświęconych psychologii rozumowania. Można ją przedstawić w następujący sposób:Masz przed sobą cztery karty leżące na stole. Każda karta ma liczbę po jednej i kolor po drugiej stronie. Na widocznych stronach poszczególnych kart widnieje 3, 8, kolor czerwony i kolor brązowy. Którą kartę/karty należy koniecznie odwrócić, żeby sprawdzić czy prawdziwe jest sformułowanie, że jeśli karta zawiera parzystą liczbę z jednej strony, to jej druga strona jest czerwona?

Umysł – termin ogólny oznaczający ogół aktywności mózgu ludzkiego, przede wszystkim takich, których posiadania człowiek jest świadomy: spostrzeganie, myślenie, zapamiętywanie, odczuwanie emocji, uczenie się, czy regulowanie uwagi. Wyrażenie bliskoznaczne do psychiki, świadomość wyrażenie kooperujące: osobowość.

Wiedza – termin używany powszechnie, istnieje wiele definicji tego pojęcia. Nowa Encyklopedia Powszechna definiuje wiedzę jako „ogół wiarygodnych informacji o rzeczywistości wraz z umiejętnością ich wykorzystywania”.

Wilhelm Maximilian Wundt – niemiecki psycholog i filozof, uważany za twórcę psychologii eksperymentalnej.

Wybór – przyznanie pierwszeństwa elementowi wyselekcjonowanemu ze zbioru, który jest: niepusty, niejednostkowy, a także różnorodny. Taki dobór podyktowany jest określonymi przekonaniami osoby, która decyduje się na eliminację pozostałych elementów zbioru. Akt wyboru jest procesem podejmowania decyzji, któremu spośród wariantów pewnego ich zestawu ma być przyznane pierwszeństwo.