19 Biblistyka

Biblia Hebraica Stuttgartensia (BHS) – tekst Biblii hebrajskiej wydany w Stuttgarcie przez Deutsche Bibelgesellschaft, pod redakcją K. Elliger i W. Rudolph. BHS jest czwartą edycją Biblia Hebraica (BH), a zarazem gruntownie przepracowanym nowym wydaniem Biblia Hebraica Kittel (BHK), opracowaną przez Rudolfa Kittela. BHS jest najbardziej rozpowszechnionym współcześnie wydaniem tekstu masoreckiego ST, według wersji zachowanej w Kodeksie Leningradzkim.

École biblique et archéologique française de Jérusalem – najstarsza katolicka uczelnia w Jerozolimie, założona w 1890 roku przy klasztorze dominikańskim przez Marie-Josepha Lagrange’a na życzenie papieża Leona XIII. Szkoła zajmuje się badaniami biblijnymi, szczególnie w zakresie archeologii biblijnej i egzegezy oraz przygotowaniem wykładowców nauk biblijnych. Szkoła wydaje Biblię jerozolimską.

Katena – nazywana także antologią egzegetyczną, wyciągi objaśniające, wyjaśniające. Zestawienie komentarzy do Biblii pisanych przez różnych pisarzy chrześcijańskich i zestawionych w jedną całość, w jeden ciąg, który tworzy niejako łańcuch jednolitego tekstu. Głównie miały wyjaśniać trudne miejsca Biblii.

Kodeks minuskułowy, Minuskuł – rękopisy greckiego Nowego Testamentu pisane małymi literami, czyli minuskułą, na pergaminie lub papierze. Pochodzą z IX-XVII wieków, znamy ich dziś 2907. Od XIII wieku materiałem piśmienniczym staje się papier. Ponad 1300 minuskułów pisanych jest na papierze.

Krytyka biblijna – krytyka tekstu biblijnego, czyli odtwarzanie oryginalnej wersji poszczególnych ksiąg Starego i Nowego Testamentu z zastosowaniem metody porównywania istniejących kopii. W szerszym rozumieniu, dziedzina biblistyki zajmująca się badaniem ksiąg wchodzących w skład Biblii, formy i okoliczności ich powstania w celu formułowania obiektywnych i prawdziwych wniosków na ich temat.

Masora – zbiór ustalonych reguł, wypracowany przez żydowskich uczonych na podstawie prac i systemu studiów nad tekstem biblijnym, których celem jest zachowanie i przekazanie tekstu biblijnego w niezmienionym pod każdym względem kształcie. Hebrajskie słowo masora pochodzi prawdopodobnie od asar i masar przez co wskazuje na przekazywanie tradycji biblijnej.

Midrasz – w judaizmie wieloznaczny termin, w głównym znaczeniu określający rodzaj komentarzy rabinackich, które przyporządkowują treść tradycji do tekstu biblijnego, nawiązujących do historycznej formy stawiania pytań i udzielania odpowiedzi jako kapłańskich pouczeń, a także do prorockiej informacji. Jest typem literatury odnoszącej się do konkretnego, kanonicznego tekstu, uważanego przez autora za objawiony przez Boga. Midrasz jest dziełem pochodnym w stosunku do tekstu biblijnego, lecz pod względem treści, z uwagi na sens owego tekstu, pozostaje stosunkowo niezależny od podstawowego sensu biblijnego i zachowuje możliwość wydobywania nowych, zróżnicowanych znaczeń wyrażeń biblijnych. Midrasze były tworzone przez rabinów – głównie między II a IV w. – w formie ustnej, a w okresie późniejszym spisywane. Stanowiły materiał wykorzystywany przy redakcji Talmudu.

Natchnienie biblijne – na gruncie chrześcijańskim pojęcie objaśniające autorstwo Biblii. Od czasów apostolskich chrześcijanie wierzą, że Biblia nie jest jedynie dziełem człowieka, ale że istotny udział w jej powstaniu miał sam Bóg. Poszczególne wyznania i środowiska chrześcijańskie różnią się w szczegółowych określeniach tego, co to dla nich oznacza. Od przyjęcia faktu, że dana księga Biblii jest natchniona czy nie, zależy czy dane wyznanie chrześcijańskie zalicza ją do kanonu Pisma Świętego.

Novum Testamentum Graece – łacińska nazwa wydań greckiego Nowego Testamentu. Pierwszym drukowanym wydaniem była Poliglota kompluteńska (1514), jednak opublikowana została dopiero w 1520. Pierwszym opublikowanym wydaniem było Novum Instrumentum omne Erazma z Rotterdamu (1516). Współcześnie Novum Testamentum Graece odnosi się zazwyczaj do wydań Nestle-Alanda, nazwane od nazwisk biblistów, którzy odegrali znaczącą rolę w tym wydaniu. Wydawane jest przez Instytut Badań Tekstu Nowego Testamentu. W roku 2012 ukazało się 28 wydanie Nestle-Alanda.

Papieski Instytut Biblijny, Biblicum – katolicki instytut naukowy o prawach szkoły wyższej, prowadzony przez jezuitów, mający swą siedzibę w Rzymie i podległy kanonicznie bezpośrednio Stolicy Apostolskiej. Od samego początku Instytut prowadzony jest przez jezuitów.

Pericope adulterae (łac.), albo Pericopa de Adultera, Perykopa o kobiecie cudzołożnej – fragment Ewangelii według św. Jana przedstawiający konfrontację pomiędzy Jezusem a faryzeuszami i uczonymi w Piśmie.

Problem synoptyczny – określenie w biblistyce nowotestamentowej dotyczące podobieństwa między trzema pierwszymi Ewangeliami kanonicznymi: Mt, Mk, Łk. Podobieństwa te obserwuje się w treści, strukturze, kompozycji, słownictwie oraz składni; wspólna jest chronologia, kolejność wypowiedzi i wygłoszonych mów.

Prymasowska Seria Biblijna – zbiór publikacji poświęconych biblistyce, ukazujących się od 1994 nakładem Oficyny Wydawniczej Vocatio.

Qere–Ketib – dwa aramejskie imiesłowy „czytany” – „napisany”, których używa się jako terminu technicznego w odniesieniu do Biblii hebrajskiej, na oznaczenie zawartych w masorze poprawek błędów w tekście spółgłoskowym. W BHS błędne słowo jest oznaczone punktem, a na marginesie podano prawidłowe wraz z literą ק. Natomiast samogłoski z „błędnego” słowa mają być czytane ze słowem „poprawionym”. Istniały jednak także inne sposoby oznaczeń.

Spis Kwiryniusza – historyczne zeznanie stanu majątkowego mieszkańców rzymskiej prowincji Syrii oraz Judei za czasów panowania cesarza Oktawiana Augusta, kiedy Publiusz Sulpicjusz Kwiryniusz został mianowany namiestnikiem Syrii po wygnaniu Heroda Archelaosa w 6 n.e., w konsekwencji czego jego etnarchia przeszła pod zarząd rzymskich prefektów Judei. Opis tego spisu przedstawił żyjący w I wieku n.e. Józef Flawiusz, który wiązał go z początkiem ugrupowania polityczno-religijnego zelotów.

Studium Biblicum Franciscanum – Wydział Nauk Biblijnych i Archeologii Papieskiego Ateneum Antonianum w Rzymie, który ma swoją siedzibę w Jerozolimie przy Via Dolorosa.

Tekst masorecki – ujednolicony tekst Biblii hebrajskiej, opracowany przez masoretów. Jest on zapisany przy pomocy liter spółgłoskowych oraz systemu znaków samogłoskowych w postaci kropek i kresek umieszczanych nad lub pod literami. Jego częścią integralną jest dodatkowy system oznaczeń w tekście nazywany masorą. W opracowaniach krytycznych oznaczany symbolem TM albo .

Teoria dwóch źródeł – teoria dotycząca relacji pomiędzy Ewangeliami synoptycznymi, najbardziej znane i najszerzej przyjmowane rozwiązanie tzw. problemu synoptycznego. Została po raz pierwszy postawiona w 1838 roku przez niemieckiego filozofa protestanckiego Christiana Hermanna Weisse. Zakłada, że Ewangelia Marka była wraz ze źródłem Q podstawą dla dwóch pozostałych Ewangelii synoptycznych: Ewangelii Mateusza i Ewangelii Łukasza. Dowodem na to mają być fragmenty wspólne obu Ewangeliom a niewystępujące u Marka. Zakłada istnienie hipotetycznego źródła Q, z którego korzystali Mateusz i Łukasz, a które nie było znane Markowi, co budzi kontrowersje wśród naukowców. Teoria była początkowo odrzucana przez Kościół katolicki jako sprzeczna z tradycją mówiącą o tym, że Ewangelia według Mateusza była najstarsza, jako że integralnym jej elementem jest założenie, że Ewangelia Marka powstała jako pierwsza.

Hipoteza czterech źródeł, hipoteza JEPD, hipoteza dokumentów – hipoteza wyjaśniająca historię powstawania Pięcioksięgu, a także innych najstarszych ksiąg biblijnych, zakładająca, że Pięcioksiąg powstał w rezultacie trwającego kilka stuleci procesu łączenia i redagowania czterech niezależnych i paralelnych dokumentów (źródeł). Do lat 70. XX wieku była to najpopularniejsza hipoteza wyjaśniająca powstanie Tory, obecnie jest jednak szeroko kwestionowana. Zdaniem większości teologów katolickich i części protestanckich hipoteza ta nie sprzeciwia się natchnionemu charakterowi tekstu.