16 Kultury epoki żelaza

Kultura bogaczewska – kultura archeologiczna epoki żelaza na terenie północno-wschodniej Polski. Jej nazwa pochodzi od stanowiska archeologicznego w Bogaczewie koło Giżycka. Należy do kręgu kultur zachodniobałtyjskich.

Kultura ceramiki kreskowej − kultura archeologiczna, istniejąca od I tysiąclecia p.n.e. do III-IV wieku n.e. na terenach wschodniej i północno-zachodniej Litwy, środkowej Białorusi oraz południowo-wschodniej Łotwy. Najważniejsze stanowiska odkryto m.in. w Bratoniszkach, Žalioji, Duksztach, Niewieryszkach, Petrašiūnai, Moškènai i Nurūnai.

Kultura czerniachowska – kultura archeologiczna epoki żelaza rozwijająca się między III w. n.e. a V w. n.e., na terenach obecnej środkowej i południowej Ukrainy, Mołdawii, Siedmiogrodu, Besarabii oraz północno-wschodniej Rumunii, gdzie zwana jest kulturą Sîntana de Mureş. Pierwotną lokalizację tej kultury stanowiły stepy nadczarnomorskie począwszy od II połowy III wieku n.e., następnie rozprzestrzeniła się nad dorzeczem dolnego Dniepru, na północnym wschodzie sięgnęła ujścia Desny oraz Dońca, zachodnią granicę występowania stanowiła Nizina Wołoska i Aluta.

Kultura halsztacka – kultura archeologiczna epoki żelaza, rozwijająca się w latach 800-450 p.n.e.

Archeologiczna kultura jastorfska, jest kulturą wczesnej epoki żelaza z okresu przedrzymskiego. Omawiana jednostka kulturowa została wydzielona ze względu na zanik poprzednich stanowisk związanych z kulturą nordyjską i pojawienie się nowych form, z których najbardziej charakterystyczną są duże stanowiska sepulkralne (cmentarzyska) rozdzielnopłciowe.

Kultura kołoczyńska – kultura archeologiczna datowana na około IV–VII w. n.e. Stanowisko eponimiczne w Kołocznie k. Rzeczycy na Białorusi.

Kultura miłogradzka – kultura archeologiczna okresu przedrzymskiego epoki żelaza zwana również kulturą podhorecką. Rozwijała się w VII–I wieku p.n.e. na terenach obecnej południowej części Białorusi oraz północno-zachodniej części Ukrainy, w dorzeczach rzeki Dniepr oraz Prypeć oraz na północ od Kijowa.

Kultura oksywska – kultura archeologiczna epoki żelaza, której wyróżniki zostały wydatowane na II w.p.n.e. do I w.n.e.

Kultura pomorska – kultura archeologiczna epoki żelaza z okresu VII – III w p.n.e., zajmująca teren niemal całej Polski.

Kultura przeworska – kultura archeologiczna epoki żelaza rozwijająca się między III w. p.n.e. a V w. n.e. na terenach obecnej Polski oraz Galicji i Zakarpacia. Dawniej zwana kulturą wenedzką lub grupą przeworską kultury grobów jamowych. Kultura przeworska zastąpiła na znacznej części swojego terytorium wcześniejszą kulturę pomorską. Dominuje pogląd o związku Wandalów z kulturą przeworską.

Kultura puchowska – kultura archeologiczna epoki żelaza (300 p.n.e. – 180 n.e. wiązana z plemionami celtyckimi.

Kultura Sa Huỳnh − kultura prehistoryczna z epoki żelaza. Nazwa pochodzi od stanowiska archeologicznego w prowincji Quảng Ngãi w środkowym Wietnamie. Kultura Sa Huỳnh jest wiązana z podobnymi stanowiskami na Borneo i Filipinach. W przeciwieństwie do dominującej na północy Wietnamu kultury Đông Sơn na stanowiskach Sa Huỳnh przeważają wyroby z żelaza. Pochodzenie kultury Sa Huỳnh jest wiązane z osadnictwem ludności austronezyjskiej w I tysiącleciu p.n.e. Artefakty znalezione na stanowiskach archeologicznych wskazują na rozległe kontakty handlowe tej kultury obejmujące cały region Azji Południowo-Wschodniej.

Kultura sudowska – kultura archeologiczna epoki żelaza, na terenie północno-wschodniej Polski. Funkcjonowała do VI-VII wieku. Jest zaliczana do kręgu kultur zachodniobałtyjskich. Stanowiska tej kultury spotykane są na terenie Wschodnich Mazur, Suwalszczyzny (Sudowia) w dorzeczu Czarnej Hańczy i na Równinie Augustowskiej. Zaczęła formować się u schyłku wczesnego okresu wpływów rzymskich w rejonie Gołdapi ale rozwinęła się na początku młodszego okresu wpływów rzymskich. Trwała przynajmniej do połowy późnego okresu wędrówek ludów a więc do końca VI wieku. W połowie VII w. we wszystkich skupiskach osadniczych kultury sudowskiej, w tym także w rejonie Szurpił i Konikowa, zostaje porzucony zwyczaj chowania zmarłych na cmentarzyskach kurhanowych. Od tego momentu aż do okresu wikińskiego na omawianym terenie obrządek pogrzebowy pozostaje nieuchwytny. Nie da się wykluczyć, że część funkcjonujących jeszcze w okresie wędrówek ludów ośrodków mogła przetrwać do przełomu VII/VIII w., a nawet dalej, ale osadnictwo uległo tu rozdrobnieniu i rozproszeniu, nie stanowiąc poważnego czynnika kulturowego, politycznego i ekonomicznego. Taki stan rzeczy był wynikiem kryzysu kultury sudowskiej i załamania się antycznych układów społeczno-gospodarczych.

Kultura Villanova, kultura willanowiańska – kultura wczesnej epoki żelaza. Odegrała decydującą role w dziejach Italii w okresie IX – VIII wiek p.n.e. Charakterystyczne dla tej kultury są urny stożkowo zdobione rytymi motywami geometrycznymi. Urny umieszczane były w grobowcach szybowych. Archeolodzy rozróżniają dwie główne grupy:północna na terenach wokół Bolonii południowa (nadmorska) obejmująca Toskanię i północne Lacjum – wyróżniająca się urnami z przykryciami w kształcie hełmu.

Kultura wielbarska – kultura archeologiczna epoki żelaza rozwijająca się między I a V wiekiem, na terenach obecnej północnej i wschodniej Polski oraz zachodniej Ukrainy.

Kultura zarubiniecka – kultura archeologiczna środkowego i późnego okresu lateńskiego i okresu wpływów rzymskich. Jej nazwa pochodzi od miejscowości Zarubińcy na Ukrainie, gdzie przebadano stanowisko archeologiczne tej kultury.