WBacówka, szałas lub koleba – zazwyczaj drewniany budynek pasterski stawiany na halach pasterskich, w którym przez kilka miesięcy w roku, na czas wypasu, przebywa baca wraz z juhasami. Bacówka to nie tylko schronienie przed złą pogodą, ale również miejsce, które służy pasterzom do przerabiania mleka owczego na ser, serwatkę (żętycę) czy też wędzone oscypki.
WBundz, bunc – ser z mleka owczego, produkowany głównie na Podhalu.
WBaca – kierownik zorganizowanej gospodarki szałaśniczo-pasterskiej w polskich Karpatach.
WBania – w gwarze podhalańskiej kopalnia rudy lub kruszcu. Nazwa pochodzi z języka węgierskiego (banyá). Zachowały się jeszcze niektóre z dawnych kopalni, np. Krywańskie Banie.
WBruclik – rodzaj kamizelki z fabrycznego sukna noszonej na Żywiecczyźnie. Występuje w stroju górali żywieckich i w stroju górali Beskidu Śląskiego. Ozdobiony np. czerwonym sznurkiem i metalowymi guzikami albo chwostami np. granatowymi lub czerwonymi, kontrastowo do koloru bruclika. Bruclik wkładano na koszulę. Krój bruclika różni się w zależności od rejonu. Noszono go głównie do kościoła, na wesela, zabawy, chrzciny itp. U górali śląskich zwyczajowo pan młody zdejmował swój czerwony kawalerski bruclik i zakładał czarny, jaki nosili starsi gospodarze.
WChłopek – w gwarze podhalańskiej rodzaj niewielkiej turniczki, z oddala podobnej wyglądem do człowieka. Popularnie przez turystów nazywana chłopkiem jest np. skała na wschodnim siodle Zmarzłej Przełęczy w Orlej Perci. Istnieją też turniczki o takim imieniu własnym, np. Chłopek powyżej Przełęczy pod Chłopkiem oraz wzniesienie Chłopek w Sudetach.
WChyża – drewniana zagroda jednobudynkowa, półtora- lub dwutraktowa. Pod jednym dachem mieściły się w niej pomieszczenia mieszkalne, gospodarcze i inwentarskie. Strych pełnił funkcję stodoły.
WCiasnocha – odświętna koszula spodnia noszona przez kobiety, jeden z najdawniejszych typów kobiecej koszuli w stroju polskim. Obecna w stroju górali śląskich i górali żywieckich. Nazwa nawiązuje do kroju ubrania - ciasno przylegającej do ciała tkaniny.
WCiupaga – laska góralska w formie siekierki o lekkim żeleźcu i wydłużonym stylisku. Ma mocno okute żeleźce, czasem z „wąsami”, pozwalające na podniesienie się na przykład w czasie wspinaczki albo zadanie ciosu.
WDziennik podróży do Tatrów – dziennik podróży napisany przez Seweryna Goszczyńskiego podczas jego podróży po Podhalu, Spiszu i Tatrach w 1832. Obejmuje okres od 4 kwietnia do 1 listopada 1832. Drukowany był we fragmentach na różnych łamach poczynając od 1834, a w całości wydany po raz pierwszy w roku 1853 w Petersburgu.
WFarbanica – spódnica wykonana z farbowanego indygiem samodziałowego płótna z nadrukowanym u dołu pasmowo białym lub niebieskim wzorem roślinno-geometrycznym, imitującym koronkę lub bogaty haft. Biały rzucik na granatowym tle płótna wykonywano metodą batikową – najpierw przy użyciu pokrytych masą izolacyjną klocków drukarskich odciskano na płótnie wzór, a następnie zanurzano w kąpieli z dodatkiem indyga. W czasie farbowania miejsca pokryte wzorem nie przyjmowały barwnika. Zdobione w ten sposób w zakładach farbiarskich płótno było tańsze od jedwabnych tkanin i pojawiających się fabrycznych materiałów. Farbanice na Podhalu noszono powszechnie w ostatniej ćwierci XIX wieku.
WFlisak pieniński – osoba zawodowo zajmująca się przewozem turystów na rzece Dunajec, a dokładnie na szlaku wodnym w Pieninach; będąca jednocześnie przewodnikiem. Wszyscy polscy flisacy są obecnie zrzeszeni w Polskim Stowarzyszeniu Flisaków Pienińskich na Rzece Dunajec w Sromowcach Niżnych. Flisacy rekrutują się z górali pienińskich zamieszkujących jedną z pięciu pienińskich miejscowości: Czorsztyn, Krościenko nad Dunajcem, Sromowce Niżne, Sromowce Wyżne i Szczawnicę.
WGorolski Święto lub Gorol – święto góralskie organizowane corocznie w pierwszy weekend sierpnia przez mniejszość polską w Czechach na Zaolziu, mające charakter festiwalu kulturalno-folklorystycznego. Odbywa się w Jabłonkowie i trwa od piątku do niedzieli. Obecnie obchody święta góralskiego mają miejsce w Lasku Miejskim w Jabłonkowie.
WGórale to:w znaczeniu ogólnym – mieszkańcy terenów podgórskich i obszarów górskich, w ujęciu szczegółowym – grupa etniczna zamieszkająca Karpaty Zachodnie.
WGórale Kliszczaccy, Kliszczacy, Kliszczaki – grupa etnograficzna ludności polskiej zamieszkująca teren podnóża Babiej Góry.
WGórale Łąccy – ludność zamieszkują teren, na którym stykają się trzy rozległe pasma górskie: Beskidu Wyspowego, Beskidu Sądeckiego i Gorców. Zbiegają się tu również granice powiatów: limanowskiego, nowosądeckiego i nowotarskiego. Do regionu tego zaliczani ze względu na ubiór, tradycje i gwarę. Zamieszkują oni również dolinę Kamienicy Gorczańskiej i mogą być również nazywani Góralami Kamienickimi. Według niektórych źródeł Górale Biali i Łąccy są osobnymi podgrupami: Górale Biali zamieszkują zachodnie części terenu Górali Łąccko-Kamienickich, zaś Łąccy wschodnią część.
WGórale pienińscy – góralska grupa etnograficzna ludności polskiej zamieszkują głównie Pieniny Właściwe. Chociaż wiele elementów ich kultury znamionują wyraźne wpływy sąsiedniego Spiszu oraz Podhala, wykształcili przez wieki wiele cech wyróżniających ich jako osobną grupę etnograficzną.
WGórale śląscy – grupa etnograficzna ludności polskiej, zamieszkująca pierwotnie tereny Beskidu Śląskiego i Beskidu Śląsko-Morawskiego w granicach dawnego Księstwa Cieszyńskiego.
WGunia – męskie odzienie wierzchnie górali karpackich, w tym m.in. górali śląskich, czadeckich, żywieckich, babiogórskich i orawskich. Na wschód od doliny Dunajca analogiczny element męskiego ubioru nosi nazwę czuha lub cuha. U Podhalan gunia nazywana jest czasem „burą cuhą”.
WGwara góralska – nieprecyzyjny, potoczny termin określający gwary mieszkańców Polskich Karpat, zwykle jednak utożsamiany z gwarą podhalańską.
WGwara orawska – gwara pasa górskiego dialektu małopolskiego języka polskiego. Słowaccy językoznawcy uważają ją za gwarę przejściową słowacko-polską, małopolskiego pochodzenia. Posługują nią się rdzenni mieszkańcy Górnej Orawy, znajdującej się w Polsce i na Słowacji. Występuje również w wyspach językowych w głębi Słowacji.
WGwara piwniczańska, gwara Górali Nadpopradzkich, gwara Czarnych Górali – gwara pasa Pogórza dialektu małopolskiego języka polskiego. Posługują się nią rdzenni mieszkańcy okolic Piwnicznej-Zdroju – Górale Nadpopradzcy.
WJuhas – młodszy pomocnik bacy podczas wypasu owiec. Termin ten występuje na terenie Tatr i Beskidów.
WKierdel reg. – stado owiec w górach, najczęściej należących do różnych gospodarzy, pozostających pod opieką bacy.
WKierpce – lekkie chodaki szyte ręcznie, przeważnie z jednego kawałka skóry, tradycyjne obuwie skórzane noszone jeszcze współcześnie m.in. przez górali i mieszkańców łuku karpackiego.
WKłobuk – nakrycie głowy. W języku staropolskim kłobuk oznaczał kapelusz, obecnie słowo to odnosi się do dwóch różnych nakryć głowy: miękki filcowy kapelusz noszony przez górali oraz nakrycie głowy duchownych prawosławnych i greckokatolickich.
WKoleba, koliba, kolyba – słowo pochodzenia wołoskiego, w nazewnictwie podhalańskim słowo to ma 2 znaczenia:koleba skalna – naturalne na ogół zagłębienie czy wnęka pod dużą skałą lub skałami, gdzie można się schronić przed deszczem lub przenocować. Często takie naturalne koleby zostały ulepszone przez dobudowanie murków z kamieni, zatkanie szczelin kamieniami, wyrównanie podłoża do spania. Taternicy i turyści używają słowa koleba tylko w tym rozumieniu. Niektóre koleby mają swoją indywidualną nazwę, np. Świnicka Koleba i opisane są w szczegółowych przewodnikach taternickich. Wiele koleb zostało zniszczonych przez pracowników parku narodowego, by uniemożliwić taternikom wykorzystywanie ich do noclegu.
WKopytka (skarpety) – wełniane skarpety sięgające do połowy łydki, noszone przez kobiety i mężczyzn w tradycyjnym stroju górali żywieckich. W stroju męskim kopytka występują razem z kopytami i kierpcami.
WOscypek, oszczypek – twardy, wędzony ser, przygotowywany z mleka owczego, charakterystyczny dla polskich gór, szczególnie Podhala. Spopularyzowany w Polsce oraz w innych krajach Europy.
WPerć – ścieżka w górach dla owiec i pasterzy, jak również jest to ścieżka wydeptana przez kozice. Percie są wykorzystywane przez turystów.
WPiarg – rodzaj rumowiska skalnego. Jest to nagromadzenie ostrokrawędzistych okruchów skalnych, które odpadły od stromego zbocza górskiego, głównie w wyniku procesów wietrzenia fizycznego. Najczęściej piargi występują u podnóża stoku, ale spotyka się je także w mniej stromych odcinkach żlebów nawet w górnych częściach ściany. Piargi często występują w postaci stożka piargowego u wylotów żlebu. Słowo piarg pochodzi z gwary podhalańskiej. W taternictwie używa się określenia ruchomy piarg, oznaczającego taki piarg, który podczas chodzenia po nim obsuwa się pod stopami.
WPodhalanie – góralska grupa etnograficzna ludności polskiej zamieszkująca obszar najbliższych okolic Tatr, sięgający terenów na północ od Nowego Targu. Region etnograficzny zamieszkiwany przez tę grupę zwany jest Podhalem. Ludność posługuje się gwarą podhalańską.
WPolskie Stowarzyszenie Flisaków Pienińskich na rzece Dunajec w Sromowcach Niżnych (PSFP) – stowarzyszenie powołane do życia w roku 1934, zrzeszające pienińskich flisaków. Stowarzyszenie organizuje spływy przełomem Dunajca po polskiej stronie granicy. Na dzień 14 kwietnia 2014 roku stowarzyszenie miało 942 członków zrzeszonych w 5 kołach.
WRedyk – uroczyste wyjście pasterzy ze stadami owiec na wypas na górskich halach a także ich powrót z wypasu.
WRówień – obszar równinny o niewielkiej powierzchni w górach. Znajduje się w dolinie rzecznej, na wierzchowinie lub stoku o niewielkim nachyleniu. Rówień powstaje w wyniku:procesów akumulacji rzecznej (terasy) złożonej historii rozwoju rzeźby obszaru lub zróżnicowanej odporności skał.
WRóża bez kolców – powieść autorstwa Zofii Urbanowskiej z 1903.
WSzałas – słowo pochodzenia wołoskiego, oznaczające:Trwały budynek z drewna lub kamienia, czasami bez okien. Przeznaczony na sezonowe miejsce zamieszkania – np. pasterzy w górach. Tymczasowe schronienie wykonane z gałęzi zwykle w kształcie stożka lub dwuspadowego daszka.
WSpinka góralska – rodzaj zapinki i ręcznie wykonywanej ozdoby używanej jako zapięcia męskich koszul, jeden z najstarszych elementów dekoracyjnych góralskiego ubioru o kilkusetletniej tradycji. Spinka łączy się z innymi charakterystycznymi właściwościami stroju góralskiego występującego na terenie Spisza, Liptowa, Orawy i Podhala.
WSpiszacy – góralska grupa etnograficzna ludności polskiej zamieszkująca wioski wokół Pienin Spiskich i Magury Spiskiej, jednak wykazująca duże poczucie odrębnej od góralskiej tożsamości. Wielowiekowe panowanie węgierskie i dość silne wpływy słowackie oraz wołoskie, a także niemieckie ze środkowego Spisza, odcisnęło piętno na kulturze materialnej i duchowej tego regionu.
WSros, l. mn. srose – szeroki ozdobny pas góralski z kieszeniami, spotykany jako część wyposażenia ubioru, element wyróżniający się w strojach męskich u niektórych grup etnicznych Karpat i Pogórza.
WStrój górali podhalańskich – strój górali zamieszkujących obszar Podhala w polskiej części Tatr. Spopularyzowany przez kulturę popularną.
WSzatra – gwarowe określenie budynku mieszkalnego pasterzy, a także taboru cygańskiego.
WTołhaj lub beskidnik, beskidnicy – zbójnicy karpaccy łupiący głównie karawany kupieckie przemierzające szlaki handlowe od Baligrodu przez Przełęcz Użocką oraz Przełęcz Łupkowską w okresie od XVI do poł. XVIII wieku. Celem ich napadów były również wsie, dwory, cerkwie i kościoły.
WTybetka – nazwa elementu odzieży wykonanego z cienkiej tkaniny z wełny czesankowej owiec lub kóz tybetańskich, drukowanej w motywy kwiatowo-roślinne, głównie zróżnicowane układy stylizowanych kwiatów.
WUpłaz, upłaz skalny – forma ukształtowania powierzchni ziemi: poziome lub lekko nachylone spłaszczenie w obrębie ściany skalnej lub stoku, oddzielające od siebie części stoku o znacznie większym nachyleniu, często porośnięte roślinnością zielną. W podhalańskiej gwarze nazywano upłazem stosunkowo płaskie i trawiaste zbocze o różnej wielkości i różnym stopniu nachylenia. W Tatrach przykładem upłazów są np. Długi Upłaz, Skupniów Upłaz.
WZagórzanie (górale zagórzańscy) – góralska grupa etnograficzna ludności polskiej zamieszkująca część Beskidu Wyspowego i północną stronę Gorców. Stolicą regionu zagórzańskiego jest miasto Mszana Dolna. Zagórzanie posiadają własny folklor, bogatą tradycję, strój oraz gwarę.
WZjazd Górski w Sanoku – ogólnopolski zjazd przedstawicieli ludów góralskich, zamieszkujących obszary karpackie II Rzeczypospolitej, zorganizowany w Sanoku w dniach 14–17 sierpnia 1936.
WZjazd Karpacki – wydarzenie dla propagowania idei badań naukowych z turystyki zapoczątkowane w roku 1933 w Zakopanem, do roku 1939 organizatorem przedsięwzięcia było Ministerstwo Komunikacji Rzeczypospolitej Polskiej. Do tradycji ruchu regionalnego i spotkań karpackich nawiązuje zainicjowana pod patronatem Prezydenta Polski Bronisława Komorowskiego w 2015 roku idea powołania Pierwszego Zjazdu Karpackiego.