40 1945 w Polsce

Bitwa o Łódź – zdobycie miasta Łódź przez oddziały 1 Frontu Białoruskiego 19 stycznia 1945 roku podczas operacji wiślańsko-odrzańskiej w toku II wojny światowej.

Bitwa o Poznań – walki o Poznań, które toczyły się w styczniu i lutym 1945 pomiędzy nacierającą podczas operacji wiślano-odrzańskiej Armią Czerwoną wspomaganą oddziałami polskimi a Niemcami.

Biuro Odbudowy Stolicy (BOS) – instytucja powołana w 1945 dekretem Krajowej Rady Narodowej w celu odbudowy Warszawy zniszczonej w czasie II wojny światowej.

Zbrodnia w Borownicy – zbiorowe zabójstwo ponad 60 Polaków połączone z podpalaniem budynków i grabieżą mienia, dokonane 20 kwietnia 1945 roku we wsi Borownica położonej w byłym powiecie dobromilskim województwa lwowskiego, przez oddziały tzw. Samoobronych Kuszczowych Widdiłów (SKW).

Dekret Bieruta – zwyczajowa nazwa dekretu o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze m. st. Warszawy wydanego w dniu 26 października 1945 roku przez Krajową Radę Narodową (KRN), której prezydentem był Bolesław Bierut.

Eksplozja wagonów kolejowych na Podgórzu – katastrofa kolejowa, która miała miejsce 24 stycznia 1945 roku na toruńskim Podgórzu, spowodowana wybuchem dwóch wagonów kolejowych, wypełnionych trotylem. W wyniku wybuchu zginęło co najmniej 31 osób. Wybuch zniszczył 240 budynków.

Katastrofa kolejowa w Poznaniu na Jeżycach – katastrofa kolejowa, która miała miejsce 16 sierpnia 1945 na linii kolejowej nr 351 pomiędzy obecnym posterunkiem odgałęźnym POD, a stacją Poznań Główny, w pobliżu wiaduktu nad ul. Roosevelta/Libelta.

Rozbicie więzienia w Kielcach – akcja mająca na celu uwolnienie bojowników AK, NSZ i innych organizacji polskiego podziemia niepodległościowego zwalczanych przez sowieckie i polskie struktury terroru komunistycznego w Polsce, przeprowadzona przez oddział około 200 żołnierzy Ruchu Oporu Armii Krajowej, pod dowództwem Antoniego Hedy ps. „Szary”. Odbyła się w nocy z 4 na 5 sierpnia 1945 r. W jej wyniku, przy minimalnych stratach, opanowano miasto, rozbito więzienie i uwolniono ok. 350 więźniów przetrzymywanych przez WUBP w Kielcach.

Bitwa pod Kotkami – bitwa stoczona na przełomie maja i czerwca 1945 r. w lesie pod Kotkami między oddziałem Narodowych Sił Zbrojnych zmierzającym w rejon koncentracji w celu rozbicia więzienia UB w Pińczowie, a grupami operacyjnymi Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego z Buska Zdroju i Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego z Kielc wspieranymi przez oddział Armii Czerwonej.

Bitwa pod Kuryłówką – bitwa stoczona 7 maja 1945 r. przez oddziały partyzanckie NOW z siłami NKWD we wsi Kuryłówka. Oddziały NOW odparły ataki Sowietów, po czym wycofały się ze wsi.

Obława augustowska – operacja przeprowadzona w lipcu 1945 roku przez oddziały Armii Czerwonej, wojska NKWD oraz wydzielone oddziały LWP i UB.

Obóz NKWD w Rembertowie – specjalny obóz NKWD Nr 10, założony w grudniu 1944, po wkroczeniu Armii Czerwonej do Rembertowa, na terenie rembertowskiej fabryki Zakładów Amunicyjnych „Pocisk” i pełniący rolę punktu zbornego przed deportacją w głąb ZSRR.

Potyczka w Czechowicach-Dziedzicach – potyczka pomiędzy żołnierzami Armii Czerwonej i polskiej Służby Ochrony Kolei stoczona 30 października 1945 na obszarze Czechowic-Dziedzic.

Proces szesnastu – pokazowy proces polityczny przywódców Polskiego Państwa Podziemnego, przeprowadzony w dniach 18–21 czerwca 1945 roku w Moskwie przed Kolegium Wojskowym Sądu Najwyższego ZSRR.

Raporty Pileckiego – nazwa raportów z obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau autorstwa Witolda Pileckiego, który na polecenie Armii Krajowej stworzył w obozie ruch oporu pod nazwą Związek Organizacji Wojskowej (ZOW). Napisane po ucieczce Pileckiego z obozu, były jednocześnie podsumowaniem działalności polskiego ruchu oporu w Auschwitz. Obok raportów Karskiego są pierwszym źródłem na temat Holokaustu na świecie oraz cennym świadectwem dokumentalnym.

Reformy walutowe na ziemiach polskich w latach 1944–1945 – w drugiej połowie 1944 r. na ziemiach polskich w obiegu znajdowały się głównie marki niemieckie, okupacyjne złote krakowskie i radzieckie ruble. Możliwie szybkie wprowadzenie nowej waluty stanowiło przesłankę porządkowania rynku i stworzenia źródeł dochodów administracji państwowej. 24 sierpnia 1944 r. wydano Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego o emitowaniu biletów skarbowych. Kurs wymienny tych trzech walut określono w stosunku jeden do jednego.

Rząd Tomasza Arciszewskiego – gabinet pod kierownictwem premiera Tomasza Arciszewskiego, sformowany 29 listopada 1944 roku. Istniał do 2 lipca 1947 roku.

Rząd Tymczasowy Rzeczypospolitej Polskiej – rząd marionetkowy powołany formalnie przez KRN, faktycznie decyzją polityczną Józefa Stalina 31 grudnia 1944 w miejsce PKWN. Przemiana miała znaczny ciężar gatunkowy. Polscy komuniści działający pod patronatem ZSRR oficjalnie powołali swój rząd – konkurencyjny wobec Rządu RP na uchodźstwie powszechnie uznawanego na forum międzynarodowym – przejmując w ten sposób władzę nad zajętymi przez Armię Czerwoną ziemiami polskimi leżącymi na zachód od linii Curzona. Był to ze strony Stalina element tzw. „polityki faktów dokonanych” – polityczne przygotowanie przed zimową ofensywą Armii Czerwonej mającą na celu zajęcie wszystkich ziem polskich w granicach sprzed wojny. Jednocześnie był to dowód znaczącego usztywnienia stanowiska ZSRR wobec mocarstw anglosaskich koalicji antyhitlerowskiej co do roli Rządu RP na uchodźstwie w tworzeniu powojennych władz Polski.

Statut Organiczny Województwa Śląskiego właściwie „Ustawa Konstytucyjna z 15 lipca 1920 r. zawierająca statut organiczny Województwa Śląskiego” – akt prawny uchwalony przez Sejm Ustawodawczy nadający województwu śląskiemu szeroką autonomię.

Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej (TRJN) – rząd Rzeczypospolitej Polskiej powołany w Warszawie przez prezydenta Krajowej Rady Narodowej Bolesława Bieruta 28 czerwca 1945 na podstawie porozumienia zawartego na konferencji w Moskwie odbytej w dniach 17–21 czerwca pomiędzy członkami KRN i Rządu Tymczasowego RP a częścią polityków ludowych skupionych wokół byłego premiera na uchodźstwie Stanisława Mikołajczyka i działacza SL „Roch” Władysława Kiernika, a także częścią polityków PPS, jak również przedstawicieli środowisk intelektualnych z kraju. Rząd zgodnie z ustaleniami jałtańskimi powstał na bazie Rządu Tymczasowego RP, prezesem Rady Ministrów (premierem) rządu pozostał Edward Osóbka-Morawski. Zgodnie z ustaleniami konferencji w Moskwie po powstaniu TRJN na stanowiska wiceprezydentów KRN powołani zostali Wincenty Witos i Stanisław Grabski.

Umowa pomiędzy Rzecząpospolitą Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich na temat przebiegu granicy polsko-radzieckiej zawarta w Moskwie 16 sierpnia 1945.

United Nations Relief and Rehabilitation Administration, UNRRA – organizacja międzynarodowa utworzona 9 listopada 1943 roku w Waszyngtonie w celu udzielenia pomocy obszarom wyzwolonym w Europie i Azji po zakończeniu II wojny światowej. Inicjatorami jej powstania były Stany Zjednoczone, Wielka Brytania, ZSRR i Republika Chińska. Największymi odbiorcami były Chiny i Polska.

Warszawa oskarża – tytuł pierwszej wystawy, zorganizowanej przez Biuro Odbudowy Stolicy w wyzwolonej Warszawie, otwartej w Muzeum Narodowym 3 maja i trwającej do czerwca 1945. Wystawa przedstawiała zniszczenia kultury polskiej w polskiej stolicy podczas obrony Warszawy, okupacji niemieckiej oraz powstania warszawskiego.

Zbrodnia w Wiązownicy – atak na wieś Wiązownica, położoną w byłym powiecie jarosławskim województwa lwowskiego, połączony z zamordowaniem około 100 Polaków, dokonany 17 kwietnia 1945 roku przez kureń Ukraińskiej Powstańczej Armii Iwana Szpontaka ps. „Zaliźniak”.

Wielkopolska Samodzielna Grupa Ochotnicza "Warta" – polska antykomunistyczna organizacja konspiracyjna działająca na obszarze Wielkopolski w okresie od wiosny do jesieni 1945 r. Została założona 10 maja 1945 przez byłych członków Okręgu Poznań Armii Krajowej. Była jedną z 23 organizacji działających na terenie Ziemi Kaliskiej. Rozwiązana przez mjr Andrzeja Hańczę-Rzewuskiego po ogłoszeniu przez TRJN amnestii 2 sierpnia 1945 r.

Operacja wschodniopruska – operacja wojskowa, przeprowadzona w styczniu i lutym 1945 roku na froncie wschodnim II wojny światowej, część tzw. ofensywy styczniowej Armii Czerwonej. Celem operacji wykonywanej siłami 2. i 3. Frontu Białoruskiego było odcięcie wojsk niemieckich w Prusach Wschodnich od głównych sił i ich rozbicie.

Wysiedlenie Polaków z Kresów Wschodnich w latach 1944–1946 – fala przymusowych przesiedleń ludności polskiej ze wschodnich terenów II Rzeczypospolitej w nowe granice Rzeczypospolitej Polskiej przeprowadzona w wyniku zawarcia układów republikańskich (1944) pomiędzy PKWN, a trzema republikami ZSRR.

Wysiedlenie Ukraińców z Polski do ZSRR – akcja masowych przesiedleń, przeprowadzona w oparciu o kryterium etniczne na polsko-ukraińskim pograniczu narodowościowym w latach 1944–1946. Wysiedlenie to nie objęło całej ludności ukraińskiej. Pozostałe na południowo-wschodnich terenach Polski osoby narodowości ukraińskiej zostały objęte akcją „Wisła”.

Wyzwolenie Częstochowy – jedno ze starć Armii Czerwonej ze znajdującym się w odwrocie niemieckim Wehrmachtem, prowadzone w ramach operacji wiślańsko-odrzańskiej w dniach 16–17 stycznia 1945 roku.

Wyzwolenie Krakowa – walki o Kraków stoczone przez radzieckie oddziały 1 Frontu Ukraińskiego z Niemcami 18 stycznia 1945 roku podczas operacji wiślańsko-odrzańskiej.

Zaślubiny Polski z morzem – patriotyczny akt, który wydarzył się 10 i 11 lutego 1920 w Pucku oraz w marcu 1945 w Dziwnówku (15), Mrzeżynie (17) i Kołobrzegu (18).

Zbrodnia w Bachowie - zbrodnia dokonana 11 kwietnia 1945 na ukraińskiej ludności wsi Bachów przez oddziały poakowskie i BCh wraz z okolicznymi polskimi chłopami.

Zbrodnia w Brzusce – zbrodnia dokonana 11 kwietnia 1945 na ukraińskiej ludności wsi Brzuska przez oddziały poakowskie i BCh wraz z okolicznymi polskimi chłopami.

Zbrodnia w Podgajach – zbrodnia wojenna dokonana przez żołnierzy Waffen-SS na jeńcach wojennych – żołnierzach 4. kompanii 3. Pułku Piechoty 1. Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki. W 1979 nakręcono film Elegia opowiadający o zbrodni.

Zbrodnia w Przyszowicach – zbrodnia wojenna popełniona 27 stycznia 1945 przez żołnierzy Armii Czerwonej na cywilnych mieszkańcach miejscowości Przyszowice. Czerwonoarmiści zamordowali co najmniej 69 osób w wieku od 10 do 78 lat, w tym obywateli Włoch i Węgier – więźniów KL Auschwitz, którzy uciekli z marszu śmierci. Ponadto czerwonoarmiści dopuścili się wielokrotnych gwałtów na mieszkankach miejscowości oraz spalili szereg domów.

Zbrodnia w Skopowie – zbrodnia dokonana wiosną 1945 na ukraińskiej ludności wsi Skopów przez oddział Ludowej Straży Bezpieczeństwa pod dowództwem Romana Kisiela Sępa.

Zbrodnie w Pawłokomie – szereg akcji samoobrony polskiej wymierzonych przeciw obywatelom polskim narodowości ukraińskiej w okresie II wojny światowej, na terenie wsi Pawłokoma.

Zbrodnia w Sufczynie - zbrodnia dokonana 11 kwietnia 1945 na ukraińskiej ludności wsi Sufczyna przez oddziały poakowskie i BCh wraz z okolicznymi polskimi chłopami.

Zdobycie Nowego Sącza – walki o Nowy Sącz oddziałów 1 Frontu Ukraińskiego z jednostkami 17 Armii Wehrmachtu prowadzone od 19 do 20 stycznia 1945 roku podczas operacji wiślańsko-odrzańskiej.

Legnica z działań II wojny światowej wyszła właściwie nienaruszona. Miasto nie zostało zamienione w twierdzę, a tutejszą ludność na wieść o zbliżającym się froncie ewakuowano. W lutym 1945 Armia Czerwona wkroczyła do miasta, ale nie spowodowało to większych zniszczeń poza kilkoma kamienicami na przedmieściach. Centrum średniowiecznego miasta aż do końca kwietnia było właściwie nienaruszone.