33 Holocaust w okupowanej Polsce 1939

Zagłada Żydów na ziemiach polskich podczas okupacji niemieckiej była częścią niemieckiego planu eksterminacji Żydów. Ofiarami byli Żydzi polscy, a także inni, ginący w niemieckich obozach śmierci zbudowanych na okupowanych terenach polskich.

Akcja purimowa została przeprowadzona 21 marca 1943 roku w dniu żydowskiego święta Purim. Z obozu pracy przymusowej dla Żydów w Tomaszowie Mazowieckim naziści zabrali do samochodu 21 osób pochodzenia żydowskiego, wywieźli na cmentarz żydowski i tam wszystkich zastrzelili.

Aktion Erntefest – kryptonim akcji wymordowania Żydów przeprowadzonej w dniach 3–4 listopada 1943 roku na terenie dystryktu lubelskiego w Generalnym Gubernatorstwie. Rozkaz natychmiastowej likwidacji Żydów wydał Reichsführer-SS Heinrich Himmler bezpośrednio po zbrojnym buncie więźniów w obozie zagłady w Sobiborze. Odpowiedzialny za przeprowadzenie akcji Erntefest był Jakob Sporrenberg.

Bronna Góra – wieś na Białorusi, w obwodzie brzeskim, w rejonie bereskim, w sielsowiecie Sokołów.

Egzekucje w fordońskiej „Dolinie Śmierci” – seria zbiorowych egzekucji przeprowadzonych przez okupantów niemieckich w dolinie położonej w pobliżu miasteczka Fordon. W miejscu tym – nazwanym później „Doliną Śmierci” – bojówkarze paramilitarnego Selbstschutzu oraz funkcjonariusze Einsatzgruppen zamordowali jesienią 1939 od 1200 do 3000 mieszkańców Bydgoszczy i okolicznych miejscowości. Większość ofiar „Doliny Śmierci” stanowili przedstawiciele polskiej i żydowskiej inteligencji oraz duchowieństwa katolickiego. Fordońska „Dolina Śmierci” jest największą zbiorową mogiłą na terenie Bydgoszczy, a zarazem stanowi najbardziej znany symbol martyrologii mieszkańców miasta w czasie II wojny światowej.

Egzekucje w lesie Buczyna w Zbylitowskiej Górze – masowe egzekucje obywateli polskich przeprowadzane przez okupantów niemieckich w lesie Buczyna nieopodal wsi Zbylitowska Góra pod Tarnowem.

Einsatz Reinhardt, Aktion Reinhardt – kryptonim akcji zagłady Żydów z Generalnego Gubernatorstwa i Okręgu Białostockiego przeprowadzonej w latach 1942–1943 na terytorium okupowanej Polski w ramach tzw. ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej.

Obóz pracy na Flugplatzu w Lublinie – niemiecki nazistowski obóz pracy funkcjonujący od jesieni 1941 roku do listopada 1943 roku na terenie przedwojennych zakładów Lubelskiej Wytwórni Samolotów w Lublinie. Przez Niemców i niektórych więźniów nazywany „obozem na starym lotnisku”.

Hotel Polski – hotel otwarty w 1808 r. w pałacu Witosławskiego przy ulicy Długiej 29 w Warszawie, funkcjonował do wybuchu powstania warszawskiego.

Hujowa Górka – miejsce na terenie byłego niemieckiego obozu koncentracyjnego Płaszów w Krakowie, w którym od września 1943 dokonywano egzekucji więźniów obozu oraz więźniów z Montelupich i aresztów. Wśród ofiar zdecydowanie przeważali Żydzi; incydentalnie rozstrzeliwano tam również Polaków i przedstawicieli innych narodowości. Największe nasilenie egzekucji miało miejsce wiosną 1944.

Intelligenzaktion Litzmannstadt – kryptonim akcji eksterminacyjnej przeprowadzonej przez Niemców w latach 1939–1940 w rejonie Łodzi w ramach tzw. Intelligenzaktion.

Pogrom w Jedwabnem – masowe morderstwo dokonane z niemieckiej inspiracji przez grupę co najmniej 40 Polaków zamieszkujących miasto Jedwabne na kilkuset Żydach zamieszkujących to miasto i jego okolice 10 lipca 1941, w czasie niemieckiej okupacji Polski. W wyniku zbrodni zginęło co najmniej 340 osób, z czego około 300 zostało żywcem spalonych w stodole.

Aktion Krakau – kryptonim akcji zagłady Żydów dokonanej przez Niemców w Krakowie, jako część większej akcji Aktion Reinhardt.

Obóz pracy przy ulicy Lipowej w Lublinie – niemiecki nazistowski obóz pracy funkcjonujący od grudnia 1939 roku do lipca 1944 roku przy ul. Lipowej 7 w Lublinie.

Masakra w Końskich 1939 – zbrodnia wojenna popełniona przez żołnierzy niemieckiego Wehrmachtu w trakcie kampanii wrześniowej 1939 roku.

Masakra w Przemyślu (1939) – masowy mord na żydowskich mieszkańcach Przemyśla, dokonany przez funkcjonariuszy niemieckich Einsatzgruppen podczas kampanii wrześniowej 1939 roku.

Mord w Bzurach – zabójstwo 20 żydowskich kobiet w sierpniu 1941 w Bzurach. Według zeznań składanych w ramach procesów sądowych, tzw. sierpniówek, sprawcami było co najmniej sześciu polskich mężczyzn, z których jeden został skazany.

Mord w Pustelniku – zbrodnia dokonana jesienią 1943 roku na rodzinie Banaszków przez okupanta niemieckiego w miejscowości Pustelnik koło Warszawy.

Zbrodnia w Nowych Święcianach (1941) – mord na żydowskich mieszkańcach Święcian i okolicznych miejscowości dokonany w czasie II wojny światowej przez litewskich kolaborantów podporządkowanych niemieckim władzom okupacyjnym. Podczas masowej egzekucji przeprowadzonej 7–8 października 1941 roku na poligonie wojskowym pod Nowymi Święcianami zamordowano ponad 3,7 tys. mężczyzn, kobiet i dzieci.

Obóz pracy SS w Trawnikach – niemiecki hitlerowski obóz pracy przymusowej funkcjonujący w ramach „Einsatz Reinhardt” w latach 1941–1943, w miejscowości Trawniki na terenie Generalnego Gubernatorstwa w dystrykcie lubelskim.

Oneg Szabat – kryptonim podziemnej organizacji społecznej, założonej przez historyka Emanuela Ringelbluma w getcie warszawskim.

Płowa Bestia – powieść realistyczna z 1948 roku autorstwa Pawła Wiedermana, opisująca powstawanie i likwidację gett żydowskich oraz organizację Rad Starszych Gmin Żydowskich na terenie wschodniego Górnego Śląska (Ost-Oberschlesien), którą pisał w ukryciu na terenie sosnowieckiego getta od 16 grudnia 1943 do 26 lipca 1944 roku.

Pogrom w Złoczowie – pogrom Żydów dokonany w dniach 2-4 lipca 1941 roku przez ukraińskich nacjonalistów oraz żołnierzy niemieckich z udziałem ludności Złoczowa.

Pogromy lwowskie w 1941 – dwa pogromy ludności żydowskiej Lwowa, jakie miały miejsce latem 1941, po ataku Niemiec na ZSRR i rozpoczęciu okupacji miasta przez III Rzeszę.

Pomnik Martyrologii Dzieci, tzw. Pęknięte Serce w Łodzi – odsłonięty 9 maja 1971 roku. Upamiętnia tragiczne losy dzieci polskich w okresie II wojny światowej, a szczególnie dzieci-więźniów pobliskiego obozu dla polskich dzieci i młodzieży przy ul. Przemysłowej w Łodzi. Pomnik znajduje się w parku im. Szarych Szeregów u zbiegu ulic Brackiej i Staszica.

Zbrodnia w Ponarach – zbiorowe egzekucje przeprowadzane przez okupantów niemieckich i ich litewskich kolaborantów, w czasie II wojny światowej, w latach 1941–1944, nieopodal miejscowości Ponary pod Wilnem.

Punkt etapowy – jeden z pięciu rysunków pokazujących życie na terenie getta warszawskiego i losy zamkniętych w nim dzieci. Ich autorem jest bliżej nieznany twórca podpisujący się jako Rozenfeld. Rysunek powstał najprawdopodobniej jesienią i zimą 1941 roku, prawdopodobnie na zamówienie twórców tzw. Archiwum Ringelbluma.

Raporty Karskiego – szereg raportów przygotowane przez Jana Karskiego opisujące sytuację polityczną oraz humanitarną na terenach okupowanej przez Niemców II Rzeczypospolitej. Obok Raportów Pileckiego są pierwszym źródłem na temat holocaustu na świecie.

Wachmannschaften des SS- und Polizeiführers in Distrikt Lublin, nieformalnie Trawnikimänner, Askarysi, Hiwis – kolaboracyjna formacja z okresu II wojny światowej, złożona przede wszystkim z sowieckich jeńców wojennych, którzy przeszli na służbę niemiecką i zostali przeszkoleni w obozie SS w Trawnikach.

Zbrodnia w Józefowie (1942) – masowy mord na żydowskich mieszkańcach Józefowa Biłgorajskiego dokonany przez okupantów niemieckich w dniu 13 lipca 1942. Na Winiarczykowej Górze pod Józefowem funkcjonariusze 101. policyjnego batalionu rezerwy rozstrzelali wówczas od 1300 do 1500 Żydów. Większość ofiar stanowiły kobiety, dzieci i starcy.

Zbrodnia w Markowej (1944) – mord na szesnastu osobach narodowości polskiej i żydowskiej dokonany przez okupantów niemieckich we wsi Markowa pod Łańcutem.

Zbrodnia w Paulinowie – akcja pacyfikacyjna przeprowadzona przez okupantów niemieckich 24 lutego 1943 we wsi Paulinów w powiecie sokołowskim. Jej ofiarą padło 11 Polaków udzielających pomocy Żydom oraz trzech uciekinierów korzystających z ich wsparcia.

Zwangsarbeitslager Zaslaw – niemiecki obóz pracy dla Żydów z ówczesnych powiatów sanockiego oraz leskiego, istniejący w latach 1939–1943 na terenie wsi Zasław nad Osławą. Znajdował się obok linii kolejowej Sanok – Zagórz – Ustrzyki Dolne, na terenie dawnej Fabryki Celulozy.