21 Historia Krakowa

Kraków posiada bogatą, wielowiekową historię. Z jego początkami wiążą się legendy, później było to miasto książęce, królewskie, któremu dobrobyt i prosperowanie zapewniły rzesze kupców i rzemieślników, a artyści i naukowcy przyczynili się do rozwoju kultury i nauki.

Kalendarium historii Krakowa.

Akademia Umiejętności – polska instytucja naukowa utworzona w 1872 w Krakowie. Powstała z Towarzystwa Naukowego Krakowskiego działającego od 1815. W 1893 przekazano na jej własność zbiór Biblioteki Polskiej w Paryżu. Pierwsze posiedzenie odbyło się 18 lutego 1873. Początkowo Akademia składała się z 3 wydziałów – filologicznego, historyczno-filozoficznego oraz matematyczno-przyrodniczego. Od 1915 roku AU przyznawała nagrodę im. Jerzmanowskich, zwaną „polskim Noblem”. W latach 1886-1938 przyznawała była nagroda z fundacji Probusa Barczewskiego za dzieła malarskie oraz pracę z historii Polski.

Zespół architektoniczno-urbanistyczny starego Krakowa zaliczany jest do grona najważniejszych zabytków dziedzictwa kulturowego w Polsce i na świecie. Stare Miasto w Krakowie zaliczane było do najwyższej w skali krajowej „0” klasy zabytków. Historyczne centrum Krakowa znajduje się obecnie na liście światowego dziedzictwa UNESCO.

Carrodunum – nazwa miasta wymieniana w Geografii Ptolemeusza (II,11,29) identyfikowana z dzisiejszym Krakowem. Pochodzenie nazwy jest celtyckie, na co wskazuje cząstka dunum wywodząca się z języków celtyckich i oznaczająca miasto.

Cyrkuł krakowski – jednostka terytorialna Nowej Galicji w latach 1796–1809. Powstała na części obszaru zagarniętego przez Austrię wskutek III rozbioru Polski.

Gazownia miejska w Krakowie – gazownia wybudowana w latach 1856–1857 przez Niemieckie Kontynentalne Towarzystwo Gazowe z Dessau.

Gródek – obszar we wschodniej części Starego Miasta w Krakowie, pomiędzy ulicami Mikołajską, św. Krzyża oraz Plantami, gdzie w średniowieczu miał się znajdować gród obronny; obecnie w jego głównej części wznosi się klasztor dominikanek z kościołem Matki Boskiej Śnieżnej.

Gubernia krakowska – jednostka administracyjna Królestwa Polskiego w latach 1837–1841, utworzona w miejsce województwa krakowskiego.

Herb Wolnego Królewskiego Miasta Podgórze – zaprojektowany w Zjednoczonej Kancelarii Nadwornej w Wiedniu i nadany miastu 3 sierpnia 1808 roku przez cesarza Franciszka I. Był to drugi herb Podgórza.

Izba Przemysłowo-Handlowa w Krakowie – izba gospodarcza, powstała pierwotnie w zaborze austriackim w dniu 14 listopada 1850 roku, jako Izba Handlowa i Przemysłowa w Krakowie. Działała na podstawie przepisów austriackich, zrzeszając przedsiębiorców i rzemieślników. W 1905 został wybudowany nowy gmach Izby przy ulicy Długiej. W latach 1927–1929 została przeorganizowana na podstawie rozporządzenia z dnia 15 lipca 1927 roku o izbach przemysłowo-handlowych. Jej zakres terytorialny obejmował województwo krakowskie oraz zachodnią część województwa lwowskiego.

Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis – utwór z gatunku liber beneficiorum poświęcony uposażeniu biskupstwa krakowskiego spisany przez Jana Długosza w trzech częściach w latach 1440–1480. Stanowi jedno z najwcześniejszych i najważniejszych źródeł piśmiennych do historii Krakowa oraz całej Polski, a szczególnie Małopolski i Śląska.

Plan Kołłątajowski – plan Krakowa z przedmieściami wykonany w latach 1783–1785 na zlecenie ówczesnego rektora Akademii Krakowskiej Hugona Kołłątaja.

Pożar Krakowa w 1850 roku – uznawany jest za jedno z najtragiczniejszych wydarzeń, jakie dotknęło miasto w XIX stuleciu.

Procesja świętego Stanisława - uroczysta procesja ulicami Krakowa odbywająca się co roku w niedzielę przypadającą w oktawie uroczystości św. Stanisława.

Sprawa Barbary Ubryk – wydarzenie, które poruszało opinię publiczną Europy w II połowie XIX wieku. Historia la monaca di Cracovia – mniszki z Krakowa, jak ją nazywano, wzbudzała wiele kontrowersji, stając się pożywką dla różnych mitów i plotek.

Wielkie Księstwo Krakowskie – oficjalna nazwa terytorium byłego Wolnego Miasta Krakowa, po jego włączeniu w 1846 w skład zaboru austriackiego. Kraków wraz z okolicą formalnie nie należał do Królestwa Galicji i Lodomerii, choć realnie wraz z tym królestwem oraz Księstwem oświęcimskim i zatorskim wspólnie tworzył jedną prowincję koronną – Königreich Galizien und Lodomerien mit dem Großherzogtum Krakau und den Herzogtümern Auschwitz und Zator.

Więzienie Montelupich – dawne więzienie w Krakowie przy ul. Montelupich 7, pierwotnie pełniące funkcje koszar wojskowych, mieszczące się w budynku będącym od XVI wieku własnością włoskiej rodziny kupiecko-bankierskiej Montelupich. W 1905 roku władze austriackie umieściły w nim sąd wojskowy, znajdujący się wcześniej na Wawelu, a następnie więzienie. Obecnie (2020) w budynku znajduje się Areszt Śledczy Kraków.

Województwo krakowskie – województwo Królestwa Polskiego istniejące w latach 1816–1837 ze stolicą przejściowo w Miechowie, następnie od 6 grudnia 1816 w Kielcach. Ukazem Mikołaja I z 23 lutego/7 marca 1837 r. zostało przemianowane na gubernię krakowską.

Wystawa starożytności i zabytków sztuki w Krakowie – wystawa obiektów o charakterze archeologicznym, historycznym i artystycznym, która odbyła się w Pałacu Lubomirskich przy ul. św. Jana w Krakowie na przełomie 1858 i 1859 r.