Biblia królowej ZofiiW
Biblia królowej Zofii

Biblia królowej Zofii, także Biblia szaroszpatacka – najstarsze polskie tłumaczenie Starego Testamentu. Przekład został wykonany w dwóch tomach na zlecenie żony Władysława Jagiełły, królowej Zofii Holszańskiej. Rękopis ukończono w latach 1453–1455. Głównym autorem tłumaczenia na język polski był kapelan królowej Andrzej z Jaszowic, a przepisywaniem tekstu zajmowało się kilku kopistów.

Bulla gnieźnieńskaW
Bulla gnieźnieńska

Bulla Ex commisso nobis a Deo, zwana Bullą gnieźnieńską – bulla papieska wydana 7 lipca 1136 w Pizie, znosząca zwierzchność arcybiskupstwa magdeburskiego nad polskim Kościołem. Tekst został napisany w języku łacińskim.

Cantilena inhonestaW
Cantilena inhonesta

Cantilena inhonesta – pieśń żakowska, zapisana przez Mikołaja z Koźla na początku XV wieku, przez wiele lat uważana w polskiej tradycji naukowej za najstarszy polski erotyk, w istocie ułożona i zapisana po czesku przez śląskiego zakonnika, który czeski tekst, zapisywany prawdopodobnie z pamięci „słyszał polskim uchem”.

Cyzjojan płockiW
Cyzjojan płocki

Cyzjojan płocki – najstarszy znany cyzjojan w języku polskim, zachowany w rękopisie z początku XV wieku. Został dopisany do kodeksu zawierającego traktaty teologiczne, prawnicze i medyczne na karcie 332 verso i 333 recto. Do II wojny światowej kodeks przechowywany był w Bibliotece Seminarium Duchownego w Płocku. W czasie wojny zaginął, jednak zachowały się fotokopie tekstu sporządzone na prośbę Stefana Vrtela-Wierczyńskiego.

Kazania świętokrzyskieW
Kazania świętokrzyskie

Kazania świętokrzyskie – polskie średniowieczne kazania, pochodzące prawdopodobnie z końca XIII lub z XIV wieku, uznawane za najstarszy dokument prozatorski stworzony w języku polskim. Zostały one odnalezione przez Aleksandra Brücknera w 1890 roku w oprawie kodeksu, zawierającego Dzieje Apostolskie i Apokalipsę. Ich nazwa została utworzona przez badacza od prawdopodobnego miejsca ich pochodzenia. Zabytek składa się z jednego całego kazania i fragmentów pięciu innych kazań.

Kodeks Baltazara BehemaW
Kodeks Baltazara Behema

Kodeks Baltazara Behema – kartulariusz pochodzący z początku XVI wieku, zawierający przywileje i statuty miasta Krakowa oraz roty przysiąg i ustawy cechów krakowskich.

Kodeks DzikowskiW
Kodeks Dzikowski

Kodeks Dzikowski – polski kodeks rękopiśmienny z początku XVI wieku, zawierający tłumaczenia na język polski kilku wcześniejszych statutów łacińskich.

Kodeks ŚwiętosławowyW
Kodeks Świętosławowy

Kodeks Świętosławowy – najstarszy przekład na język polski statutów prawnych, pochodzący z połowy XV wieku.

Lament świętokrzyskiW
Lament świętokrzyski

Lament świętokrzyski − średniowieczny plankt, uważany za jedno z największych arcydzieł lirycznych epoki.

Liber beneficiorum dioecesis CracoviensisW
Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis

Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis – utwór z gatunku liber beneficiorum poświęcony uposażeniu biskupstwa krakowskiego spisany przez Jana Długosza w trzech częściach w latach 1440–1480. Stanowi jedno z najwcześniejszych i najważniejszych źródeł piśmiennych do historii Krakowa oraz całej Polski, a szczególnie Małopolski i Śląska.

O zachowaniu się przy stoleW
O zachowaniu się przy stole

O zachowaniu się przy stole – wiersz będący przykładem średniowiecznej poezji polskiej przypisywany Przecławowi Słocie.

Pieśni ŁysogórskieW
Pieśni Łysogórskie

Pieśni łysogórskie – zaginiony zbiór polskich średniowiecznych pieśni maryjnych, pochodzących z okresu XIII–XIV wieku, uznawanych za jeden z najstarszych dokumentów stworzonych w języku polskim.

Pieśń o zabiciu Andrzeja TęczyńskiegoW
Pieśń o zabiciu Andrzeja Tęczyńskiego

Pieśń o zabiciu Andrzeja Tęczyńskiego – anonimowy średniowieczny okolicznościowy utwór wierszowany upamiętniający zabójstwo starosty rabsztyńskiego Andrzeja Tęczyńskiego, dokonane przez mieszczan krakowskich 16 lipca 1461 roku.

Polskie średniowieczne roty sądoweW
Polskie średniowieczne roty sądowe

Polskie średniowieczne roty sądowe – teksty przysiąg (rot) sądowych w języku polskim, zapisane w księgach z XIV i XV wieku.

Psałterz floriańskiW
Psałterz floriański

Psałterz floriański – trójlingwiczny psałterz pochodzący z końca XIV wieku. Bywa także zwany Psałterzem Jadwigi; jego nazwa pochodzi od miejscowości w Austrii – Sankt Florian, gdzie w 1931 roku w imieniu polskiego rządu zakupił go Ludwik Bernacki, dyrektor lwowskiego Ossolineum. W obliczu II wojny światowej wywieziony do Kanady, powrócił do Warszawy po 28 latach. Obecnie znajduje się w Bibliotece Narodowej w Warszawie.

Rozmowa Mistrza Polikarpa ze ŚmierciąW
Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią

Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią – średniowieczny wierszowany dialog moralistyczno-dydaktyczny, powstały najprawdopodobniej na początku XV wieku. Znany współcześnie z dwóch przekazów. Pierwszy, rękopiśmienny zapisany został w należącym do Mikołaja z Mirzyńca kodeksie powstałym w latach 1463-1465. Rękopis ten zaginął podczas II wojny światowej. Przekaz płocki zawierał większą część utworu, pozbawiony był jednak zakończenia. W 1925 roku Jan Łoś zrekonstruował je na podstawie staroruskiego przekładu z XVI wieku. Drugi przekaz to kompletna wersja drukowana dzieła, wydana nakładem Macieja Szarffenberga w Krakowie w 1542 roku, odkryta przez prof. Wiesława Wydrę w 2017 roku. Dialog ten to najdłuższy znany średniowieczny wiersz polski.

Rozmyślanie przemyskieW
Rozmyślanie przemyskie

Rozmyślanie przemyskie – polski średniowieczny utwór apokryficzny, datowany na połowę XV wieku, opisujący życie Jezusa, Marii i Józefa. Do dziś zachował się jedynie pochodzący z ok. 1500 roku anonimowy odpis oryginalnych Rozmyślań przemyskich. Liczy on 426 kart, brakuje w nim początku, zakończenia i kilku kart środkowych utworu. Trudno określić dokładnie, ile spośród rozdziałów zaginęło. Nazwa tekstu pochodzi od greckokatolickiej kapituły w Przemyślu, gdzie przechowywana była kopia rękopisu pochodząca z początków XVI w.

Satyra na leniwych chłopówW
Satyra na leniwych chłopów

Satyra na leniwych chłopów – anonimowy polski utwór wierszowany, powstały około 1483 roku, należący do kręgu tzw. satyry stanowej.

Statuta synodalia episcoporum WratislaviensiumW
Statuta synodalia episcoporum Wratislaviensium

Statuta synodalia episcoporum Wratislaviensium – uchwała dla diecezji wrocławskiej ze zjazdu biskupów oraz kleru z synodu wrocławskiego jaki się odbył w roku 1446, która została opublikowana w roku 1475 we Wrocławiu przez drukarnię Świętokrzyską. Zawiera pierwsze w historii teksty, jakie zostały wydrukowane w języku polskim.

Testament Piotra WydżgiW
Testament Piotra Wydżgi

Testament Piotra Wydżgi – zabytek języka staropolskiego z XV wieku, mający postać testamentu i zawierający opis dotarcia do skarbów ukrytych w okolicach Rytra.