59 Historia Anglii

Historia Królestwa Anglii obejmuje okres od inwazji Normanów w roku 1066 i podboju południowo-wschodniej części wyspy Wielka Brytania, aż do utworzenia, na podstawie aktu unii z roku 1707, Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii. W tym okresie władza w królestwie wielokrotnie przechodziła z rąk do rąk, ale głównymi dynastiami rządzącymi były dynastie Plantagenetów, Tudorów i Stuartów.

All Souls College, Kolegium Wszystkich Zmarłych – kolegium Uniwersytetu Oksfordzkiego założone 20 maja 1438 roku przez króla Anglii Henryka VI i Henryka Chichelego w intencji zbawienia dusz Anglików poległych w wojnie stuletniej.

Augustyn z Canterbury, cs. Swiatitiel Awgustin, jepiskop Kantenberskij – pierwszy arcybiskup Canterbury, nazywany apostołem Anglii, święty Kościoła katolickiego, anglikańskiego i prawosławnego.

Baedeker Blitz był serią nalotów odwetowych Luftwaffe na miasta angielskie w odpowiedzi na zbombardowanie w nocy z 28 na 29 marca 1942 roku hanzeatyckiego miasta Lubeka w czasie II wojny światowej.

Biały Koń z Uffington – stylizowana figura o długości 110 m, uznawana za geoglif położona w okolicach miejscowości Uffington, na zboczu góry White Horse Hill. Powstała przez usunięcie roślinności z białego wapiennego podłoża. Szacuje się, że figurę stworzyli Celtowie na przełomie epoki brązu i epoki żelaza.

Biały statek – normandzki statek, który zatonął na kanale La Manche w dniu 25 listopada 1120 u wybrzeży Barfleur. Katastrofa ta stała się sławna z powodu śmierci w niej jedynego męskiego potomka króla Anglii Henryka I – Wilhelma Adelina.

Tomasz Boleyn – angielski arystokrata, wicehrabia Rochford w latach 1525-1529 oraz hrabia Ormonde i Wiltshire od 1529 r.

Bulford Kiwi – duży wizerunek ptaka kiwi wykuty w kredzie na wzgórzu Beacon Hill powyżej wsi Bulford na równinie Salisbury Plain w hrabstwie Wiltshire (Anglia). Wizerunek ptaka został wykonany w 1919 roku przez nowozelandzkich żołnierzy z New Zealand Expeditionary Force. W 2017 roku obiekt został zaliczony do brytyjskiej kategorii dziedzictwa – scheduled monument.

Bunt earlów – wystąpienie w 1075 trzech earlów przeciwko panowaniu Wilhelma Zdobywcy w Anglii. Był to ostatni poważny bunt przeciwko normańskiemu władcy.

Catuvellauni (Katuwelaunowie) – celtyckie plemię belgijskie w południowo-wschodniej Brytanii. Przypuszczalnie główny ośrodek plemienia znajdował się w Wheathampstead – dzisiejszej wsi położonej na północ od St Albans. Jednakże po nieudanej próbie przeciwstawienia się Cassivellaunosa Rzymianom, gród ten upadł i po jego wyludnieniu jego funkcje przejął Verlamion – późniejsze oppidum rzymskie Verulamium, a dzisiejsze St Albans.

Chwalebna rewolucja lub sławetna rewolucja − przeprowadzona przez parlament angielski zmiana panującego, miała miejsce w listopadzie i grudniu 1688, zwana też czasem bezkrwawą rewolucją.

Oblężenie Clonmel – oblężenie trwające od kwietnia do maja 1650 r. podczas kampanii Olivera Cromwella w Irlandii (1649–1653)

Cornish Stannary Parliament i Stannary Courts – instytucje legislacyjne i sądownicze w Kornwalii i hrabstwie Devon, odrębne dla każdego hrabstwa i działające na nieco innych zasadach. Instytucje te stały na straży interesów kopalni cyny i przemysłu wydobywczego na tych ziemiach. Prawo do zwoływania parlamentu cynowego miał książę Kornwalii. Nazwa wywodzi się od łacińskiego słowa stannum, oznaczającego cynę i stannaria – kopalnia cyny.

Cunobelinus – historyczny król Brytanii z czasów przed zajęciem tych ziem przez Rzymian; jest znany dzięki wzmiankom kronikarzy takich jak Swetoniusz i Kasjusz Dion, a także monetom z jego wizerunkiem.

De numero hidarum in Anglia − dokument zawierający listę trzydziestu pięciu anglosaskich plemion zamieszkałych w Brytanii. Lista plemion powstała między VII a IX stuleciem i została odkryta w 1626 roku.

Deklaracja z Bredy – pisemne oświadczenie Karola II Stuarta z 4 kwietnia 1660 roku, w którym obiecał tym wszystkim, którzy uznają go za prawowitego króla, przebaczenie czynów przestępczych dokonanych podczas wojny domowej i bezkrólewia; zachowanie przez obecnych właścicieli własności nabytych w tym okresie; tolerancję religijną; wypłaty zaległych poborów wojskowym oraz uznanie istniejącej armii za armię królewską. Trzy pierwsze obietnice były przedmiotem obrad i poprawek wniesionych uchwałami parlamentu.

Dieu et mon droit – zwrot generalnie używany jako dewiza herbowa monarchii brytyjskiej, od czasów króla Henryka V (1413-1422).

Dumnonie – celtyckie plemię żyjące od końca II wieku n.e. do czasów wczesnego średniowiecza na terenach dawnego Królestwa Strathclyde (Brytania), pomiędzy wałem Hadriana a wałem Antonina.

Durnovaria - łacińska nazwa rzymskiego miasta Dorchester w obecnym angielskim hrabstwie Dorset. Miasto zostało założone ok. 70 r. n.e., a jego nazwa pochodzi prawdopodobnie od plemienia Durotriges, zamieszkującego te tereny przed inwazją rzymską.

Durotrygowie – celtyckie plemię zamieszkujące tereny południowej Brytanii w czasach poprzedzających inwazję Imperium Rzymskiego na Brytanię.

John Hawkwood – angielski żołnierz zawodowy, awanturnik, kondotier w służbie papieskiej.

Kasata klasztorów przez Henryka VIII to wynik szeregu działań administracyjnych i prawnych w latach 1536–1541, w ramach których król Henryk VIII rozwiązał klasztory w Anglii, Walii i Irlandii, przywłaszczył ich dochody i sprzedał majątki.

Klasztor Lindisfarne – średniowieczny klasztor benedyktynów na wyspie Lindisfarne.

Kościół iroszkocki, Kościół iryjski – specyficzna, odrębna od Kościoła rzymskokatolickiego forma organizacji kościelnej we wczesnym średniowieczu na obszarze Irlandii, później także Szkocji i Northumbrii.

Królestwo Anglii – historyczne królestwo w zachodniej Europie, które istniało od 927 do 1707 roku. Zajmowało południową, większą część wyspy Wielka Brytania, na obszarze znanym dziś jako Anglia i Walia. Na północy królestwo graniczyło z Królestwem Szkocji, z którym zostało następnie połączone unią realną jako Królestwo Wielkiej Brytanii na mocy warunków aktu unii z 1707 roku.

Książę Kornwalii – pierwszy tytuł diuka, który stworzony został na mocy Act of Union z r. 1707. Książę jest formalnie zwierzchnikiem Księstwa Kornwalii. Żona księcia staje się księżną Kornwalii.

Księstwo Kornwalii – jedno z dwóch księstw w Anglii, obok księstwa Lancaster. Tytuł księcia Kornwalii przysługuje najstarszemu synowi panującego aktualnie króla Anglii, który przyjmuje go w momencie narodzin. Jeśli monarcha nie ma syna, tytuł w tym okresie należy do korony.

Kultura Wessex – archeologiczna kultura epoki brązu datowana na okres od ok. 2000 do ok. 1400 p.n.e., obejmująca obszary środkowej i południowej Anglii.

Lollardzi, lollardowie – członkowie ruchu plebejsko-religijnego w Anglii i Szkocji w XIV i XV w., powstałego pod wpływem nauk Jana Wiklefa, stanowiący przejaw opozycji wobec Kościoła. Lollardzi występowali przeciwko nadużyciom kleru i celibatowi księży, a popierali likwidację majątków kościelnych.

Mapledurham Watermill to historyczny młyn wodny na rzece Tamizie we wiosce Mapledurham w Oxfordshire w Anglii.

Mediobogdum – obecnie pozostający w ruinie, dawny rzymski obóz wojskowy położony w okolicach przełęczy Hardknott, w hrabstwie Kumbria, w północno–zachodniej Anglii. Powstał na początku II wieku n.e. Został opuszczony w III wieku. W XIX wieku przeprowadzono na nim pierwsze prace archeologiczne. Obecnie jest zarządzany przez organizacje English Heritage i National Trust.

Męczennicy królowej Marii − grupa około 300 protestantów straconych za wiarę w okresie rekatolicyzacji Królestwa Anglii za panowania królowej Marii I Tudor.

Mumia Manchesterska lub Mumia z Birchin Bower – przydomek jaki nadano zmumifikowanym zwłokom Hannah Beswick.

Oriel College w Oksfordzie, Kolegium Oriel w Oksfordzie jest jednym z kolegiów Uniwersytetu Oksfordzkiego.

Osburga albo Osburh – pierwsza żona króla Wesseksu Ethelwulfa i matka Alfreda Wielkiego.

Osmund, nrm.Osmond, la.Osmundus – normański hrabia Sées, Lord kanclerz, biskup i święty Kościoła katolickiego.

Peterloo, masakra Peterloo – wydarzenia w dniu 16 sierpnia 1819 r. w Manchesterze w Anglii, w wyniku których zginęło 15 osób, a od 400 - 700 zostało rannych. W tłum manifestantów na publicznym mityngu wjechała szarża kawalerii.

Święty Piran albo Perran − opat kornwalijski żyjący na początku VI wieku, przypuszczalnie pochodzenia irlandzkiego. Jest patronem górników cyny, także uważany za patrona Kornwalii, choć do tego miana kandydują również św. Petroc i św. Michał.

Powstanie Ketta – powstanie chłopów angielskich w 1549 pod wodzą Roberta Ketta.

Powstanie Wata Tylera – powstanie chłopów angielskich w 1381 pod wodzą Wata Tylera, które swoim zasięgiem objęło całą Anglię.

Priest hole – określenie kryjówek budowanych w Anglii w XVI i XVII wieku w domach należących do rodzin, które pozostały przy katolicyzmie wbrew prawu państwowemu, wymagającemu przyjęcia zwierzchnictwa króla/królowej nad Kościołem w Anglii. W większości były to domy szlacheckie na wsi. Kryjówki te służyły działającym w podziemiu księżom katolickim za schronienie w razie rewizji domowej, dokonywanej przez śledczych królewskich. Za Henryka VIII, a potem królowej Elżbiety I, bycie księdzem na terenie Zjednoczonego Królestwa było jednoznaczne z popełnieniem zdrady stanu, za którą wymierzano karę powieszenia, otwarcia wnętrzności i poćwiartowania. Dzięki dobrze zamaskowanej kryjówce duchowny mógł przeczekać przeszukiwanie domu, dokonywane zazwyczaj przy pomocy zawodowych murarzy i cieśli. Przeszukiwanie trwało nieraz kilka dni. Czasem ze schowka można było wyjść tunelem, który kończył się daleko od domu.

Przemyt w Anglii zjawisko gospodarcze, polityczne W Anglii w XVIII w. wskutek wprowadzenia wysokich ceł importowych. Najsilniej rozwinięte w południowej części Anglii, zwłaszcza w Kornwalii.

Rainhill Trials – konkurs na lokomotywę do obsługi kolei Liverpool – Manchester, zorganizowany w początkach kolei parowej. Odbył się w październiku 1829, niedaleko Rainhill w Anglii.

Rebelia modlitewników - rewolta ludowa w Kornwalii w r. 1549, będąca protestem ludności kornijskojęzycznej przeciwko wprowadzeniu modlitewników w języku angielskim i wiążącej się z tym protestantyzacji katolickich Celtów - Kornwalczyków.

Regnans in Excelsis – bulla papieża Piusa V promulgowana 27 kwietnia 1570 roku, ekskomunikująca jako heretyczkę „Elżbietę, rzekomą królową Anglii i służebnicę nieprawości” oraz zwalniającą wszystkich jej poddanych z obowiązku posłuszeństwa jej, jednocześnie ekskomunikującą każdego, kto wypełniałby jej rozkazy”.

Republika Angielska, Rzeczpospolita Angielska – byt państwowy obejmujący Anglię w latach 1649-1660, w którym rządy sprawował parlament oraz lordowie protektorzy – Oliver Cromwell (1653-1658) i Richard Cromwell (1658-1659). Rządy lordów protektorów miały charakter dyktatury, a samo państwo nosiło w ich czasie nazwę Protektoratu. Okres istnienia Republiki zwany jest także bezkrólewiem (Interregnum).

Nicholas Ridley – biskup anglikański, reformator i odnowiciel Kościoła. Spalony żywcem na stosie razem z biskupem Hugh Latimerem w okresie rekatolicyzacji Królestwa Anglii, jeden z męczenników królowej Marii.

Rupert, graf Palatynatu Reńskiego, książę Bawarii, znany jako Książę Rupert Reński,, wódz angielski.

Spisek prochowy – nieudany zamach zorganizowany w Londynie 5 listopada 1605 przez grupę angielskich spiskowców, mający na celu zabójstwo króla Anglii i Szkocji Jakuba I.

Surat – trzecie co do wielkości miasto zachodnich Indii.

Synod w Whitby – synod kościelny w Nortumbrii na Wyspach Brytyjskich, zwołany w 664 roku na polecenie króla Oswiu z Nortumbrii w celu ujednolicenia zwyczajów kościelnych w jego królestwie, zwłaszcza sposobu obliczania daty Wielkanocy oraz kształtu tonsury monastycznej. W synodzie uczestniczyli przedstawiciele, biskupi i opaci, dwóch tradycji rozwijających się w Nortumbrii historycznie obok siebie, starszej iroszkockiej, pochodzącej od św. Patryka, której ośrodkiem było opactwo na wyspie Lindisfarne założone przez mnichów z wyspy Iona oraz rzymskiej, zapoczątkowanej na Wyspach Brytyjskich przez benedyktyńskiego mnicha, św. Augustyna z Canterbury. Synod został zwołany w 664 r. do opactwa w Streonshalh (Streanæshalch) k. Whitby, którego opatką była św. Hilda, zwanego później Opactwem w Whitby. Porządkując i unifikując organizację kościelną na Wyspie synod miał ważne znaczenie w procesie politycznego jednoczenia się Anglii.

Teatr elżbietański – teatr angielski z czasów królowej Elżbiety I. Za jego umowną datę powstania przyjmuje się rok 1576. Wtedy to bowiem przedsiębiorca James Burbage wybudował pod Londynem pierwszy gmach przeznaczony wyłącznie do prezentacji widowisk teatralnych. Nazwał go The Theatre i rozpoczął wystawianie pierwszych sztuk. Wkrótce pojawiły się dwa kolejne teatry – The Curtain i The Rose – a po nich przyszły następne. The Globe był najważniejszym teatrem elżbietańskim, gdzie wystawiano sztuki Szekspira, w 1621 rozpoczęto pierwszy seans.

Tkanina z Bayeux – ręcznie haftowane płótno przedstawiające podbój Anglii przez Wilhelma I Zdobywcę i bitwę pod Hastings w 1066 roku; dzieło sztuki świeckiej; cenne ikonograficzne źródło historyczne.

Traktat w Bredzie – traktat międzynarodowy podpisany 31 lipca 1667 roku w Bredzie przez Królestwo Anglii, Republikę Zjednoczonych Prowincji, Królestwo Francji i Królestwo Danii, kończący II wojnę angielsko-holenderską z powodu rozpoczynającego się wówczas starcia francusko-hiszpańskiego.

Wawrzyniec z Canterbury, Święty Laurencjusz – mnich, arcybiskup Canterbury od 605, święty Kościoła katolickiego i anglikańskiego.

Morderstwa na Whitechapel – tym terminem określono jedenaście zabójstw kobiet, do których doszło między 3 kwietnia 1888 a 13 lutego 1891 w Whitechapel, ubogiej dzielnicy londyńskiego East Endu. Zdarzenia zostały powiązane z działalnością tajemniczego seryjnego mordercy, znanego pod pseudonimem Kuby Rozpruwacza.

Wielka Armada, także Niezwyciężona Armada, Hiszpańska Armada – flota hiszpańska biorąca udział w wyprawie na Anglię, zniszczona w 1588 roku.

Wilfryd z Yorku, Wilfryd z Ripon, Wilfrith – angielski duchowny, opat klasztoru w Ripon, biskup Yorku i Hexham, święty Kościoła katolickiego oraz anglikańskiego.

Witenagemot, inna nazwa Witan - w średniowiecznej Anglii rada starszyzny, działająca na zasadzie zgromadzenia narodowego, której zadaniem było doradzanie królowi w sprawach wagi państwowej, w tym również dotyczących dziedziczenia tronu. Działała od VII do XI wieku. W radzie zasiadały zarówno osoby duchowne, jak i - w późniejszym czasie - świeckie.