56 Historia Holandii

Pierwsza wojna angielsko-holenderska toczyła się od 10 lipca 1652 r. do 5 kwietnia 1654 r.

II wojna angielsko-holenderska – wojna toczona w latach 1665-1667, będąca kontynuacją pierwszej wojny morskiej pomiędzy tymi mocarstwami, w której chodziło głównie o kontrolę handlu morskiego i panowanie na morzu.

III wojna angielsko-holenderska 1672-1674, stanowiła część ogólnoeuropejskich zmagań w ramach wojny Francji z koalicją (1672-1679).

IV wojna angielsko-holenderska (1781-1784) – konflikt pomiędzy Wielką Brytanią a Republiką Zjednoczonych Prowincji. Wojna, motywowana imperialną rywalizacją, była katastrofą dla Niderlandów, które w wyniku przegranej mocno uzależniły swą politykę zagraniczną od polityki pruskiej. IV wojna angielsko-holenderska była częścią amerykańskiej wojny o niepodległość.

Biskupstwo Liège – dawne państwo wchodzące w skład Świętego Cesarstwa Rzymskiego ze stolicą w mieście Liège w dzisiejszej Belgii.

Bitwa morska przy Zierikzee – starcie zbrojne, które miało miejsce w roku 1304.

Brabancja – prowincja w Belgii, istniejąca w latach 1830–1995, kiedy została podzielona na niderlandzkojęzyczną Brabancję Flamandzką, francuskojęzyczną Brabancję Walońską i dwujęzyczny Region Stołeczny Brukseli.

Bunt 822 Ostbatalionu na wyspie Texel – wystąpienie zbrojne gruzińskich żołnierzy 822 Ostbatalionu przeciwko Niemcom na holenderskiej wyspie Texel w kwietniu i maju 1945 r.

Wojna o sukcesję w Limburgii – konflikt polityczny mający miejsce w latach 1283–1289.

Courante uyt Italien, Duytslandt, &c. była pierwsza codzienna gazetą w Holandii. Po raz pierwszy wyszła w czerwcu roku 1618 w Amsterdamie. Była to regularnie wydawana gazeta codzienna. Jest to też w ogóle pierwsza gazeta wielkoformatowa, ponieważ była wydawana w formacie folio, a dotychczas gazety wydawano w formacie quarto. Wychodziła do 1664 roku.

De Draad, Dodendraad, Dodenhek – graniczne ogrodzenie wysokiego napięcia. Elektryczna bariera, zbudowana z drutów pod wysokim napięciem przez niemieckiego okupanta na granicy Belgii z neutralną Holandią w czasie I wojny światowej.

Dorestat lub Dorestad – średniowieczne miasto w Niderlandach, które znajdowało się w pobliżu dzisiejszego Wijk bij Duurstede, na południe od Utrechtu.

Dynastia Orańska-Nassau – rodzina panująca w Holandii od czasów Wilhelma I Orańskiego, który zorganizował powstanie przeciwko Hiszpanii i uzyskał niepodległość Niderlandów.

Fajanse z Delftu lub delfty – wyroby dekoracyjne i użytkowe wykonane w technice fajansu z ręcznie malowanymi dekoracjami w kolorze niebieskim na białym tle ze szkliwa cynowego, pochodzące z XVII do połowy XIX wieku i wyprodukowane w manufakturach zlokalizowanych w holenderskim mieście Delft.

Fort Batenstein – drugi punkt handlowy Holendrów na ich Złotym Wybrzeżu pomiędzy rokiem 1595 i 1600, po Fort Nassau. Był on usytuowany w pobliżu Butre. W 1650 fort przejęli Szwedzi. Fort był oddany z całym Złotym Wybrzeżem Wielkiej Brytanii w 1872 roku.

Fort Groß Friedrichsburg – brandenburska twierdza zbudowana w kolonii w Ghanie o tej samej nazwie. W latach 1683-1718 kolonia i twierdza należały do Brandenburgii-Prus. Zbudowali ją uczony podróżnik Otto Friedrich von der Groeben i Philipp Pietersen Blonck.

Gezowie – patrioci niderlandzcy wyznania kalwińskiego, toczący od 1566 roku wojnę partyzancką z hiszpańskimi okupantami zwalczającymi, bez przebierania w środkach, reformację. Rekrutowali się głównie spośród niezamożnej szlachty i mieszczaństwa. Przedstawiciele zbuntowanej szlachty udali się 5 kwietnia 1566 roku do regentki Małgorzaty, księżnej Parmy, prosząc o zaprzestanie prześladowań innowierców. Wtedy to ktoś z otoczenia księżny nazwał ich "żebrakami". Na czele gezów stał książę Wilhelm Orański, który po zwycięstwie rewolucji w północnych prowincjach w roku 1572 został stadhouderem Niderlandów.

Gulden holenderski – jednostka walutowa Holandii od XVII wieku do 2002 roku. Dzielił się na 100 centów. Zastąpiony przez euro, nadal używany na Arubie.

Holenderska Kompania Zachodnioindyjska – holenderska kompania, powstała 3 czerwca 1621 z nadania monopolu handlowego przez Republikę Zjednoczonych Prowincji.

Holenderskie imperium kolonialne – istniejące od XVII do XX wieku imperium kolonialne, w skład którego wchodziły należące do Królestwa Niderlandów kolonie w Azji, Afryce i obu Amerykach. Większość kolonii należących do imperium założona została przez Holenderską Kompanię Wschodnioindyjską, działającą m.in. w Afryce Południowej i Azji Południowo-Wschodniej oraz Holenderską Kompanię Zachodnioindyjską, koncentrującą swą działalność na Karaibach.

Hollandsche Spectator – pismo wychodzące w Holandii w latach 1731-1735. Stworzył je Justus van Effen (1684–1735), holenderski pisarz, tłumacz i dziennikarz z Utrechtu. Van Effen stworzył je na wzór brytyjskiego the Spectator Josepha Addisona, który czytał podczas pobytu w Londynie.

Królestwo Holandii – marionetkowe państwo na terenie dzisiejszej Holandii, istniejące w latach 1806–1810, powstałe z przekształcenia Republiki Batawskiej.

Królestwo Zjednoczonych Niderlandów – nieoficjalna nazwa europejskiego państwa utworzonego decyzją kongresu wiedeńskiego w 1815 roku. Oficjalna nazwa to Królestwo Niderlandów.

Księstwo Limburgii – część składowa Królestwa Niderlandów, wyodrębniona zgodnie z umocowaniem traktatu londyńskiego jako odrębne od Królestwa księstwo, będące członkiem Związku Niemieckiego. Księstwo stanowiło rekompensatę dla związku, za ziemie utracone na rzecz Belgii, przez Wielkie Księstwo Luksemburga. Księstwo przestało istnieć wraz z upadkiem związku, po wojnie prusko-austriackiej i stało się jedną z prowincji Niderlandów – patrz: Limburgia.

Narodowosocjalistyczna Holenderska Partia Pracy – nazwa kilku holenderskich faszystowskich ugrupowań politycznych w okresie przedwojennym i początku okupacji niemieckiej podczas II wojny światowej.

Narodowosocjalistyczny Ruch Holenderski, NSB – holenderskie narodowosocjalistyczne ugrupowanie polityczne, działające od 1931 roku.

Niderlandy Hiszpańskie – potoczna nazwa holenderskich i belgijskich posiadłości Hiszpanii w latach 1556-1581; od abdykacji cesarza Karola V Habsburga do momentu rewolty w Holandii, gdzie powstała wówczas niepodległa holenderska Republika Zjednoczonych Prowincji. Pozostałe przy Hiszpanii i zamieszkane przez katolików tereny belgijskie zwano odtąd Niderlandami Południowymi.

Nouvelles Extraordinaires de Divers Endroits, znana także jako Gazette de Leyde – francuskojęzyczna gazeta wychodząca w Lejdzie od drugiej połowy XVII wieku do 1798 roku. Jedna z najbardziej znaczących gazet okresu Oświecenia.

Nowa Holandia - holenderska kolonia istniejąca w latach 1630-1654 w północno-wschodniej części Brazylii.

Oblężenie Maastricht – oblężenie, które miało miejsce od 13 czerwca do 26 czerwca 1673 podczas wojny Francji z koalicją.

Pacyfikacja Gandawska – podpisany w Gandawie 8 listopada 1576 roku układ pokojowy pomiędzy północnymi i południowymi stanami Niderlandów w celu utworzenia koalicji antyhiszpańskiej w wojnie osiemdziesięcioletniej.

Pokój utrechcki – porozumienie zawarte 11 kwietnia 1713 w Utrechcie (Holandia), kończące hiszpańską wojnę sukcesyjną (1701–1714). Bezpośrednią przyczyną podpisania pokoju była śmierć Świętego Cesarza Rzymskiego Józefa I Habsburga i objęcie tronu przez jego młodszego brata Karola VI Habsburga, pretendenta do korony Hiszpanii. Pozostałe kraje koalicji antyburbońskiej zaczęły się obawiać odrodzenia potęgi Habsburgów z czasów Karola V (1500–1558).

Powódź w Boże Narodzenie 1717 była wynikiem silnego sztormu, który od północnego zachodu uderzył w wybrzeża Holandii, Niemiec i Skandynawii w nocy z 24 na 25 grudnia 1717. W rezultacie powodzi utonęło ok. 14 000 osób. Była to ostatnia jak dotąd wielka powódź na północy Holandii. Woda wdarła się do Groningen, Zwolle, Dokkum, Amsterdamu i Haarlem. Wiele nadmorskich wiosek zostało całkowicie zniszczonych, jak te w zachodniej części Vlieland czy za groblami w prowincji Groningen.

Quadruple Alliance, czwórprzymierze – sojusz Wielkiej Brytanii, Francji, Austrii i Holandii utworzony w 1718 roku przez Jamesa Stanhope’a, 1. hrabię Stanhope.

Rada Zaburzeń – sąd wyjątkowy działający w latach 1567-1574 w Antwerpii, powołany przez hiszpańskiego namiestnika Niderlandów księcia Albę do zwalczania oporu ludności przeciw rządom hiszpańskim.

Radbod, także Redbad – król (książę) Fryzów od ok. 680 r. do swej śmierci, uznawany za najwybitniejszego ich władcę.

Republika Batawska – marionetkowe państwo na terenie dzisiejszej Holandii, istniejące w latach 1795-1806.

Republika Zjednoczonych Prowincji lub Zjednoczone Prowincje – republika założona przez 7 protestanckich prowincji północnych Niderlandów, które po zawarciu unii utrechckiej zdetronizowały w 1581 króla Hiszpanii Filipa II.

Rewolta ikonoklastów, inaczej: rewolta lub szał obrazoburców – trwające kilka tygodni powstanie w Niderlandach w 1566, w czasie którego zwolennicy reformacji niszczyli w kościołach katolickich ołtarze, obrazy i posągi świętych, stalle, naczynia liturgiczne, monstrancje, organy, palili księgi, dokumenty itp.

Traktat w Bredzie – traktat międzynarodowy podpisany 31 lipca 1667 roku w Bredzie przez Królestwo Anglii, Republikę Zjednoczonych Prowincji, Królestwo Francji i Królestwo Danii, kończący II wojnę angielsko-holenderską z powodu rozpoczynającego się wówczas starcia francusko-hiszpańskiego.

Traktat w Meerssen – porozumienie sukcesyjne zawarte 8 sierpnia 870 roku w Meerssen pomiędzy żyjącymi synami Ludwika I Pobożnego, tj. Karolem II Łysym i Ludwikiem Niemieckim, które miało zastąpić traktat w Verdun.

Traktat w Rijswijk – traktat podpisany 20 września 1697 roku, który kończył wojnę Francji z Ligą Augsburską.

Traktaty w Nijmegen – seria traktatów podpisanych w holenderskim mieście Nijmegen w okresie od sierpnia 1678 do grudnia 1679, kończąca wojnę holenderską, toczoną pomiędzy Królestwem Francji, Biskupstwem Münster i Królestwem Szwecji a Republiką Zjednoczonych Prowincji, Królestwem Hiszpanii, Brandenburgią, Królestwem Danii i Świętym Cesarstwem Rzymskim.

Unia utrechcka zawarta w 1579 w Utrechcie przez północne prowincje Niderlandów pod hasłem wolności religijnej i walki z Hiszpanami.

Unia z Arras – traktat zawarty 6 stycznia 1579 w Arras przez południowe prowincje Niderlandów: Artois, Hainaut oraz część Flandrii, które poddały się panowaniu króla Hiszpanii Filipa II. Do zawiązania unii doprowadził hiszpański namiestnik Niderlandów – Aleksander Farnese ks. Parmy, który wykorzystał narastające sprzeczności pomiędzy kalwińską północą i katolickim południem Niderlandów. Dzięki zręcznej polityce Farnese zdołał w ten sposób uratować hiszpańskie panowanie w południowej części dziedzictwa burgundzkiego.

Bitwa pod Vlaardingen – starcie zbrojne, które miało miejsce dnia 29 lipca 1018 r. pomiędzy wojskami hrabiego Dirka III a armią cesarza Henryka II. Pole bitwy znajduje się na północ od miejscowości Vlaardingen położonej na terenie Zouteveense Polder.

Wielki Pensjonariusz Holandii – najważniejszy po namiestniku (stadhouderze) urzędnik w Republice Zjednoczonych Prowincji.

Wielki pensjonariusz Zelandii – jeden z najważniejszych urzędników w Republice Zjednoczonych Prowincji. Zarządzał prowincją Zelandia. W ramach republiki większe znaczenie miał jednak zarządzający bogatszą prowincją wielki pensjonariusz Holandii.

Wilibrord, określany czasem jako Willibrord z Utrechtu, także Willbrord, Klemens – anglosaski misjonarz działający w państwie Franków na terenach późniejszych Niderlandów, zwany "apostołem Fryzów"; w Kościele katolickim uznany za świętego i czczony jako patron Holandii i Luksemburga.

Na obszarze Niderlandów, czyli terenach obecnego Królestwa Niderlandów, Królestwa Belgii i Wielkiego Księstwa Luksemburga, powstało w średniowieczu, w wyniku rozdrobnienia feudalnego Świętego Cesarstwa Rzymskiego, 17 małych księstw, hrabstw i baronii. Na przestrzeni wieków łączyły się one w krótkotrwałe unie. Pełne zjednoczenie tych ziem miało miejsce dopiero w XV w. Dokonali tego drogą małżeństw i podbojów książęta Burgundii z dynastii Walezjuszów. W Burgundii byli oni formalnie wasalami władców Francji, w Niderlandach zaś władców Niemiec. Faktycznie pozostawali praktycznie niezależni. Po wymarciu męskiej linii dynastii sama Burgundia jako opustoszałe lenno powróciła do Francji, natomiast Niderlandy dzięki małżeństwu przejęli Habsburgowie, którzy na początku XVI w. zostali również królami Hiszpanii. Linia hiszpańskich Habsburgów wymarła w 1700 r. W 1713 r., po hiszpańskiej wojnie sukcesyjnej Niderlandy przeszły pod władzę Habsburgów austriackich, władców Austrii, Węgier i Czech. Pozostały w ich ręku do 1795 r., kiedy to zostały podbite przez Republikę Francuską w toku wojny francusko-austriackiej.

Wojna Francji z koalicją hiszpańsko-austriacko-lotaryńską miała miejsce w latach 1672–1679.

Wojna holendersko-portugalska – konflikt kolonialny z XVII wieku.

Wojna o niepodległość Niderlandów – walka o uniezależnienie się Niderlandów od Hiszpanii mająca miejsce w trakcie wojny osiemdziesięcioletniej, która nasiliła się za brutalnych rządów księcia Alby.

Wojna osiemdziesięcioletnia (1568–1648) – konflikt, w którym Niderlandy walczyły o wyzwolenie spod panowania hiszpańskiego. Wraz z końcem wojny nastąpiło wyjście Niderlandów ze Świętego Cesarstwa Rzymskiego.

Zamach na rodzinę królewską w Holandii – miał miejsce 30 kwietnia 2009 podczas holenderskiego święta państwowego Koninginnedag, w mieście Apeldoorn. Napastnik prowadzący swój własny samochód marki Suzuki Swift z dużą prędkością uderzył w paradę osób, które zgromadziły się by oglądać przejazd królowej Beatrycze i innych członków rodziny królewskiej.

Zjednoczone Prowincje Niderlandów – nazwa obszaru obejmującego dzisiejszą Belgię, Holandię i Luksemburg wraz z fragmentami północnej i wschodniej Francji należące od 1477 roku do Habsburgów austriackich.