48 Stanowiska archeologiczne we Włoszech

Agrigento – miasto na południowym wybrzeżu Sycylii, w prowincji Agrigento. Ośrodek handlowy i turystyczny, według danych ze stycznia 2010 zamieszkuje go 59,2 tys. mieszkańców.

Akwileja – miasto i gmina w północno-wschodnich Włoszech w regionie Friuli-Wenecja Julijska. Ważny ośrodek turystyczny.

Alba Fucens – miasto w centralnych Włoszech, w regionie Abruzja. Położone na wysokości 1010 m. u stóp Monte Vellino, 6,5 km na północ od Avezzano.

Arene Candide – jaskiniowe stanowisko archeologiczne, znajdujące się na wybrzeżu Morza Śródziemnego we włoskiej Ligurii.

Barumini – miejscowość i gmina we Włoszech, w regionie Sardynia, w prowincji Sud Sardegna. Graniczy z Escolca, Gergei, Gesturi, Las Plassas, Tuili i Villanovafranca.

Park archeologiczny w Castelseprio od 2011 r. znajduje się na liście światowego dziedzictwa UNESCO jako jedno z siedmiu miejsc kategorii: Longobardowie we Włoszech. Ośrodki władzy, 568 – 774 n.e. i składa się z:

Castenaso – miejscowość i gmina we Włoszech, w regionie Emilia-Romania, w prowincji Bolonia. W 1853 na terenie miejscowości zostały znalezione pierwsze ślady kultury Villanova z wczesnej epoki żelaza.

Cerveteri – miasto i gmina we Włoszech, w regionie Lacjum, w prowincji Rzym. Miasteczko słynne jest z powodu licznych cmentarzysk etruskich znajdujących się na okolicznych wzgórzach. Region ten wpisany został na Listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Circus Maximus – najstarszy i największy cyrk starożytnego Rzymu. Był usytuowany pomiędzy wzgórzami Palatynu i Awentynu. Jego początki wiążą się z panowaniem Tarkwiniusza Starego. Od VI w. p.n.e. do IV w. cyrk wielokrotnie rozbudowywano i przebudowywano. W ostatecznym kształcie mieścił widownię na 250 000 osób i miał wymiary 544 x 129 m. Rozgrywano w nim przede wszystkim wyścigi rydwanów, ale nie tylko, np. Juliusz Cezar urządzał także polowania.

Dolina Świątyń wł. Valle dei Templi to park archeologiczno-krajobrazowy w Agrygencie w którym znajdują się pozostałości zabudowy starożytnego miasta Akragas. Dolina Świątyń została w 1997 r. wpisana na listę światowego dziedzictwa UNESCO jako Strefa archeologiczna Agrygentu. Zajmuje obszar ok. 1800 hektarów. Większość zabytków pochodzi z okresu największego rozkwitu miasta. Obiekty sakralne reprezentują styl dorycki i zostały zbudowane z lokalnej skały wapiennej o intensywnie żółtej barwie.

Fumane – jaskinia znajdująca się w północnych Włoszech, w regionie Veneto. Paleolityczne stanowisko archeologiczne.

Grotta dell’Uzzo – jaskinia położona nad zatoką Castellammare w prowincji Trapani na Sycylii, około 10 kilometrów na południowy wschód od San Vito Lo Capo. Stanowisko archeologiczne.

Herkulanum albo Herkulaneum, – miasto w Kampanii położone w sąsiedztwie Wezuwiusza i zniszczone wraz z Pompejami i Stabiami podczas jego wybuchu 24 sierpnia 79 roku.

Jaskinie Addaura - kompleks trzech jaskiń i stanowisko archeologiczne paleolitu na Sycylii we Włoszech.

Katakumby – cmentarz podziemny w postaci nieregularnie rozplanowanego systemu korytarzy biegnących zazwyczaj w kilku kondygnacjach, rozgałęziających się, rozszerzających w komory, wydrążonych bardzo głęboko w ziemi.

Katakumby świętego Kaliksta – część starożytnych rzymskich katakumb, miejsca spotkań i pochówków chrześcijan.

Katakumby świętego Sebastiana – podziemny kompleks cmentarny w Rzymie w dzielnicy Ardeatino, rozciągający się wzdłuż antycznej Via Appia.

Kochankowie z Valdaro − określenie stosowane w odniesieniu do pary ludzkich szkieletów z okresu neolitu, sprzed ok. 4000–6000 lat, odkrytych przez archeolog Elenę Menotti w nekropolii w Valdaro na przedmieściach włoskiej Mantui w 2007.

Mauzoleum Augusta – budowla wzniesiona w 28 roku p.n.e. przez cesarza Augusta na Polu Marsowym w Rzymie, będąca miejscem spoczynku władcy, jego rodziny i następców.

Nekropola Monterozzi – nekropola etruska w mieście Tarquinia w Lacjum we Włoszech. Nekropola posiada ok. 6 tysięcy grobów, z których najstarszy pochodzi z VII w. p.n.e. Około 200 nagrobków jest udekorowana freskami. W 2004 nekropola została umieszczona na liście światowego dziedzictwa UNESCO.

Nurag – stożkowata wieża wzniesiona nad kamiennym ołtarzem budowane na Sardynii przez Nuragijczyków. Najstarsze datowane są na XV wiek p.n.e. Najwyższe z odkrytych wież osiągały nawet 20 metrów wysokości.

Oplontis – nadmorskie miasto antyczne, które znajdowało się w pobliżu Pompei. 24 sierpnia 79 roku, wybuch Wezuwiusza pogrzebał je w głębokiej warstwie popiołu. Obecnie kompleks archeologiczny znajduje się w środku nowoczesnego miasta Torre Annunziata.

Ostia – antyczne miasto portowe, być może pierwsza kolonia Starożytnego Rzymu, położone w ujściu rzeki Tyber do Morza Tyrreńskiego, obecnie w granicach Rzymu – zachowane do dnia dzisiejszego ruiny są jednymi z największych pod względem powierzchni we Włoszech. Ponieważ od czasów starożytnych linia brzegowa odstępowała w ślad za morzem, obecnie port w dalszym ciągu znajduje się nad Tybrem, ale około 3 km od plaży.

Paestum – w starożytności kolonia grecka miasta Sybaris. Obecnie dzielnica miasta Capaccio w regionie Kampania, w prowincji Salerno. Położone jest na południe od Neapolu na wybrzeżu Morza Tyrreńskiego. Pozostałości miasta są parkiem archeologicznym. Ludność Capaccio: 20 934 mieszkańców (2005).

Palatyn – jedno z siedmiu wzgórz Rzymu, według tradycji uważane za miejsce najstarszej osady rzymskiej zwanej Roma quadrata. Tu w grocie zwanej Lupercal miała wilczyca karmić Romulusa i Remusa. Znajdowały się tu m.in. świątynia Wiktorii, świątynia Jowisza Statora, Dom Liwii, pałac Septimusa Sewera, pałac Domicjana. W okresie republiki Palatyn był dzielnicą bogatych willi.

Pole Marsowe to miejsce w starożytnym Rzymie, pozostające poza tzw. murami serwiańskimi, w zakolu Tybru, na zachód od Kapitolu. Obszar o powierzchni ok. 25 ha w czasach królewskich poświęcony był Marsowi.

Romito – jaskinia znajdująca się we włoskiej Kalabrii, ok. 16 kilometrów od Papasidero. Stanowisko archeologiczne okresu górnego paleolitu.

Ryty naskalne w Val Camonica – jedno z największych na świecie skupisk prehistorycznych petroglifów – ponad 140 tys. figur, symboli i motywów związanych z rolnictwem, wojną i kultem religijnym wyrytych na skałach w alpejskiej dolinie Val Camonica we Włoszech.

Rzymskie katakumby – starożytne zespoły podziemnych cmentarzy żydowskich i chrześcijańskich, żłobione w tufie poza antyczną linią Muru Aureliana. W Rzymie znajduje się ponad czterdzieści katakumb, których korytarze ciągną się na długości 150 km na kilku poziomach.

Sa Coveccada – neolityczny dolmen, znajdujący się w pobliżu Mores na Sardynii. Budowla datowana jest na ok. 2500 p.n.e.

Segesta – miejscowość w północno-zachodniej części Sycylii, w prowincji Trapani.

Selinunt – starożytne miasto, kolonia Megary Hyblaja w południowo-zachodniej części Sycylii. Założona w roku 650 p.n.e.. Zniszczona w 408 r. p.n.e. przez Kartagińczyków.

Stabie – miasto w starożytnej Kampanii, położone na południe od Pompejów. Stabie znacznie ucierpiały w wyniku trzęsienia ziemi w roku 62 lub 63 n.e., a w roku 79 n.e. stały się jednym z trzech miast, które zostały całkowicie zniszczone przez wybuch Wezuwiusza. Zostały wtedy zasypane popiołem wulkanicznym. O tym wydarzeniu pisał w listach do Tacyta Pliniusz Młodszy opisując między innymi śmierć swojego wuja Pliniusza Starszego. Pozostałymi dwoma zniszczonymi wtedy miastami były Pompeje i Herkulanum.

Stentinello – datowana na okres ok. 5600-4400 p.n.e. osada znajdująca się w pobliżu Syrakuz na Sycylii, stanowisko eponimiczne wczesnoneolitycznej kultury Stentinello.

Syrakuzy – miasto we Włoszech we wschodniej Sycylii.

Teatr Pompejusza – pierwszy stały rzymski teatr wzniesiony z kamienia, zbudowany w południowej części Pola Marsowego z inicjatywy Pompejusza Wielkiego. Oddany został do użytku w 55 roku p.n.e. Niezachowany do dzisiejszych czasów.

Termy Dioklecjana – niezachowany do czasów współczesnych wielki kompleks łaźni publicznych w Rzymie.

Termy Karakalli – najlepiej zachowane rzymskie termy, znajdujące się za Porta Capena w okręgu XII, na południowy zachód od via Appia.

Tharros – starożytne miasto, kolonia fenicka założona na Sardynii. Znajdowała się ona na zachodnim wybrzeżu wyspy, na Półwyspie San Marco, nad Zatoką Oristano. Podczas wykopalisk archeologicznych odkryto stele wotywne. Dzisiaj są to okolice miejscowości Cabras i Oristano.

Tomba della Fustigazione – mały etruski grobowiec z V wieku p.n.e. znajdujący się w Nekropolii Monterozzi w Tarquinii.

Tusculum – dawna miejscowość w środkowych Włoszech, w rejonie Lacjum, położona 5 kilometrów od Rzymu.

Vetulonia – starożytne miasto w Etrurii, jedno z dwunastu miast-państw wchodzących w skład Ligi Etruskiej. Na jego miejscu znajduje się współczesna Vetulonia, miasto, które do 1887 roku funkcjonowało pod nazwami Colonnata i Colonna di Buriano. Obecnie stanowi część gminy Castiglione della Pescaia. W 2011 roku Vetulonię zamieszkiwały 254 osoby.

Villa Romana del Casale – luksusowa willa letniskowa z okresu późnego Cesarstwa rzymskiego, której okres największej świetności przypada na IV–V w. n.e. znajduje się na Sycylii, około 5 km od miasta Piazza Armerina. Jest to kompleks mieszkalno-reprezentacyjny składający się z około 50 izb, łaźni, sal gimnastycznych, studiów i sypialni rozmieszczonych wokół dużego dziedzińca wewnętrznego. W okresie powstania willi Sycylia była podzielona na wielkoobszarowe posiadłości rolnicze nazywane „latyfundiami”. Rozmiary willi, wielkość i charakter poszczególnych pomieszczeń, bogactwo i jakość wystroju świadczą o tym, że było to centrum jednego z największych latyfundiów. Prawdopodobnie jego właściciel był rzymskim senatorem jeśli nie członkiem rodziny cesarskiej, z pewnością należał do najwyższych sfer Cesarstwa rzymskiego. Willa była prawdopodobnie stałą lub czasową rezydencją właściciela, szczególnie gdy spotykał się z dzierżawcami uprawiającymi żyzne ziemie i była też centrum administracyjnym latyfundium. Odkrywana przez dziesiątki lat willa swą sławę zawdzięcza mozaikom posadzkowym. Barwne obrazy pokrywają posadzki we wszystkich pomieszczeniach i zapełniają powierzchnię ponad 3500 m². Willa została zniszczona, być może zburzona w czasach Wandalów i Wizygotów. Jednak pozostawała w częściowym użytkowaniu jeszcze podczas okresu bizantyjskiego i arabskiego. W XII wieku willa została przysypana przez osuwisko ziemi i z tego powodu definitywnie opuszczona.

Vivarium, Monasterium Vivariense − klasztor założony ok. 555 r. przez Kasjodora w pobliżu Squillace w Kalabrii.

Weje – jedno z 12 najpotężniejszych miast-państw etruskich. Leżało ok. 20 km na północ od Rzymu.

Willa Hadriana została zbudowana na polecenie cesarza Hadriana w Tivoli w latach 118–134.

Willa Liwii – starożytna willa rzymska należąca do Liwii Druzylii, żony cesarza Augusta. Położona jest w Prima Porta na północ od Rzymu, na prawym brzegu Tybru, w odległości 9 kamieni milowych od via Flaminia.

Willa Papirusów - podmiejska willa w Herkulanum, zasypana podczas wybuchu Wezuwiusza ; odsłonięta podczas badań archeologicznych 1711 i po 1738. Przy okazji odnaleziono bibliotekę konsula Lucjusza Kalpurniusza Pizona Cezoninusa, liczącą ponad 2 tys. papirusowych zwojów oraz rzeźby z marmuru i brązu. W 1974 willę zrekonstruowano w Malibu (Kalifornia).