36 Kartografia

Kartografia – dziedzina nauki o mapach, teorii map, metodach ich sporządzania i użytkowania; jak również dziedzina działalności organizacyjnej i usługowej, związanej z opracowywaniem, reprodukcją i rozpowszechnianiem map.

Atlas Donckera – XVII-wieczny atlas morskich map żeglarskich autorstwa Hendricka Donckera (1626-1699). Jedyny znany egzemplarz pierwszego wydania tego atlasu został odnaleziony w 1979 r. w magazynach australijskiej Biblioteki Narodowej Australii w Canberze.

Bieg na orientację – nieolimpijska dyscyplina sportowa, w której zawodnik, posługując się mapą i kompasem, ma za zadanie w jak najkrótszym czasie przebiec określoną trasę wyznaczoną w terenie przez punkty kontrolne. Przebieg pomiędzy punktami kontrolnymi jest dowolny i właśnie wybór wariantu przebiegu stanowi istotę biegu na orientację.

Bieguny niedostępności – matematycznie wyznaczone punkty w obszarach polarnych kuli ziemskiej. Biegun niedostępności nie jest żadnym zjawiskiem naturalnym i niczym się nie wyróżnia w terenie.

Biegun zimna – punkt na półkuli północnej lub południowej, gdzie odnotowano najniższą na danej półkuli minimalną temperaturę powietrza.

Deklinacja magnetyczna – kąt poziomy w danym miejscu na powierzchni Ziemi pomiędzy południkiem magnetycznym i geograficznym. Kąt ten podaje się jako wartość ze znakiem, zgodnie ze sposobem liczenia azymutu: odchylenie kierunku północy magnetycznej od kierunku północy geograficznej ku wschodowi jako kąt dodatni, odchylenie ku zachodowi jako kąt ujemny.

Geoida – w geologii powierzchnia w każdym miejscu prostopadła do pionu wyznaczonego przez siłę ciężkości.

Granicą kultur – w dyscyplinach orientacji terenowej nazywa się linię oddzielającą obszary, na których znajdują się różne formacje roślinne.

Hipsometria – dział geodezji zajmujący się pomiarami wysokości terenu ponad pewien ustalony poziom i przedstawianiem wyników w postaci map, wykresów, profilów lub modeli.

Inklinacja magnetyczna lub inaczej nachylenie magnetyczne w danym punkcie powierzchni Ziemi jest kątem zawartym pomiędzy wektorem natężenia ziemskiego pola magnetycznego w tym punkcie a horyzontem.

Kartografia lingwistyczna – metoda badawcza stosowana w geografii lingwistycznej (językowej), która polega na badaniu zasięgu poszczególnych zjawisk językowych występujących na danym obszarze. Zjawiska językowe ujmowane są w postaci map, na których powinny pojawiać się fakty o zbliżonym bądź identycznym zasięgu. Geografia językowa pojmowana opisowo, zajmuje się opracowywaniem tzw. „atlasów językowych”. Podstawowym założeniem geografii językowej jest teza, że zasięgi geograficzne zjawisk językowych zawsze są umotywowane. Zasięgi językowe mogą być zależne od granic pozajęzykowych, np. od granic naturalnych czy granic historycznych. W kartografii lingwistycznej wykorzystuje się mapy językowe, które służą zobrazowaniu zasięgu danego zjawiska językowego oraz ukazują zróżnicowanie geograficzne gwarowych zjawisk językowych.

Karton – niewielka mapa zamieszczona na mapie głównej, przy krawędzi bocznej, górnej lub dolnej, gdzie najmniej przesłania treść mapy głównej. Na kartonie prezentuje się zwykle treść niemieszczącą się na mapie głównej, ale istotną dla prezentowanego zjawiska, albo powiększenie ważnej części prezentowanego obszaru.

Kilometr zerowy – punkt od którego liczy się odległości na mapach i drogowskazach, najczęściej do jakiejś miejscowości lub ujścia rzeki.

Krzywomierz – przyrząd służący do mierzenia na mapie długości linii krzywych. Urządzenie ma małe kółko, które należy prowadzić po linii, której długość jest mierzona. Licznik elektroniczny lub mechaniczny, przeliczając liczbę obrotów kółka, podaje długość pokonanej przez kółko drogi.

Książnica-Atlas – polskie wydawnictwo szkolne i naukowe działające w okresie II RP we Lwowie i Warszawie.

Linia brzegowa – linia zetknięcia się powierzchni wody w zbiorniku lub cieku z powierzchnią lądu.

Loksodroma jest linią krzywą na powierzchni kuli, przecinającą wszystkie południki pod tym samym kątem

Longimetr Steinhausa – opatentowany przez prof. Hugona Dyonizego Steinhausa przyrząd służący do pomiaru długości krzywych na mapach. Jest to przeźroczysty arkusz z trzema, obróconymi względem siebie o 30 stopni, kratami prostopadłych linii rozmieszczonych w równych odległościach 3,82 mm. Pomiar odbywa się poprzez zliczanie przecięć krzywej z liniami siatek. Liczba przecięć jest przybliżoną długością krzywej w milimetrach.

Metody przedstawiania rzeźby terenu na mapach - grupa metod kartograficznych służąca do przedstawiania ukształtowania pionowego powierzchni Ziemi na mapach.

Odznaka „Za zasługi w dziedzinie geodezji i kartografii” – polskie resortowe odznaczenie cywilne w formie dwustopniowej odznaki honorowej nadawanej przez Ministra Spraw Wewnętrznych.

Odznaka honorowa „Za Zasługi dla Geodezji i Kartografii” – polskie resortowe odznaczenie cywilne w formie jednostopniowej odznaki honorowej nadawanej przez ministra właściwego do spraw budownictwa, planowania i zagospodarowania przestrzennego oraz mieszkalnictwa.

Ortodroma – najkrótsza droga pomiędzy dwoma punktami na powierzchni kuli biegnąca po jej powierzchni. Stanowi ona zawsze fragment koła wielkiego. Linię ortodromy otrzymuje się przez przecięcie kuli płaszczyzną przechodzącą przez punkty na powierzchni tej kuli oraz przez środek kuli.

Paradoks linii brzegowej – odkrycie, że linie brzegowe lądów nie mają określonej długości. Wynika to z ich własności fraktalnych.

Parerga – określenie dzieł ubocznych, mało znanych, pozostających poza głównym nurtem twórczej działalności artysty, pisarza, kartografa, itd. Często bywają to dzieła uzupełniające cudzą twórczość lub świadczące o własnych talentach w innej dziedzinie.

Polskie Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych im. Eugeniusza Romera SA (PPWK) – polskie wydawnictwo kartograficzne, powołane do życia 1 października 1951 roku przez połączenie szeregu pracowni redakcyjnych i reprodukcyjnych oraz w wyniku reorganizacji Państwowego Przedsiębiorstwa Fotogrametrii i Kartografii oraz Warszawskiego Okręgowego Przedsiębiorstwa Kartograficznego.

Portolan, ew. mapa portolanowa – rodzaj mapy morskiej, używanej w żegludze w okresie 1300–1700.

Półkula lądowa – półkula Ziemi, która powstała w wyniku jej podziału w ten sposób, że na jednej z półkul udział lądów jest największy. Natomiast na drugiej z nich, półkuli wodnej, jest maksymalny udział wody.

Półkula wodna – półkula Ziemi, która powstała w wyniku jej podziału w ten sposób, że na jednej z półkul udział obszarów wodnych jest największy. Natomiast na drugiej z nich, półkuli lądowej, jest maksymalny udział lądów.

Radioorientacja sportowa jest amatorskim sportem "mapy i kompasu", łączącym umiejętności biegu na orientację i poszukiwania kierunku nadającego radia. Jest to wyścig na czas, w którym zawodnicy używają mapy do biegu na orientację, kompasu magnetycznego i anten kierunkowych służących do poszukiwania nadajników radiowych. Reguły i międzynarodowe zawody organizowane są przez International Amateur Radio Union. Na całym świecie najbardziej znany jest pod akronimem z języka angielskiego ARDF ale nazywany jest też radiolokacją sportową, radioorientacją sportową, radiosportem lub polowaniem na lisa.

Równikowa bruzda niskiego ciśnienia – pas obniżonego ciśnienia atmosferycznego opasający całą Ziemię w pobliżu równika. Jest ona elementem globalnej cyrkulacji atmosfery i stanowi strefę konwergencji mas powietrza przynoszonych z północnego wschodu na półkuli północnej i z południowego wschodu na półkuli południowej przez pasaty.

Równikowa strefa wiatrów zachodnich - określenie stosowane do opisu sezonowo przeważających wiatrów zachodnich w miejscach, gdzie równikowa bruzda niskiego ciśnienia oddala się na znaczną odległość od równika, co powoduje, że pasat wiejący z przeciwnej półkuli przekracza równik i skręca pod wpływem zmienionej siły Coriolisa, uzyskując wyraźną składową zachodnią. Zjawisko występuje przede wszystkim w lecie nad kontynentami oraz nad północną częścią Oceanu Indyjskiego.

Róża wiatrów − pojęcie stosowane w dwóch znaczeniach:jako zwyczajowe określenie "róży kompasowej" – okrągłej tarczy z podziałką stopniową lub rumbową i zaznaczonymi kierunkami według stron świata, nanoszonej na stare mapy morskie i stosowanej przez żeglarzy przed wprowadzeniem kompasu magnetycznego, wiatrogram, diagram wiatrów – graficzna ilustracja wieloletnich meteorologicznych statystyk kierunków i prędkości wiatrów, występujących w różnych miejscach kuli ziemskiej.

Skaning laserowy – technologia pozyskiwania informacji o kształcie obiektu. Jego ideę można sprowadzić do zasady laserowego pomiaru odległości z punktu o określonych współrzędnych przestrzennych do badanych punktów i wyznaczeniu ich położenia w przyjętym układzie przestrzennych współrzędnych biegunowych. Ze względu na odpowiednio dużą liczbę punktów pomiarowych, dla których stosowane jest określenie "chmura punktów", uzyskuje się quasi-ciągłą, przestrzenną reprezentację powierzchni badanego obiektu.

Terra Australis – legendarny kontynent wymyślony przez rzymskiego kartografa Pomponiusza Melę.

Wojskowy Instytut Geograficzny (WIG) – polska wojskowa instytucja geograficzna działająca w latach 1919–1949.

Wysokość bezwzględna – pionowa odległość (wysokość) danego punktu względem przyjętego punktu odniesienia, którym jest średni poziom morza. Wysokość bezwzględna oznaczana jest skrótem n.p.m., czyli nad poziomem morza.