32 Historyczne państwa na Półwyspie Iberyjskim

Druga Republika Hiszpańska – państwo istniejące między 14 kwietnia 1931 a 1 kwietnia 1939 na terenie Hiszpanii. Za początek Drugiej Republiki uznaje się dzień jej proklamowania i wyjazdu króla Alfonsa XIII z kraju, zaś za jej koniec – ostateczne zwycięstwo wojsk nacjonalistycznych w hiszpańskiej wojnie domowej, która wybuchła po zamachu stanu dokonanym w lipcu 1936.

Emirat Grenady – królestwo na Półwyspie Iberyjskim, istniejące w latach 1237-1492. Powstało po zajęciu Grenady w 1237 przez Muhammada ibn Nasira. Od 1246 lenno Kastylii. Po 1248 jedyny muzułmański kraj na Półwyspie Iberyjskim. Symbolem świetności Grenady stał się pałac Alhambra. Pod koniec XIV wieku zaczął się okres wojen domowych i zmierzchu państwa. W 1410 Kastylijczycy zajęli Antequera, zaś w 1461 Aragonia odebrała emiratowi Gibraltar. W latach 80. emirowie podjęli próbę uniezależnienia się od Kastylii, jednak w 1492 Grenada została podbita.

Emirat Kordoby – w latach 756–929 niepodległy islamski emirat na Półwyspie Iberyjskim ze stolicą w Kordobie.

Hrabstwo Barcelony – frankijskie, a następnie aragońskie hrabstwo na Półwyspie Iberyjskim, w początkowym okresie swojego istnienia współtworzące Marchię Hiszpańską.

Hrabstwo Cerdanyi – historyczne hrabstwo w Katalonii, położone w Pirenejach.

Hrabstwo Ribagorza (Ribagorça) – historyczne hrabstwo związane z Królestwem Nawarry. Leżało u stóp Pirenejów pomiędzy rzekami Esera i Noguesa Ribagorza, a najważniejszym miastem było Benabarre. Na wschodzie graniczyło z hrabstwem Pallars, na zachodzie z Sobrarbe. Obecnie są tereny należące do comarki Ribagorza ze stolicą w Graus i zachodniej części Alta Ribagorça.

Kalifat Kordoby – nazwa państwa rządzącego islamską Hiszpanią (Al-Andalus) i północną Afryką w latach 929-1031. Tytuł kalifa przypisał sobie 16 stycznia 929 Abd ar-Rahman III, wcześniej emir Kordoby. Wszyscy kalifowie Kordoby byli członkami dynastii Umajjadów, która rządziła emiratem utworzonym na podbitych przez muzułmanów terenach od 756.

Po śmierci króla Leónu Alfonsa IX w 1230 roku, jego syn Ferdynand III, król Kastylii, zjednoczył ostatecznie oba królestwa. Unia ta okazała się trwała, a nowe państwo określano od tej pory jako królestwo Kastylii i Leónu lub też Koronę Kastylii i Leónu. W połowie XIII wieku było to największe państwo na Półwyspie Iberyjskim, zajmujące 300 tys. km² i liczące 3 mln mieszkańców.

Królestwo Aragonii – historyczne państwo istniejące formalnie w latach 1035–1707, faktycznie zaś niezależne do czasów unii z Królestwem Kastylii, z którym od przełomu XV i XVI wieku utworzyło Królestwo Hiszpanii.

Królestwo Asturii – pierwsze państwo chrześcijańskie założone na Półwyspie Iberyjskim po najeździe arabskim w 711 roku. Królestwo zostało założone przez wizygockiego arystokratę Pelagiusza w 718 roku. Asturia na przełomie IX i X wieku przekształciła się w Królestwo Leónu, wydzieliło się z niej również Królestwo Galicji.

Królestwo Galicji – średniowieczne królestwo na Półwyspie Iberyjskim, powstałe w wyniku wydzielenia z królestwa Asturii w roku 910. Od 929 przyłączone do Leónu. Wydzielone na krótko w latach 982-984.

Królestwo Hiszpanii – państwo istniejące w latach 1874–1931 na terenie obecnej Hiszpanii. Okres ten jest nazywany restauracją, obejmuje przedział czasu od przywrócenia monarchii do jej ponownego upadku.

Królestwo Kastylii – było jednym ze średniowiecznych królestw położonych na Półwyspie Iberyjskim. Jako autonomiczny byt polityczny wyłoniło się w IX wieku w postaci hrabstwa, zależnego od Królestwa Leónu. Przypuszcza się, że nazwa Kastylia pochodzi od licznych zamków budowanych w tym rejonie.

Królestwo Leónu – królestwo chrześcijańskie, powstałe w 910 roku jako sukcesor królestwa Asturii, położone w centralnej i północno-zachodniej części Półwyspu Iberyjskiego. Początkowo samodzielne, a następnie związane unią personalną z Kastylią.

Królestwo Majorki – utworzone zostało na mocy testamentu króla Aragonii Jakuba I Zdobywcy w 1262 r., jako przyszłe królestwo dla młodszego syna Jakuba II.

Królestwo Nawarry – historyczne królestwo na północy Półwyspu Iberyjskiego, terytorium jednego z plemion baskijskich: Basconum. Wcześniej nazywane Królestwem Pampeluny, obejmowało wszystkie terytoria zamieszkane przez Basków. Istniało w latach 824–1620. Nazwa pochodzi od baskijskiego słowa „nabarra”, używanego w epoce średniowiecza, które oznaczało „wielkie równiny w górach”. Językiem Królestwa Nawarry był język baskijski.

Królestwo Swebów, znane też w historiografii jako Galicyjskie Królestwo Swebów, to nazwa organizacji państwowej utworzonej przez związek plemion germańskich na terenach współczesnej Hiszpanii i Portugalii, należących wcześniej do Cesarstwa Rzymskiego. Królestwo Swebów było jednym z pierwszych które de facto oddzieliło się od cesarstwa i zaczęło bić własną monetę, co było wówczas uważane za jeden z przymiotów niezależnego władcy. Państwo powstało około 410 roku, jako etniczne królestwo Swebów, na terenach hiszpańskiej Galicji i północnej Luzytanii. Charakter królestwa zmienił się w czasie VI wieku, kiedy to elity identyfikowały się z raczej z ziemią którą zajmowały, niż ze swoim pochodzeniem. Pod koniec VI wieku państwo to przestało istnieć, anektowane przez Wizygotów jako jedna z prowincji Królestwa Toledo.

Królestwo Walencji – położone we wschodniej części Półwyspu Pirenejskiego, było jedną z części Królestwa Aragonii. Kiedy Królestwo Aragonii połączyło się przez unię dynastyczną z Królestwem Kastylii w 1479 r., by stworzyć Królestwo Hiszpanii, Królestwo Walencji stało się częścią monarchii hiszpańskiej.

Królestwo Wizygotów – stosowana w historiografii nazwa państwa istniejącego na terenach Półwyspu Iberyjskiego i Galii od V do VIII wieku. Państwo to powstało na terenach zajmowanych wcześniej przez Cesarstwo zachodniorzymskie w wyniku wielkiej wędrówki ludów. Siedzibą królów i najważniejszym miastem było Toledo. Dzieje tego państwa odegrały istotną rolę w historii Hiszpanii i Portugalii, jak i całej zachodniej Europy. Kres istnieniu monarchii wizygockiej położyli muzułmanie w czasie podbojów arabskich.

Marchia Hiszpańska, hipotetyczna marchia utworzona w 795 roku w celu ochrony południowych granic państwa Franków przed Arabami. Do jej powstania przyczyniła się porażka armii frankijskiej 778 i najazd arabski na Narbonnę w 793. Jej stolicą była Barcelona.

Narodowa Dyktatura – nazwa okresu w historii państwa portugalskiego, trwającego od 1926 do 1933 roku. W okresie tym obowiązywała konstytucja z 1911 roku, w związku z czym oficjalną nazwą państwa była Republika Portugalska. W Portugalii istniał wtedy dyktatorski system rządów, sprawowanych przez wojskowych. Dobiegł on końca wraz z uchwaleniem w 1933 roku nowej konstytucji, w oparciu o którą Portugalia stała się autorytarną republiką zwaną Nowym Państwem.

Nowe Państwo – nieoficjalna nazwa państwa portugalskiego w okresie zapoczątkowanym wprowadzeniem w życie nowej konstytucji w 1933 roku. W okresie tym Republika Portugalska – bo tak zgodnie z zapisami konstytucji oficjalnie nazywało się państwo, była krajem autorytarnym, korporacjonistycznym i monopartyjnym. Przez większą część czasu trwania Nowego Państwa dyktatorską władzę sprawował António de Oliveira Salazar, formalnie pełniący funkcję premiera. Okres istnienia Nowego Państwa dobiegł końca w 1974 roku, kiedy to doszło do rewolucji goździków, która obaliła dotychczasowe władze. Wydarzenia te utorowały drogę do uchwalenia w 1976 roku obecnej konstytucji, wprowadzającej Trzecią Republikę Portugalską.

Pallars - kraina geograficzna i historyczna na Półwyspie Iberyjskim, położona na południowych stokach Pirenejów. Na przełomie w IX i X wieku stanowiła hrabstwo, będące w sojuszu terytoriów określanym jako Marchia Hiszpańska. Graniczyło od zachodu z hrabstwem Ribagorza i od wschodu z hrabstwem Urgell.

Państwo Hiszpańskie – autorytarne, niedemokratyczne, przez część badaczy określane jako faszystowskie państwo, istniejące w latach 1939–1975, dyktatura wojskowa Francisco Franco.

Pierwsza Republika Hiszpańska – demokratyczne państwo istniejące między 11 lutego 1873 a 29 grudnia 1874 na terenie Hiszpanii. Proklamowanie Republiki przez Kortezy nastąpiło po abdykacji króla Amadeusza Sabaudzkiego, zaś jej koniec przyniosło obwołanie królem Alfonsa XII przez generała Arsenio Martínez Campos.

Hrabstwo Portugalii − państwo feudalne istniejące na Półwyspie Iberyjskim w latach 868-1071 i 1093–1139.

Królestwo Portugalii – państwo portugalskie w latach 1139-1910, czyli pomiędzy przekształceniem Hrabstwa Portugalii w królestwo i republikańską rewolucją.

Pierwsza Republika Portugalska – określenie państwa portugalskiego w latach 1910–1926, czyli pomiędzy obaleniem monarchii i króla Manuela II a zamachem stanu, w efekcie którego (pośrednio) doszedł do władzy António de Oliveira Salazar.

Zjednoczone Królestwo Portugalii, Brazylii i Algarve – historyczna monarchia składająca się z Portugalii, Brazylii i Algarve. Powstało, gdy portugalski król Jan VI przeniósł się w 1808 roku do Brazylii w czasie wojny z Francją Napoleona Bonaparte. Stolicą królestwa było Rio de Janeiro.

Taifa – muzułmańskie państwa uformowane na terenie Półwyspu Iberyjskiego w czasach istnienia i po rozpadzie Kalifatu Kordoby w 1031 i państwa Almorawidów w XII wieku. Taify dwukrotnie wzywały ludy północnej Afryki do walki z chrześcijanami. Fanatyczni Almorawidzi zostali zaproszeni po upadku Toledo w 1085 roku, a Almohadzi po stracie Lizbony w roku 1147. Te radykalne państwa muzułmańskie nie pomogły jednak państwom muzułmańskim Hiszpanii, a ponadto włączyły je do swoich imperiów.

Taifa Denii – muzułmańskie państwo uformowane w 1010 roku na terenie Półwyspu Iberyjskiego po rozpadzie Kalifatu Kordoby. Rządzone przez byłego słowiańskiego niewolnika Mudżāhida i jego syna Alego, istniało do 1076 roku. W latach 1015−1016 przejściowo obejmowało Sardynię.

Tartessos – w starożytności region na południu Półwyspu Iberyjskiego (Andaluzja) oraz port leżący za Cieśniną Gibraltarską, przy ujściu rzeki Gwadalkiwir. Miasto nie zostało jak dotąd zlokalizowane, choć niektórzy badacze utożsamiają Tartessos z kolonią fenicką – Gades, czasami identyfikowane również z Tarszisz ze Starego Testamentu. Sławne z bogactw, centrum handlu cyną, miedzią, srebrem i złotem, częściowo pochodzącym z północno-wschodniej Hiszpanii. Istnieją hipotezy że tamtejsi żeglarze pływali w celach handlowych do Wysp Brytyjskich. Tartessos zostało założone pod koniec II tysiąclecia p.n.e. Mieszkańcy handlowali z Kartaginą, utrzymywali również kontakt z Grekami. Największy rozkwit tej kultury wypada na lata 750 – 600 p.n.e., wtedy to pojawiło się ich własne pismo – którego jednak nie udało się odczytać - doszło też zapewne do wykształcenia się struktur politycznych. Miasto upadło w VI wieku p.n.e. na skutek wielu czynników, z których najważniejsze to:ekspansja terytorialna Kartaginy; spadek znaczenia brązu wskutek rozprzestrzenienia się żelaza; pojawienie się nowych źródeł zaopatrzenia w cynę, np. Kornwalia; łupieżcze napady iberyjskiego plemienia Luzytanów.