30 Państwa starożytne

Adiabene – starożytna nazwa obszaru między Wielkim i Małym Zabem a także terenów przyległych od północy, z głównym miastem Arbelą. Adiabene wchodziła w skład Asyrii. W I w. p.n.e., jako państewko zależne od Partów, rządzone było przez lokalną dynastię. Jak podaje Józef Flawiusz, jej władca o imieniu Izates przeszedł w I w.n.e. na judaizm. W 116 r. n.e. zdobyta przez cesarza Trajana, stała się rzymską prowincją Asyrią. Autonomię przywrócił jej Hadrian. Często najeżdżali ją Rzymianie w trakcie wypraw wojennych przeciw Partom. W czasach Sasanidów istniały na tym terenie liczne gminy nestoriańskie.

Imperium akadyjskie – semickie państwo założone przez Sargona Wielkiego, istniejące w latach panowania dynastii akadyjskiej: 2334–2193 p.n.e., na terenie środkowej Mezopotamii, którego stolicą było miasto Akad (Agade). W czasach największego rozkwitu zasięg imperium akadyjskiego wykraczał poza tereny Mezopotamii, obejmując cały jej obszar oraz tereny przyległe.

Aksum – starożytne królestwo, które istniało w latach 80 p.n.e do 825 r., położone w północnej części dzisiejszej Etiopii i Erytrei. Jego stolicą było Aksum.

Albania Kaukaska – państwo historyczne, królestwo istniejące w starożytności na terenie obecnego Azerbejdżanu i południowej części Dagestanu.

Amurru – starożytne państwo amoryckie w północnej Syrii, położone na zachód od rzeki Orontes.

Arzawa – nazwa regionu lub królestwa w zachodniej Anatolii. W II tysiącleciu p.n.e. zachodni sąsiad państwa Hetytów. Po upadku Hetytów znana jako Lidia.

Asyria – starożytne państwo semickie w północnej Mezopotamii istniejące od drugiej połowy III tysiąclecia p.n.e. do pierwszej połowy I tysiąclecia p.n.e.

Cesarstwo Palmyry – samozwańcze, efemeryczne i semickie cesarstwo istniejące w latach 263-272/273 we wschodniej części Cesarstwa Rzymskiego.

Ellipi – w 1 połowie I tys. p.n.e. królestwo w górach Zagros, na północ od Elamu; lokalizowane na obszarze Lorestanu w zachodnim Iranie.

Hanigalbat – w starożytności jedna z nazw pod którymi znane było huryckie królestwo Mitanni; po jego upadku nazwą tą określano również region w północnej Mezopotamii i Syrii.

Jamhad, Jamchad – najpotężniejsze państwo w Syrii ze stolicą w Halab założone pod koniec XIX w. p.n.e. przez semickich Kananejczyków. Dominacja Jamhadu nad prawie całą północną Syrią trwała aż do najazdów Hetytów w XVII w. p.n.e. i powstania huryckiego imperium Mitanni.

Kizzuwatna lub Kizzuwadna – nazwa starożytnego królestwa istniejącego w II tysiącleciu p.n.e. Położone było na wyżynach południowo-wschodniej Anatolii, niedaleko zatoki Aleksandretty. Otoczone było górami Taurus i rzeką Ceyhan. Główną miejscowością tego królestwa była Adanija, ważnym ośrodkiem kultowym Kummanni, a portem śródziemnomorskim Ura, która pośredniczyła w handlu pszenicą z Syrii poprzez Ugarit. W czasach późniejszym ten obszar był znany pod nazwą Cylicja.

Królestwo Izraela – starożytne państwo na Bliskim Wschodzie, obejmujące znaczne tereny Palestyny. Powstało w wyniku rozpadu zjednoczonego państwa żydowskiego w 931/930 p.n.e., istnieć przestało w wyniku inwazji asyryjskiej w 722 p.n.e. Jego kolejnymi stolicami były Sychem, Penuel, Tirsa i Samaria. Przez historyków nazywane państwem północnym, dla odróżnienia od istniejącego na południu królestwa Judy.

Królestwo Kuszanów – starożytne państwo w północnych Indiach i Azji Centralnej, które istniało w latach 78–240 naszej ery.

Królestwo minejskie lub Mina – starożytne państwo istniejące na Półwyspie Arabskim w VII-III wieku p.n.e. ze stolicą w Jasil i Karnawu. Około 115 r. p.n.e. zostało podbite przez Himjarytów.

Saba, bibl. Szeba – jedno z największych królestw przedislamskich, które znajdowało się w południowo-zachodniej części Półwyspu Arabskiego. Stolicą Saby było miasto Marib. Rozwinięte rolnictwo i handel, własne pismo południowoarabskie. Wznoszono również zamki i świątynie na terenach znanych w starożytności z produkcji wartościowego kadzidła i mirry.

Lagasz – starożytne miasto-państwo założone przez Sumerów w południowej Mezopotamii; obecnie stanowisko archeologiczne Tell al-Hiba w Iraku.

Manna – starożytna kraina położona od południowo-wschodniego wybrzeża jeziora Urmia do Maraghe na północy, z kolei południowa granica przebiegała najprawdopodobniej w pobliżu miejscowości Buhen i Sakez. Stolicą królestwa było Hasanlu.

Mauretania – starożytne królestwo w północno-zachodniej Afryce, o zmiennych granicach – obejmowało współczesne północne Maroko i północno-zachodnią Algierię.

Media – starożytne państwo na terenach zachodniej części obecnego Iranu, utworzone przez indo-irańskie plemiona Medów.

Mitanni – starożytne państwo założone przez Hurytów w północnej Mezopotamii i północnej Syrii w II tysiącleciu p.n.e. ze stolicą w Waszuganni.

Państwo nowobabilońskie – starożytne państwo na Bliskim Wschodzie, pod panowaniem dynastii chaldejskiej, ze stolicą w Babilonie. Istniało w latach 626–539 p.n.e., obejmowało obszar Mezopotamii, Syrii, Palestyny, w większości pokrywającym się z obszarem Żyznego Półksiężyca.

Numidia – historyczne państwo Berberów w północnej Afryce. Obejmowało terytoria na zachód od Kartaginy i na wschód od Oranu. Później prowincja rzymska oraz prowincja kościelna ze stolicą w Milewe.

Osroene królestwo założone przez nabatejskie lub arabskie plemiona pochodzące z północnej Arabii.

Palmyra – miasto w Syrii, w muhafazie Hims, założone w oazie w północnej części Pustyni Syryjskiej u podnóża masywu Dżabal Abu Rudżmajn, około 215 km na północny wschód od Damaszku. W 2004 r. liczyło ok. 51 tys. mieszkańców. Grecka nazwa Palmyra (Παλμύρα) jest przekładem pierwotnej aramejskiej nazwy Tadmor. W mieście znajduje się port lotniczy.

Pelagonia – starożytna kraina i królestwo w górnej Macedonii na zachód od rzeki Erigon, zamieszkałe przez plemię Pelagonów, graniczące z Pajonią na północy, Dardanami na północnym zachodzie, z Linkos na południu oraz z Derriopią na wschodzie. Znajdowała na ważnym szlaku, późniejszej Via Egnatia, ciągnącym się do Apollonii i Epidamnos. Obecnie region geograficzny w południowo-zachodniej Macedonii Północnej, mający inne granice w porównaniu do czasów starożytnych.

Tarent – miasto i gmina w regionie Apulia, w prowincji Tarent, w południowych Włoszech. Ważny handlowy i wojenny port morski na Morzu Śródziemnym, ośrodek przemysłu stalowego, chemicznego i spożywczego. W mieście znajdują się stocznie wojenne.

Umma – starożytne miasto-państwo założone przez Sumerów w południowej Mezopotamii, znane przede wszystkim z długotrwałego sporu granicznego z sąsiadującym miastem-państwem Lagasz; obecnie stanowisko archeologiczne Dżucha (Jūkhā) w Iraku. Władca Ummy, Lugalzagesi, ok. 2350 r. p.n.e. zjednoczył na 16 lat Sumer i Akad. Następnie Umma została podbita przez Sargona Wielkiego.

Urartu, Ararat, Biajnili, Królestwo Wan – starożytne państwo na Bliskim Wschodzie, na Wyżynie Armeńskiej. Najwcześniejsze wzmianki o Urartu jako związku plemion pochodzą z XIII wieku p.n.e. Jako samodzielne państwo wymienione zostało w źródłach pisanych z VIII wieku p.n.e. Upadek królestwa nastąpił w VI wieku p.n.e., przedtem Urartu zajmowało silną pozycję wśród państw Bliskiego Wschodu.

Uruk – starożytne miasto w południowej Mezopotamii, położone nad starym korytem Eufratu, współcześnie stanowisko archeologiczne Warka w południowym Iraku, leżące ok. 35 km na wschód od obecnego koryta Eufratu i położonego nad nim miasta Samawa.