24 Prawo morza

Prawo morza – dział prawa międzynarodowego publicznego, określający status prawny obszarów morskich oraz statków morskich. Prawo morza opiera się na zwyczaju międzynarodowym oraz umowach międzynarodowych, spośród których najpowszechniej stosowaną jest Konwencja Narodów Zjednoczonych o prawie morza sporządzona 10 grudnia 1982 w Montego Bay. Prawo pracy na morzu określa Konwencja o Pracy na Morzu uchwalona na konferencji MOP w 2006 r. W Polsce ważnym aktem prawnym jest również Ustawa z 21 marca 1991 r. o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej.

Blokada morska – zamknięcie portu lub całego wybrzeża kraju przeciwnika dla wszystkich statków handlowych.

Cieśnina – zwężenie obszaru wodnego, łączące dwa akweny, a rozdzielające dwa obszary lądowe. Szeroką cieśninę morską, zwłaszcza oddzielającą wyspę od kontynentu określa się mianem kanału morskiego. Obce statki mogą przekraczać wody cieśnin należące do państwa nadbrzeżnego w oparciu o prawo niezakłóconego tranzytu.

Incydent Trent – wydarzenie w czasie wojny secesyjnej w USA, które doprowadziło do naruszenia brytyjskiej neutralności w tym konflikcie.

Incydent w cieśninie Korfu – zatarg między Albanią a Wielką Brytanią w 1946 roku, wywołany uszkodzeniem brytyjskich okrętów na postawionych przez Albanię minach, powstały na tle przynależności terytorialnej wód cieśniny między wyspą Korfu a Albanią.

Kanał morski – akwen morski o wydłużonym kształcie łączący dwa większe akweny morskie. W porównaniu z cieśninami morskimi, kanały mają generalnie większą szerokość, choć nie ma określonych wartości granicznych między cieśniną a kanałem. Nazywanie niektórych wąskich połączeń wodnych cieśninami bądź kanałami oparte jest w dużej mierze na tradycji geograficznej. Fragment kanału w swojej najwęższej części może być uznany za cieśninę. Np. Cieśnina Kaletańska jest częścią Kanału La Manche.

Konwencja londyńska – umowa międzynarodowa sporządzona w Londynie, Meksyku, Moskwie i Waszyngtonie 29 grudnia 1972 roku, obowiązująca od 30 sierpnia 1975 roku, promulgacja w Dzienniku Ustaw nastąpiła 22 lutego 1984 roku,

Konwencja o ochronie podwodnego dziedzictwa kulturowego – umowa międzynarodowa, która wyznacza zasady prowadzenia ochrony podwodnego dziedzictwa kulturowego, ustanawia szczegółowy system współpracy międzynarodowej oraz reguły badań nad dziedzictwem podwodnym. Pierwszy kompletny akt prawa międzynarodowego w zakresie ochrony podwodnego dziedzictwa kulturowego. Uchwalona przez UNESCO podczas 31. sesji w Paryżu w 2001 roku, weszła w życie z dniem 2 stycznia 2009 roku. Spisana w językach autentycznych angielskim, arabskim, chińskim, francuskim, hiszpańskim i rosyjskim, depozytariuszem jest Dyrektor Generalny UNESCO.

Konwencja z Montreux – porozumienie regulujące prawo morza w cieśninach czarnomorskich. Dotyczy prawa i zasad przechodzenia przez cieśniny czarnomorskie statków i okrętów nienależących do Turcji, na której wodach terytorialnych znajdują się cieśniny. Została podpisana 20 lipca 1936 roku w Montreux. Sygnatariusze: Australia, Bułgaria, Francja, Grecja, Japonia, Rumunia, Turcja, Wielka Brytania i ZSRR. Spisana w języku francuskim, depozytariuszem jest rząd francuski. Zarejestrowana w Sekretariacie Ligi Narodów 11 grudnia 1936 r. pod nr 4015. Postanowienia konwencji obowiązują do czasów obecnych.

Kanał Koryncki (gr. Διώρυγα της Κορίνθου – kanał wodny żeglugi morskiej w Grecji, łączący Morze Egejskie z Morzem Jońskim. Kanał ten przecina Przesmyk Koryncki, oddzielając tym samym półwysep Peloponez od głównej części Grecji, czyniąc go faktycznie wyspą. Niemal u wylotu Kanału Korynckiego leżą miasta Korynt i Lutraki.

Książeczka żeglarska – podstawowy dokument marynarzy zatrudnionych na statkach handlowych, stwierdzający tożsamość, dokumentujący przebieg pracy oraz umożliwiający przekraczanie granicy morskiej i pobyt we wszystkich portach świata. Książeczkę żeglarską wydaje organ administracji rządowej niezespolonej – Dyrektor Urzędu Morskiego, a za granicą placówki konsularne. Książeczka żeglarska ma status paszportu służbowego przy przekraczaniu innych granic niż morska – np. przy wymianach załogi dokonywanych za granicą lub też po utracie paszportu książeczka żeglarska umożliwia powrót do Polski.

Międzynarodowa konwencja o zapobieganiu zanieczyszczaniu morza przez statki (MARPOL) – umowa międzynarodowa przyjęta na Międzynarodowej Konferencji w sprawie Zanieczyszczania Mórz, która była zorganizowana przez IMO w październiku 1973. Konwencja została zmodyfikowana w 1978 na Międzynarodowej Konferencji w sprawie Bezpieczeństwa Zbiornikowców i Zapobiegania Zanieczyszczeniom. Znana jest pod nazwą MARPOL 73/78. Następna modyfikacja dokonana została w 1997, kiedy dodano VI załącznik traktujący o zapobieganiu zanieczyszczaniu powietrza przez statki.

Międzynarodowy kodeks ochrony statku i obiektu portowego, ISPS – zestaw przepisów i zaleceń zmierzających do poprawy zabezpieczenia żeglugi przed terroryzmem. Wymaga on, aby statki i porty opracowały i wdrożyły odpowiednie środki ochrony.

Międzynarodowy Trybunał Prawa Morza – sąd międzynarodowy rozstrzygający spory i wnioski dotyczące statków morskich oraz eksploatacji przez człowieka obszarów morskich, w tym dna morskiego. Został utworzony na podstawie Aneksu VI do Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawie morza z 10 grudnia 1982 stanowiącego Statut Międzynarodowego Trybunału Prawa Morza. Trybunał ma swoją siedzibę w Hamburgu.

Morze otwarte zwane też morzem pełnym – zgodnie z art. 86 konwencji o prawie morza, są to wszelkie części morza, które nie stanowią wyłącznej strefy ekonomicznej, morza terytorialnego, wód wewnętrznych ani wód archipelagowych żadnego państwa. W strefie tej żadne państwo nie posiada zwierzchnictwa terytorialnego, w związku z czym mogą z niej korzystać na równych zasadach wszystkie państwa.

Ratownictwo brzegowe – część ratownictwa morskiego, zajmuje się udzielaniem pomocy jednostkom i ludziom w niebezpieczeństwie, znajdującym się blisko brzegu. Użyteczne zwłaszcza tam, gdzie ze względu na odległość od bazy lub małą głębokość, nie mogą być użyte statki ratownicze.

Ratownictwo morskie – działania podejmowane przez organizacje państwowe lub społeczne w celu niesienia pomocy na morzu. Międzynarodowym znakiem ratownictwa morskiego jest czerwony krzyż maltański na białym tle. Wyróżnia się ratowanie:ludzi – bezpłatne ratowanie życia lub zdrowia pasażerów i załóg jednostek pływających. środowiska – usuwanie rozlewów olejowych i innych substancji niebezpiecznych na morzu. mienia – odpłatne ratowanie statku, ładunku.

Rozbitek – osoba ocalała z katastrofy rozbitego statku lub rzadziej samolotu. Rozbitkami są zarówno osoby unoszące się na powierzchni wody w kamizelkach ratunkowych, tratwach, szalupach lub innych łodziach ratunkowych albo z pomocą własnych mięśni. Mianem rozbitków określa się czasem osoby ocalałe znajdujące się na terenie bezludnym i oczekujące na ewakuację.

Kanał Sueski – kanał głębokowodny dla statków morskich, w Egipcie, łączący Morze Śródziemne z Morzem Czerwonym, wykopany w latach 1859–1869. Jedna z najważniejszych dróg wodnych świata. W południowej części trasa kanału przebiega przez Jezioro Krokodyli, Wielkie Jezioro Gorzkie i Małe Jezioro Gorzkie.

Sygnał mgłowy – sygnał dźwiękowy emitowany przez statek, platformę lub znak nawigacyjny w warunkach ograniczonej widzialności. Ma na celu poinformowanie znajdujących się w pobliżu statków o obecności, położeniu i statusie nadającego sygnał.

Szelf kontynentalny – część kontynentu zalana wodami płytkiego morza – morza szelfowego. Szelf stanowi podwodne przedłużenie kontynentów i wyznacza granicę ich powierzchni, jak również przybliżoną granicę wpływu morza na kontynent.

Tania bandera, wygodna bandera – zjawisko rejestrowania statków pod banderą niezwiązaną z armatorem. Przyczyną tego procederu są różnice wynikające z prawa podatkowego, rejestrowego, rzadziej innego. Drugą przyczyną pływania pod innymi flagami jest ochrona statków w przypadku konfliktów zbrojnych lub ekonomicznych. Zjawisko to rozpoczęło się w XVI wieku, nasiliło się w latach 20. XX wieku natomiast największy rozwój tanich bander to druga połowa XX wieku.

Wyłączna strefa ekonomiczna – w prawie międzynarodowym jest obszarem rozciągającym się poza morzem terytorialnym do 200 mil morskich mierzonych od linii podstawowej, na którym to obszarze państwo nadbrzeżne posiada wyłączne prawa suwerenne do:badania i eksploatacji, ochrony i gospodarowania zasobami naturalnymi, zarówno żywymi, jak i nieożywionymi dna morza, jego podziemia oraz pokrywających je wód; wznoszenia i użytkowania sztucznych wysp, instalacji i konstrukcji; badań naukowych morza; ochrony i zachowania środowiska morskiego.

Wypadek morski – zgodnie z art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 31 sierpnia 2012 r. o Państwowej Komisji Badania Wypadków Morskich zdarzenie lub kilka następujących po sobie zdarzeń, związane bezpośrednio z eksploatacją statku, w którego następstwie doszło do:śmierci albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu człowieka lub zaginięcia człowieka przebywającego na statku, lub zatonięcia, zaginięcia lub utraty statku w inny sposób, lub uszkodzenia statku, wpływającego w znacznym stopniu na jego konstrukcję, zdolności manewrowe lub eksploatacyjne, wymagającego poważnych napraw, lub wejścia statku na mieliznę, zetknięcia z dnem, uderzenia w podwodną przeszkodę, unieruchomienia statku lub zderzenia statków, pożaru, eksplozji, uderzenia w budowlę, urządzenie lub instalację, przesunięcia ładunku, uszkodzenia powstałego wskutek złej pogody, uszkodzenia przez lód, pęknięcia kadłuba lub podejrzenia uszkodzenia kadłuba, lub wyrządzenia przez statek istotnej szkody w infrastrukturze portowej, infrastrukturze zapewniającej dostęp do portów lub przystani morskich, instalacji lub budowli na morzu, powodującej poważne zagrożenie dla bezpieczeństwa statku, innych statków lub osób, lub wyrządzenia szkody w środowisku lub wywołania niebezpieczeństwa wyrządzenia takiej szkody